Researchers of non-human animal emotions tend to defend some forms of anthropomorphism and seek ways to make it more critical, self-aware, and useful for scientific purposes. I propose that to achieve this goal, we need first to conduct a Kantian investigation into the deeper structure of anthropomorphism. I argue that we can distinguish at least three levels of anthropomorphising: a narrative level, a cognitive level and an in-between, metatheoretical level which is the deeper structure determining how we anthropomorphise. Because the (...) current debate tends to focus either on the narrative level or on the cognitive level, this paper concentrates on the metatheoretical level, discusses its role in emotion research, the possible errors it may cause, and how we can work on it, drawing on predictive processing-based theories of emotions and an evolutionary approach. The key to being critical in anthropomorphism is to be aware of the complexity of this whole structure, as well as to be able to challenge and put into question all and any of its elements. (shrink)

Powszechność stosowania eksperymentów myślowych w filozofii sprawia, że same eksperymenty myślowe stają się coraz częstszym przedmiotem filozoficznych analiz. Różni autorzy, wychodząc od rozmaitych epistemologicznych i metafizycznych założeń, proponowali rozmaite poglądy na naturę eksperymentów myślowych. Moim celem jest krytyczna analiza tych stanowisk. W pierwszej części artykułu podaję ogólną charakterystykę eksperymentów myślowych, zakładając podobieństwo eksperymentów myślowych i eksperymentów rzeczywistych. W drugiej części omawiam obecne w literaturze propozycje typologizacji eksperymentów myślowych. W trzeciej części przedstawiam sześć stanowisk dotyczących natury eksperymentu myślowego.

Przyjęcie perspektywy „widoku stąd” sprawia, że etyka nie jest traktowana jako kompletny zbiór gotowych odpowiedzi na problemy natury moralnej. Normy są ogólne i obiektywne, sytuacja decyzyjna podmiotu indywidualna i subiektywna. Decydujemy zawsze „tu i teraz” i „tacy a nie inni”. Perspektywa „widoku stąd” może być redukowana, ale nie da się od niej całkowicie uwolnić. Nie znaczy to jednak, że perspektywy subiektywnej nie da się pogodzić z obiektywną. Normy obiektywne pozostają punktem odniesienia dla subiektywnych decyzji, a kiedy jakiś element indywidualnego (subiektywnego) (...) kontekstu naszego działania udaje się nam zobiektywizować, zostaje włączony w „widok stąd”. (shrink)

Being the most intuitive and yet perhaps most contestable of all, the correspondence theory remains an axis around which the philosophical debate on truth incessantly spins, with indefiniteness remaining as its main propelling force. The following work presents one more interpretative attempt; it will be argued that each classical contemporary version of the theory incorporates an idea of translation process. For this purpose, initially one was specified what notion of translation should be applied here by enumerating its key features. Next, (...) three classical models were examined—those proposed by Russell, Moore and Austin—in such a way as to expose the place of translation in each analysis. Consequently, the research both provide an element which unifies them and highlight the significance of translation for the philosophical inquiry into the concept of truth. (shrink)

Przekład na podstawie: „Which Naturalism?”, New Blackfriars 2022: 1–16, DOI: https://doi.org/ 10.1111/nbfr.12765. Przekład za zgodą Autora. Program „naturalizacji” bywa we współczesnej laickiej filozofii przedstawiany w opozycji do tradycyjnego teizmu. Biorąc jednak pod uwagę historię terminów „natura” i „naturalny”, widać brak ciągłości między tym, jak owe terminy są rozumiane obecnie, a jak rozumiano je w przeszłości. Nowożytny „naturalista”, który domaga się, by wszystkie zjawiska umieścić w dziedzinie tego, co naturalne, stawia tezę, którą wielu klasycznych, średniowiecznych i wczesnonowożytnych filozofów i teologów uznałoby (...) za dość samooczywistą. Zmiana, która tu zaszła, nie polega na decyzji, by do dziedziny naturalnej włączyć to, co poprzednio było z niej wykluczone, lecz na zupełnie innym rozumieniu tejże dziedziny. W artykule argumentuję, że filozoficznie ciekawe jest nie tyle pytanie, czy powinniśmy być naturalistami, ile pytanie, który z dwóch naturalizmów należy przyjąć: świecki naturalizm, z jego neutralistyczną koncepcją natury w ogóle i ludzkiej natury w szczególności, czy teistyczny naturalizm, wedle którego świat naturalny i nasza własna natura noszą znamię boskości. Okazuje się, że ujęcie sekularystyczne musi zmierzyć się z poważnymi wyzwaniami epistemicznymi i moralnymi. (shrink)

Murray Rothbard claims that it is “evident that our theory of proportional punishment—that people may be punished by losing their rights to the extent that they have invaded the rights of others—is frankly a retributive theory of punishment, a ‘tooth (or two teeth) for a tooth’ theory.” The present paper argues that it is not. The role that Rothbard assigns for victims in determining punishment justifies classifying his theory of punishment as corrective rather than retributive, for vesting victims with rights (...) over punishment defeats the retributive justice requirement that criminals are punished solely because they deserve it and in accordance with their respective deserts. Instead of giving offenders what they objectively deserve, the Rothbardian theory of punishment allows victims to seek compensation in various forms, including revenge. (shrink)

Uniwersytet jako biurokratycznie i rynkowo zarządzane przedsiębiorstwo był obiektem krytyki od lat 80. minionego wieku — w Stanach Zjednoczonych Allan Bloom nazwał go wtedy multiwersytetem, a trochę później Bill Readings pisał już o „uniwersytecie w ruinie” (in ruins), który ukrywa się za szyldem „doskonałości”. Polski uniwersytet przejął ekonomiczne kryteria ewaluacji nauki — wymierne w liczbach grantów i punktów. Merkantylizacja wiedzy stwarza szereg problemów także natury etycznej — prowadzi do zaniżenia lub porzucenia wszelkich standardów akademickich, do degradacji autorytetu w nauce, krytyki (...) naukowej, faktycznej jakości badań i nauczania. Czy na współczesnym uniwersytecie jest w ogóle miejsce na zachowania podlegające ocenie moralnej? Jakie są umiejętności wymagane do — i warunki możliwości — stosowania norm moralnych w życiu akademickim? (shrink)

In this paper, I argue for phenomenology, Husserlian phenomenology to be precise, as providing a solid paradigm on how to determine and assess hallucination. To be more explicit, in the context of my deliberations, I analyze Susanna Schellenberg’s arguments for “phenomenal” evidence and “factive” evidence, as regards her evidential theory of perception. To pinpoint the inadequacies raised in her account of (the hallucinating) Hallie and (the veridically perceiving) Percy sharing any kind of evidence, I propose Edmund Husserl’s epistemic fulfillment as (...) a detailed epistemological analysis of perception, which takes into consideration the latter’s phenomenological complexity. (shrink)

W niniejszym artykule omawiam koncepcję zdań normatywnych Johna R. Searle’a. Przeprowadzona analiza ma służyć wykazaniu jej wiarygodności. Również jej autor w 2021r., po ponad pół wieku od jej pierwszego sformułowania, mimo bardzo licznych dyskusji prowadzonych w przeciągu tego czasu, stwierdza, że podtrzymuje twierdzenie o ważności i trafności tej koncepcji, a w szczególności także słynną już tezę o możliwości dokonania inferencyjnego przejścia od zdań o faktach do zdań o powinnościach (Searle 2021, 3–16). Twórca powszechnie znanej teorii czynności mowy przekonuje, że niektóre (...) zdania normatywne wynikają pojęciowo ze zdań faktualnych (opisowych). Analizuję szczegółowo jego argumentację, usiłując wyjaśnić, jak należy rozumieć jego tezę, że mówienie o tzw. błędzie naturalistycznym samo w sobie może być błędem. Skupiam się przy tym na istocie wynikania (poprawnych inferencji) oraz warunkach prawdziwości zdań normatywnych. Rozważenie różnych możliwości interpretacji tezy i argumentów Searle’a jest zarazem uzasadnieniem twierdzenia, że są one poprawne i zachowują swoją aktualność. Wyjątkowym elementem koncepcji Searle’a, z którym polemizuję, jest jego twierdzenie o rzekomo samoistnie motywującej mocy aktów mowy, np. dokonywania obietnicy. (shrink)

Jedną z konsekwencji przyjmowania podmiotowej perspektywy w etyce jest coraz bardziej szczegółowy opis właściwości samego podmiotu moralnego ujmowanego jako wyjątkowe indywiduum. Takie podejście prowadzi do fundamentalnego dla etyki pytania: jak połączyć wyjątkowość indywidualnej sytuacji podmiotu moralnego z uniwersalnością sądów moralnych? Barbara Chyrowicz w książce Widok stąd. Dlaczego działamy tak, a nie inaczej? opisuje różne elementy składające się na wyjątkowość sytuacji moralnej oraz rysuje dwie strategie rozwiązania problemu uniwersalizacji: kantowską, odwołującą się do kategorii wolności, oraz arystotelesowską, wskazującą na potrzebę samodoskonalenia. W (...) artykule staram się pokazać, że takie strategie podważają jednak dwa przeświadczenia kluczowe dla współczesnej filozofii moralnej: znaczenie indywidualności podmiotu moralnego (Bernard Williamsa) oraz ograniczenia poznawcze związane z opisem sytuacji moralnej i jego niemożliwy do wyeliminowania wartościujący charakter. Akceptacja tych przeświadczeń nie da się pogodzić z tradycyjnym ujęciem etyki, lecz wymaga rozdzielenia ocen moralnych od całościowej oceny aktywności podmiotu dokonywanej w kategoria sensowności życia, akceptacji konstruktywizmu, relatywizmu oraz partykularyzmu etycznego. (shrink)

Autor prezentuje mało znane fakty z historii polskiej nauki świadczące o tym, że przedstawiciele polskiej emigracji powojennej mieli bardzo dobre rozeznanie o sytuacji w nauce krajowej. W filozofii przykładem tego były kontakty Zbigniewa Jordana (1911–1977) z przedstawicielami filozofii pracującymi w kraju. Jordan przez wiele lat utrzymywał systematyczne kontakty z około czterdziestoma osobami, stanowiącymi elitę polskiej powojennej filozofii i socjologii. Do grona jego znajomych i korespondentów należeli m.in. Jan Łukasiewicz, ks. Józef Pastuszka, Tadeusz Czeżowski, Maria i Stanisław Ossowscy, Tadeusz i Janina (...) Kotarbińscy, Adam Schaff, Leszek Kołakowski, Jan Szczepański, Andrzej Grzegorczyk, a także przedstawiciele polskiej emigracji pracujący na uczelniach zachodnich. Dzięki tym kontaktom potrafił zrealizować naraz dwa cele. Po pierwsze, popularyzował godne upamiętnienia osiągnięcia nauki polskiej, dzięki czemu jego starania zapewniały ścisły związek między nauką krajową a światową. Po drugie, zapewniał historyczna ciągłość nauki polskiej, której nie przerwało nawet wprowadzenie komunistycznych porządków w kraju, które sprowadzały się do próby odrzucenia całej dotychczasowej tradycji. Autor stoi na stanowisku, że nauka stanowi najważniejszą część kultury i z tej racji dokonania Jordana powinny zostać spopularyzowane w całym środowisku nauki w Polsce jako przykład, którym winni kierować się jej młodzi adepci, koncentrujący się wyłącznie na karierze w zagranicznych instytucjach naukowych. (shrink)

Artykuł stanowi obszerne, krytyczne omówienie książki Przedracjonalne źródła racjonalnej refleksji filozoficznej autorstwa Jadwigi Skrzypek-Faluszczak. Krytyka obejmuje kolejne części monografii — „Wstęp” oraz trzy rozdziały, a zakończona jest wskazaniem na rozmaite uchybienia formalne, jakie w tej monografii się pojawiają. Rozważania nie ograniczają się do aspektu krytycznego, lecz prezentują rozmaite ujęcia danych kwestii obecne w literaturze przedmiotu, a nie zostały ujęte przez autorkę monografii, a także propozycje własnych autorskich rozwiązań.

Tekst jest poświęcony pamięci Księdza Antoniego Siemianowskiego (1930-2022) — profesora filozofii, absolwenta Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Artykuł jest najszerszym dotąd opracowaniem życiorysu Księdza Profesora Siemianowskiego wraz z prześledzeniem jego poglądów filozoficznych — zbiera dotychczasowe publikacje dotyczące Księdza Profesora i dokonuje ich syntezy. Autor miał zamiar wskazać na najważniejsze momenty z życia duchownego-filozofa, który zapisał się w pamięci przestrzeni akademickich Kujaw i Wielkopolski — najbardziej w Inowrocławiu, z którego pochodził, a także Gniezna, z którym był związany poprzez pracę wykładowcy, przez ponad pół (...) wieku. Tekst analizuje drogę intelektualną Księdza Profesora od edukacji szkolnej, poprzez studia filozoficzno-teologiczne, studia doktoranckie, a w końcu poszukiwanie „własnej drogi w filozofii” — drogi od historii filozofii, poprzez tomizm do fenomenologii. Zwrócić należy uwagę, że Ksiądz Siemianowski nie zajmował się jedynie pracą naukową, ale był także jako prezbiter katolicki duszpasterzem, który także poprzez nauczanie pokoleń przyszłych kapłanów formował w nich styl myślenia, zgodnie z zasadą, że „filozofia jest służebnicą teologii”. Inną przestrzenią aktywności Księdza Siemianowskiego była publicystyka — nawiązawszy współpracę z wieloma czasopismami, popularyzował na ich łamach wiedzę z zakresu etyki, filozofii kultury czy antropologii filozoficznej. (shrink)

Jeden z zarzutów wobec nominalizmu tropowego głosi, że tropy, wbrew deklaracjom ich zwolenników, muszą być złożone, co otwiera drogę do regresu, który da się zatrzymać, tylko przyjmując jakieś powszechniki. Złożoność tropów ma wynikać z tego, że relacja podobieństwa i relacja różnicy numerycznej, które zachodzą między doskonale podobnymi tropami, muszą mieć osobne fundamenty, stanowiące składniki tropów. Te fundamenty znów stoją w relacjach podobieństwa i różnicy, co generuje regres. W niniejszym artykule przyglądam się temu problemowi i próbuję odpierać argumentację przeciwników nominalizmu tropowego. (...) Za punkt odniesienia czynię artykuł Pawła Rojka „Regresy podobieństwa. Podwójny relacyjny argument przeciw nominalizmowi tropowemu”, który w oryginalny sposób łączy ze sobą rożne zarzuty przeciw nominalizmowi tropowemu. Struktura mojego tekstu jest następująca: najpierw krótko charakteryzuję nominalizm tropowy i wskazuję, co mnie łączy z tym stanowiskiem (nie mogę bez zastrzeżeń określić siebie jako zwolennika nominalizmu tropowego). Następnie podaję charakterystykę relacji, w szczególności relacji podobieństwa, a potem przedstawiam argument Pawła Rojka. W kolejnym paragrafie staram się pokazać, że argument za złożonością tropów zakłada zasadę identyczności nieodróżnialnych, którą nominalista tropowy odrzuca. W przedostatniej sekcji wskazuję, że jednostkowość nie jest składnikiem tropu, lecz sposobem, w jaki trop konstytuuje rzeczywistość. (shrink)

W artykule omówiono ważniejsze argumenty przeciw operacjonizmowi Percy’ego W. Bridgmana sformułowane na przestrzeni ostatnich dekad oraz przedyskutowano operacyjne sposoby definiowania czasu w mechanice klasycznej oraz nierelatywistycznej mechanice kwantowej. O ile w mechanice klasycznej nie napotyka się większych trudności w sformułowaniu operacyjnej definicji czasu, o tyle w formalizmie teorii kwantowej zadanie to staje się niemożliwe. Co, niezależnie od dyskusyjnego statusu czasu w mechanice kwantowej, prowadzi do ogólniejszego pytania, czy można pogodzić mechanikę kwantową z podejściem operacyjnym.

Celem artykułu jest zbadanie źródeł polskiego kartezjanizmu fenomenologicznego, które autor hipotetycznie sytuuje w rozprawie doktorskiej Kazimierza Twardowskiego Idee und Perception. Eine erkenntnistheoretische Untersuchung aus Descartes (1891). Rozprawa jest badana w aspekcie brentanowskiego na nią wpływu, który daje się zauważyć zarówno na poziomie rozstrzygnięć epistemologicznych, jak i w koncepcji uprawiania historii filozofii. Choć Twardowski koryguje w niej kartezjańską interpretację Brentana, to pozostaje na gruncie brentanowskiej psychologii opisowej, stanowiącej pewną wstępną wersję fenomenologii. W drugiej części artykułu rekonstruuje się wątek kartezjański zawarty w (...) egologii Romana Ingardena, jaką zaprezentował w Człowieku i czasie (1937–1946), by w konkluzji scharakteryzować wspólne elementy przemawiające za ciągłością i swoistością motywu kartezjańskiego w początkach polskiej fenomenologii. (shrink)

Artykuł analizuje krytycznie pewne linie argumentacji stosowane przez wielu badaczy Nowego Testamentu na poparcie negatywnej oceny przekazów na temat wypowiedzi Jezusa i wydarzeń w Ewangeliach synoptycznych.

Celem artykułu jest prezentacja i krytyczna analiza koncepcji uczuć egzystencjalnych, autorstwa współczesnego filozofa psychiatrii o orientacji fenomenologicznej — Matthew Ratcliffe’a. Uczucia egzystencjalne są specjalną klasą stanów afektywnych, nadającą emocjonalnego zabarwienia subiektywnemu doświadczeniu rzeczywistości. Mają one charakter przedrefleksyjny i stanowią niejawne tło świadomości fenomenalnej, które w potocznym doświadczeniu pozostaje poza polem uwagi. Uczucia te mają ścisły związek z emocjami, determinując typy przedmiotów intencjonalnych zawartych w stanach emocjonalnych i wyznaczając repertuar możliwych do doświadczenia emocji. Najważniejsze uczucia egzystencjalne, które wyróżnia Ratcliffe, to: (1) (...) poczucie rzeczywistości, czyli przedrefleksyjne i fenomenalne wrażenie o realnym istnieniu świata jako takiego; (2) poczucie przynależności, czyli przedrefleksyjne i fenomenalne wrażenie własnego istnienia i osadzenia w świecie pośród osób i rzeczy. Te dwie kategorie stanowią fundamentalne składowe pierwszoosobowego doświadczenia podmiotu, wyznaczając tym samym jego relację do innych ludzi oraz rzeczywistości w jej najbardziej ogólnym sensie. W artykule przedstawiam główne cechy i typy uczuć egzystencjalnych. Zwracam także uwagę na szczególną rolę psychopatologii w analizie i uzasadnianiu istnienia tego zjawiska. W związku z tym, za Ratcliffem, opisuję w jaki sposób określone aspekty uczuć egzystencjalnych ulegają dezintegracji w przebiegu epizodów zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy schizofrenia. Pokazuję także różnicę pomiędzy fenomenologicznym i poznawczo-behoawioralnym podejściem do zaburzeń psychicznych. Powołując się na badania neurobiologiczne staram się wskazać potencjalne neuronalne korelaty uczuć egzystencjalnych. Tekst wieńczą krytyczne uwagi na temat koncepcji uczuć egzystencjalnych w ujęciu Matthew Ratcliffe’a. Rozwiązanie zidentyfikowanych wad i niedociągnięć tej teorii filozoficznej zarazem nakreśla przyszłe perspektywy jej rozwoju. (shrink)

Artykuł jest próbą podsumowania dyskusji wokół republikanizmu „Solidarności” i wschodnioeuropejskiego ruchu dysydenckiego lat 70. i 80. XX wieku, która towarzyszyła transformacji ustrojowej po upadku komunizmu w 1989 r. Autorka przedstawia źródła i najważniejsze wątki tej dyskusji, umieszczając je w kontekście współczesnej filozofii politycznej. Dotyczą one historycznych analogii ruchu dysydenckiego, ideowego pokrewieństwa ruchu i tradycji republikańskiej oraz dziedzictwa ruchu w dyskursie publicznym i rozwiązaniach ustrojowych. Pozwala to, z jednej strony, przybliżyć się do odpowiedzi na pytanie o typ republikanizmu najbliższego polskim doświadczeniom, (...) a z drugiej — co ważniejsze — podjąć próbę ewaluacji intelektualnej dyskusji wokół republikanizmu w Polsce po 1989 r. (shrink)

Jednym z głównych pytań w filozofii logiki jest to, czy jest jedna, czy wiele logik. Pytanie to doczekało się różnych odpowiedzi, które formułują opozycyjne stanowiska: monizm logiczny contra pluralizm logiczny. Za reprezentatywnego przedstawiciela monizmu uznawany jest Willard Van Orman Quine, a pluralizmu — Susan Haack. Oba te stanowiska są kontynuowane współcześnie: monizm (m.in. Michael Dummett, Graham Priest, Timothy Williamson) oraz pluralizm (m.in. Jc Beall i Greg Restall, Johan van Benthem, Ottavio Bueno i Scott Shalkovski, Stewart Shapiro i Roy Cook). Monizm (...) jest znacznie mniej preferowany niż pluralizm. W artykule wskazano na źródła pluralizmu w logice (m.in. wieloznaczność spójników języka naturalnego, prawdy i wynikania) oraz przywołano argumentacje wybranych przedstawicieli tego stanowiska. (shrink)

Artykuł jest odpowiedzią na krytyczne uwagi zgłaszane pod adresem książki Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga przez Stanisława Judyckiego, Ryszarda Mordarskiego, Marka Peplińskiego i Jana Sochonia. Główny zarzut wobec mojego stanowiska głosi, że jest ono zbyt przychylne wobec argumentu J.L. Schellenberga, który niekoniecznie powinien być wzorem ujęcia problematyki ukrytości. Jednym z przejawów przyjęcia założeń kanadyjskiego autora jest zgoda na tezę o istnieniu niewierzących przy braku oporu.

Artykuł jest odpowiedzią na polemikę Stanisława Ruczaja z argumentem z Wcielenia, który został zaprezentowany w książce Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga. Ruczaj zarzuca tzw. obronie inkarnacyjnej, że nie rozważa ona możliwości, zgodnie z którą Bóg jest zarazem wcielony, jak i nieukryty. W niniejszym artykule koncentruję się na uzasadnieniu, dlaczego uważam, że jest możliwe, iż owa opcja jest dla Boga wykluczona. Według mnie istnieją racje przemawiające za tym, że jest ona (a) logicznie sprzeczna, (...) (b) niespójna z doskonałym moralnie charakterem Boga, (c) nie skutkowałaby wyeliminowaniem niewiary bez oporu we Wcielenie. (shrink)

Artykuł jest odpowiedzią na krytyczne uwagi zgłaszane pod adresem książki Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga przez Stanisława Judyckiego, Ryszarda Mordarskiego, Marka Peplińskiego i Jana Sochonia. Główny zarzut wobec mojego stanowiska głosi, że jest ono zbyt przychylne wobec argumentu J.L. Schellenberga, który niekoniecznie powinien być wzorem ujęcia problematyki ukrytości. Jednym z przejawów przyjęcia założeń kanadyjskiego autora jest zgoda na tezę o istnieniu niewierzących przy braku oporu.

Artykuł jest odpowiedzią na polemikę Stanisława Ruczaja z argumentem z Wcielenia, który został zaprezentowany w książce Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga. Ruczaj zarzuca tzw. obronie inkarnacyjnej, że nie rozważa ona możliwości, zgodnie z którą Bóg jest zarazem wcielony, jak i nieukryty. W niniejszym artykule koncentruję się na uzasadnieniu, dlaczego uważam, że jest możliwe, iż owa opcja jest dla Boga wykluczona. Według mnie istnieją racje przemawiające za tym, że jest ona (a) logicznie sprzeczna, (...) (b) niespójna z doskonałym moralnie charakterem Boga, (c) nie skutkowałaby wyeliminowaniem niewiary bez oporu we Wcielenie. (shrink)

Autorzy argumentują, że Bóg może być zarówno wszechmocny, jak i wszechmocny, oraz że Bóg może być zarówno wszechmocny, jak i nieskazitelny. Proponują pięć warunków filozoficznej adekwatności dla koncepcji maksymalnej mocy i przedstawiają analizę, która spełnia wszystkie pięć warunków. Jak argumentują, analiza ta jest zarówno filozoficznie adekwatna, jak i teologicznie akceptowalna.

Problem republikanizmu należy do zespołu problemów polityki, którymi Kant zajął się już pod koniec życia. Rozwój i doskonalenie się człowieka nie mieści się w działaniu ludzkiej natury, która jest niezmienna, ale w osobowym działaniu wolności. Ostatecznym tego celem jest wieczny pokój. Warunkiem zaś rozwoju i osiągnięcia celu najwyższego jest zbudowanie ustroju republikańskiego. Kant pokazuje to m.in. na przykładzie rewolucji francuskiej. Choć jest zdecydowanym przeciwnikiem każdej rewolucji, ze względu na sposoby jej realizacji, to w tym przypadku jej skutki ocenia pozytywnie, gdyż (...) wyraziło się w niej prawo narodu do swobodnego nadania sobie ustroju obywatelskiego prawego i uznanego za dobry, jakim jest ustrój republikański. Ustrój republikański jest najlepszy ze wszystkich i określa formę państwa oraz ważniejszą od niej formę rządu, charakteryzującą się rozdzieleniem władz ustawodawczych i wykonawczych oraz trzema istotnymi zasadami: 1) zasadą wolności wszystkich obywateli; 2) zasadą zależności wszystkich od wspólnego prawa; 3) zasadą równości obywateli. (shrink)

Przedmiot artykułu stanowi koncepcja demokracji kontestacyjnej zaproponowana przez Philipa Pettita oraz jej miejsce we współczesnej myśli republikańskiej. Autor tekstu opisuje relacje łączące tę koncepcję z ideami demokracji radykalnej i wolności republikańskiej, jak też jej implikacje instytucjonalne i związane z nią kontrowersje. Rozważone zostają główne zarzuty krytyków Pettita: fragmentaryczności i niedemokratyczności proponowanych przez niego rozwiązań, niepożądanych konsekwencji jego postulatu deliberacyjności i odpolitycznienia życia politycznego. Autor tekstu twierdzi, że jednym z największych braków koncepcji Pettita jest próba odpolitycznienia demokracji przez upełnomocnienie nienadzorowanych demokratycznie (...) gremiów eksperckich. Prowadzi ona do pytania o kryterium stosowania instrumentów radykalno-demokratycznych i elitarystycznych, na które Pettit nie udziela zadowalającej odpowiedzi. (shrink)

Badacze od dawna zwracali uwagę na głębokie przekonanie szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów o wyjątkowości jej kraju i jej swobód. Wbrew temu, co się czasem sądzi, nie był to wyraz sarmackiej megalomanii, która dała o sobie znać w wieku XVII i na początku XVIII, opinię tę głoszono co najmniej od połowy wieku XVI. Nie była to też jakaś polska osobliwość, podobnie mówili i zapewne myśleli o swoich swobodach obywatele innych wolnych rzeczypospolitych. Już w XV wieku mieszkańcy Florencji uważali swoją republikę za (...) jedyną i nadzwyczajną, właśnie z racji panującej w niej wolności. Podobnie swój kraj i panującą w nim wolność oceniali Wenecjanie, a później Holendrzy, a także Anglicy. Zdanie: „jest tylko jedno królestwo na ziemi, gdzie wolność znalazła mieszkanie” wbrew pozorom nie odnosi się do sarmackiej Rzeczypospolitej, ale do hanoweriańskiej Anglii, a jego autor sądził, iż to jego ojczyzna jest jedynym krajem, a Brytyjczycy są jedynym ludem, który prawdziwie może o sobie powiedzieć: „jesteśmy wolni”. Szlacheccy obywatele Rzeczypospolitej wcześnie wpisali się w ten dyskurs, jeszcze przed pierwszą wolną elekcją. Autorka omawia dzieje owego dyskursu w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, stwierdzając, że w przeciwieństwie do odwołań w wieku XVI, a nawet w początkach wieku XVII pojawiające się później wzmianki o innych niż własna rzeczpospolita bądź niż republiki antyczne (szczególnie Rzym) były niezbyt liczne i dość powierzchowne, ich autorzy na ogół nie wiedzieli zbyt wiele o przywoływanych krajach, nie mieli jednak wątpliwości, że łączy je z Rzecząpospolitą pewne podobieństwo, które można by określić jako wspólnotę wolności. Bo też ten właśnie motyw, ważny także wcześniej, w wieku XVII i pierwszej połowie wieku XVIII stał się dominujący. Kryzys i skostnienie refleksji politycznej w połączeniu ze spadkiem zainteresowania światem zewnętrznym spowodował, że w szlacheckich dyskusjach politycznych nie pojawiały się już bardziej rozbudowane odwołania do innych krajów i ich rozwiązań ustrojowych. Ich uczestnicy jednak w dalszym ciągu włączali swój kraj w dość elitarną wspólnotę republik europejskich i w dalszym ciągu, nie bacząc na wszelkie różnice społeczne, wyznaniowe, polityczne, z których zresztą często nie zdawali sobie sprawy, uważali je za swoje „towarzyszki”. (shrink)

Boża ukrytość jest problemem, który domaga się potraktowania z należytą powagą. Nie należy od tego problemu uciekać. Nie należy również ułatwiać sobie sprawy z Bożym ukryciem przez wprowadzanie rozwiązań, które sprawiają, że napięcie związane z problemem ukrytości znika lub zostaje złagodzone. Zaproponowane przeze mnie w książce Źródło i noc. Wprowadzenie do współczesnego absconditeizmu rozwiązanie, które nazwałem absconditeizmem, jest próbą zmierzenia się z problemem ukrytości w jego najmocniejszej możliwej postaci. Rozważam ten problem, biorąc pod uwagę również najmocniejszą wersję teizmu, którą określa (...) się jako klasyczny teizm. Artykuł stanowi łączną odpowiedź na teksty, których autorami są Maciej Bała, Ryszard Mordarski oraz Marek Słomka. Odnoszę się do pojawiających się w wyżej wymienionych tekstach krytyk, doprecyzowuję moje stanowisko oraz przedstawiam racje, dla których uważam, iż proponowany przeze mnie absconditeizm, stanowiący poważne i unikające ułatwień ujęcie problemu ukrytości, jest właściwym sposobem podejmowania tego zagadnienia. (shrink)

Boża ukrytość jest problemem, który domaga się potraktowania z należytą powagą. Nie należy od tego problemu uciekać. Nie należy również ułatwiać sobie sprawy z Bożym ukryciem przez wprowadzanie rozwiązań, które sprawiają, że napięcie związane z problemem ukrytości znika lub zostaje złagodzone. Zaproponowane przeze mnie w książce Źródło i noc. Wprowadzenie do współczesnego absconditeizmu rozwiązanie, które nazwałem absconditeizmem, jest próbą zmierzenia się z problemem ukrytości w jego najmocniejszej możliwej postaci. Rozważam ten problem, biorąc pod uwagę również najmocniejszą wersję teizmu, którą określa (...) się jako klasyczny teizm. Artykuł stanowi łączną odpowiedź na teksty, których autorami są Maciej Bała, Ryszard Mordarski oraz Marek Słomka. Odnoszę się do pojawiających się w wyżej wymienionych tekstach krytyk, doprecyzowuję moje stanowisko oraz przedstawiam racje, dla których uważam, iż proponowany przeze mnie absconditeizm, stanowiący poważne i unikające ułatwień ujęcie problemu ukrytości, jest właściwym sposobem podejmowania tego zagadnienia. (shrink)

Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej części pod uwagę brana jest możliwość, że ludzie, a być może także wszystkie inne skończone podmioty poznające, które dysponują zdolnością do formułowania ocen moralnych, podlegają uniwersalnemu złudzeniu co do hierarchizacji wartości moralnych, według których działają, a więc że mają odwrócone spektrum aksjologiczne. W części drugiej jest uzasadniana teza, że jedynym środkiem, pozwalającym wykluczyć możliwość podlegania radykalnej iluzji aksjologicznej przez skończone podmioty poznające, jest odwołanie się do metafizycznego pojęcia Boga, rozumianego jako pojęcie istoty (...) najdoskonalszej, i do Jego wiedzy na temat tego, co jest dobre, a co jest złe. Kwestia istnienia Boga oraz wskazanie, w jaki sposób należałoby religijnie konkretyzować pojęcie Boga, nie są podejmowane. Do przeprowadzenia prezentowanej w artykule argumentacji wystarczy, że Bóg będzie rozumiany jako osoba dysponująca atrybutem wszechwiedzy. Część trzecia jest poświęcona uwagom na temat relatywizmu moralnego, zagadnieniu tzw. dylematów moralnych oraz pojęciu istoty dobra moralnego. (shrink)

In Polish philosophical aesthetics Karol Tarnowski’s considerations about art reflect transformations that occurred in phenomenology – particularly French – in the second half of the 20th century. Religious thinking combined with the scholastic tradition and the classical doctrine of transcendentals turn out to be similar in many aspects, but still not identical with Jean-Luc Marion’s phenomenology of donation and Michel Henry’s nonintentional phenomenology of invisible life. The aesthetic views of Karol Tarnowski, an outstanding philosopher of religion and pianist himself, can (...) be found in scattered texts whose main subject matter is not always art. This is why the article aims at a synthetic presentation of this particular reflection in the context of current debates around phenomenology. (shrink)

W artykule przedstawiam osobowość twórczą współczesnego rosyjskiego myśliciela nurtu neopatrystycznego Sergiusza Chorużego ze szczególnym naciskiem na jego oryginalną koncepcję teorii ascezy (teorii energoform). Bazuje ona na źródłach patrystycznych, ale zdradza także inspiracje ustaleniami współczesnej filozofii zachodnioeuropejskiej, zwłaszcza myślą Martina Heideggera i Michela Foucaulta. W artykule analizuję główne założenia teorii ascezy Chorużego i komentuję heideggerowsko-foucaultiańskie elementy w niej zawarte. Rozważania na temat ascezy dotykają problemów zarówno typowo filozoficznych — ontologicznych, gdzie przejawiają się inspiracje Heideggerem, jak i historyczno-hermeneutyczne, gdzie widzimy polemikę z (...) Foucaultem. W rezultacie przeprowadzam analizę komparatystyczną Heideggerowskiej i energijnej wizji człowieka, wskazując, że fenomeny życia duchowego, takie jak asceza, mogą z powodzeniem być przedmiotem rozważań teoretycznych oraz pokazać uniwersalność niektórych teologiczno-filozoficznych (ontologicznych) interpretacji kondycji człowieka. (shrink)

Autor eseju argumentuje, że podróże w czasie są możliwe, a paradoksy podróży w czasie są osobliwościami, a nie niemożliwościami. Obrona możliwości podróży w czasie wymaga przyjęcia (a) trwających w czasie rzeczy, które posiadają zarówno przestrzenne, jak i czasowe części, (b) psychologicznej ciągłości i łączności oraz ciągłości przyczynowej jako kryteriów tożsamości osobowej, a także (c) rozróżnienia pomiędzy czasem zewnętrznym i osobistym.

W artykule proponuje się dyskusję z tezami Philipa Pettita zawartymi w książce On the People’s Terms: A Republican Theory and Model of Democracy i artykule „Two Republican Traditions”. Skupiając się na tzw. tradycji włosko-atlantyckiej, Pettit wskazywał na kluczowe dla republikanizmu powiązania etosów sprzeciwu obywatelskiego (contestatory citizenry) i ustroju mieszanego (mixed constitution). Nie jest przypadkiem, że do tak pojętej tradycji republikańskiej Pettit nie zaliczył Jeana-Jacques’a Rousseau, uznanego raczej za prekursora komunitaryzmu. Trudno się jednak zgodzić z prezentowaną przez Pettita klasyfikacją tradycji republikańskiej (...) i — zwłaszcza — jego odczytaniem myśli Rousseau. Przede wszystkim to właśnie ta myśl ukazuje najlepiej, że republikanizm, uosabiający wszak ideę rządów obywatelskich, mógł przyswoić wartości ustroju mieszanego jedynie w sposób doraźny i warunkowy — jedynie dopóty, dopóki sprzyjały one ograniczeniu nieobywatelskich (niewybieralnych) czynników władzy. Trudno też przyjąć tezę Pettita, że zapoczątkowana przez Rousseau teoria zwierzchnictwa ludu musi podważać ideały kultury czujności obywatelskiej. (shrink)

The development of studies on the first- and third-person human experience which took place in the 20th century revealed the need to re-empirize Thomistic anthropology. Among the thinkers who undertook this task were Karol Wojtyła and Mieczysław Krąpiec. This re-empirization was linked with adapting the cognitive tools developed within the modern philosophy of the subject to descriptions of the first-person experience. Wojtyła assumed that the starting point of the cognition of the personal subject was the experience of performing an act, (...) in opposition to what happens within a man. Krąpiec criticized this concept and proposed basing Thomistic anthropology on the subjective experience of existence, in which the ‘I’ manifests itself through ‘my’-acts. The experience of the act, on the one hand, and the immanence and transcendence of the self in relation to ‘my’-acts, on the other hand, allowed these philosophers to build an anthropological bridge to the Thomistic system. (shrink)

W artykule omówione zostały dwie znakomite prace na temat ukrytości Boga autorstwa Miłosza Hołdy (Źródło i noc. Wprowadzenie do współczesnego absconditeizmu) i Marka Dobrzenieckiego (Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga). Należą oni do tzw. przyjacielskich teistów, którzy usiłują traktować tezę o Bożej skrytości jako ważne poszerzenie problematyki klasycznego teizmu. Wydaje się jednak, że ulegają oni iluzji prowadzenia dialogu z tzw. przyjacielskimi ateistami, wciągającymi teistów w taką interpretację tezy o skrytości Boga, która wydaje się (...) całkowicie sprzeczna z teizmem. Powstaje zatem pytanie, czy współczesne sformułowania problemu skrytości Boga są w jakikolwiek sposób do pogodzenia z chrześcijańskim teizmem? (shrink)

This paper concerns an important and exciting book by Marek Dobrzeniecki Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga [Hiddenness and the Incarnation: A Theistic Response to John L. Schellenberg’s Argument for Divine Nonexistence]. After a brief discussion of the content of the book’s chapters, critical remarks are presented. They concern the adopted method and approach to Schellenberg’s philosophy in general and the argument from hiddenness in particular. The conceptual framework serving as a typologization of (...) the propositional dimension of the phenomenon of theistic belief/faith is dubious and requires in-depth research. It is worth considering the possibility of asymmetry of the attitudes of belief/faith and unbelief, which requires consideration in the reasoning whose legitimacy would assume the transfer of features from one to the other and the negation functor. Regarding the voluntarism of belief in God, the paper suggests that extreme, purely intellectual, and purely volitional positions should be considered, as well as moderate and mixed ones. It is argued extensively that Dobrzeniecki’s criticism against the arguments of Rea and Mourad is not conclusive. Just the possibility of voluntariness of disbelief undermines the validity of Schellenberg’s argument and should therefore be ruled out as much as possible. The paper suggests supplementing Dobrzeniecki’s approach with a ‘trans-paradigmatic’ approach consisting of external criticism, which, in the light of Schellenberg’s arguments being probably incompatible with the described phenomenon of religious belief in God, leads to a modification of the theoretical apparatus of Schellenberg’s paradigm. Such a modification deprives the latter’s argument of justification. --- Niniejszy artykuł dotyczy ważnej i interesującej książki Marka Dobrzenieckiego Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga. Po krótkim omówieniu zawartości poszczególnych rozdziałów książki prezentuję swoje uwagi krytyczne. Dotyczą one przyjętej metody i podejścia do filozofii Schellenberga w ogólności, a argumentu z ukrytości w szczególności. Wątpliwa i wymagająca pogłębionego badania jest siatka pojęciowa pełniąca funkcję typologizacji propozycjonalnego wymiaru fenomenu wiary teistycznej. Warta rozważania jest możliwość niesymetryczności postaw wiary i niewiary, co wymaga uwzględnienia w rozumowaniach, których zasadność zakładałaby przenoszenie cech z jednej na drugą oraz funktora negacji. W sprawie woluntaryzmu wiary w Boga sugeruję, że należy rozpatrywać nie tylko stanowiska skrajne, czysto intelektualistyczne i czysto wolicjonalne, ale także u miarkowane i mieszane. Argumentuję szeroko, że krytyka Dobrzenieckiego skierowana przeciwko argumentom Rea i Mourada nie jest konkluzywna. Argumentuję, że samo możliwość woluntarności niewiary podważa zasadność argumentu Schellenberga i dlatego powinna ona być wykluczona w sposób maksymalnie możliwie uzasadniony. Sugeruję uzupełnienie podejścia Dobrzenieckiego o podejście ‘transparadygmatyczne’ polegające na rodzaju krytyki zewnętrznej, która w świetle nieprzystawania argumentacji Schellenberga do opisywanego fenomenu prowadzi do modyfikacji aparatu teoretycznego paradygmatu Schellenberga. Taka modyfikacja odbiera argumentowi tego ostatniego moc uzasadniającą. (shrink)

Artykuł jest poświęcony trzem poglądom na temat demokracji, często przyjmowanym przez współczesnych decydentów, politologów i teoretyków polityki. Poglądy te, w mojej opinii, są błędne, ale błędne w sposób pouczający. Ukazują one bowiem poważne niezrozumienie natury i walorów demokracji. Jeśli uświadomimy sobie, dlaczego są one błędne, dostrzeżemy istnienie tych wymiarów demokracji, które zwykle łatwo umykają naszej uwadze. Do nazwania tych błędów używam nazwisk wybitnych myślicieli, którzy je popełnili. Pierwszy z nich określam błędem Berlina, odnajduję go bowiem w dorobku brytyjskiego myśliciela rosyjskiego (...) pochodzenia, Isaiaha Berlina. Drugi z nich określam błędem Schumpetera, nazywając go na cześć amerykańskiego bankowca, ekonomisty i myśliciela politycznego austriackiego pochodzenia, Josepha Schumpetera. Trzeci określam mianem błędu Rikera, przypisując go Williamowi Rikerowi, amerykańskiemu politologowi, znanemu ze swojego rozróżnienia między liberalizmem a populizmem. (shrink)

Celem tego artykułu jest krótka analiza republikańskiej koncepcji wolności przedstawianej w polskiej i pozapolskiej teorii republikańskiej XVI wieku. Punktem wyjścia rozważań jest teza głosząca, że kategoria wolności w teorii republikańskiej jest ściśle związana z namysłem i ustaleniami dotyczącymi istoty i celu wspólnoty politycznej, określanej w tradycji rzymskiej mianem civitas libera. Wolność jest pochodną dobrze urządzonego, wolnego ładu politycznego, w którym kluczową rolę odgrywa prawo i cnota. Analizując ideę wolności republikańskiej przez pryzmat dwóch kontekstów: klasycznej tradycji republikańskiej i jej ustaleń oraz (...) ładu społeczno-ustrojowego Rzeczypospolitej, wskazuję, że łączy się ona ściśle z innymi kluczowymi dla teorii republikańskiej kategoriami, takimi jak res publica, sprawiedliwość i prawo, cnota, ustrój mieszany oraz obywatelskość, wyrażana w ideale vita activa, i dopiero w połączeniu z nimi możliwe jest ukazanie pełnego rozumienia wolności i jej uwarunkowań. (shrink)

Tematem artykułu jest Tomasza z Akwinu koncepcja radości, której źródłem jest cierpienie innych osób (Schadenfreude). Pierwsza część obejmuje opis starożytnych źródeł Schadenfreude, którymi inspirował się Akwinata. Druga część dotyczy koncepcji nienawiści, która stanowi podstawę dla Schadenfreude. W trzeciej zaś części jest przedstawiona Tomaszowa próba rozróżnienia rozmaitych przypadków występowania Schadenfreude oraz ich częściowego moralnego usprawiedliwienia.

Autorka analizuje, z punktu widzenia filozofii kultury, historyczną i współczesną kwestię relacji między religią a techniką. W wyniku tego filozoficznego namysłu stwierdza, że relacja ta może przyjmować cztery różne postaci. Zaprezentowana typologia relacji między religią a techniką staje się następnie narzędziem do znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy religie światowe w ich wymiarze światopoglądowym i instytucjonalnym mogą odnieść się w sposób konstruktywny (a nie wyłącznie pesymistyczno-krytyczny) do coraz bardziej skomplikowanych zagadnień cywilizacyjnych z przełomu XX i XXI wieku.

W książce Źródło i noc. Wprowadzenie do współczesnego absconditeizmu (Kraków: Wydawnictwo WAM 2020) Miłosz Hołda wnikliwie przedstawia poruszaną problematykę i proponuje ciekawe rozwiązania. Stanowiąc ambitną próbę wypracowania oryginalnego stanowiska w ważnym obszarze myśli chrześcijańskiej, publikacja domaga się krytycznej refleksji i uwypuklenia istotnych problemów, co jest celem niniejszego tekstu. Chodzi zwłaszcza o dwie kwestie o kluczowym znaczeniu dla teizmu: (nie)działanie Boga w świecie oraz godzenie „Boga filozofii” z „Bogiem objawienia”. W pierwszym z wymienionych zagadnień podstawowym problemem jest (częściowo) niewłaściwe podejście do (...) przyrodniczego obrazu świata oraz do filozofii nauki i teologii nauki. W drugim obszarze głównym mankamentem analiz Hołdy jest rozbieżność między manifestowanym poparciem dla teizmu klasycznego a brakiem krytycznego spojrzenia na te jego elementy, które utrudniają, w niektórych zaś aspektach uniemożliwiają, wyrażenie istotnych treści judeo-chrześcijańskiego objawienia. Zawarte w artykule uwagi nie obalają w całości głównych tez stawianych przez Hołdę, lecz prowadzą do ich modyfikacji, dowartościowującej przyrodniczy obraz świata. (shrink)

W książce Źródło i noc. Wprowadzenie do współczesnego absconditeizmu (Kraków: Wydawnictwo WAM 2020) Miłosz Hołda wnikliwie przedstawia poruszaną problematykę i proponuje ciekawe rozwiązania. Stanowiąc ambitną próbę wypracowania oryginalnego stanowiska w ważnym obszarze myśli chrześcijańskiej, publikacja domaga się krytycznej refleksji i uwypuklenia istotnych problemów, co jest celem niniejszego tekstu. Chodzi zwłaszcza o dwie kwestie o kluczowym znaczeniu dla teizmu: (nie)działanie Boga w świecie oraz godzenie „Boga filozofii” z „Bogiem objawienia”. W pierwszym z wymienionych zagadnień podstawowym problemem jest (częściowo) niewłaściwe podejście do (...) przyrodniczego obrazu świata oraz do filozofii nauki i teologii nauki. W drugim obszarze głównym mankamentem analiz Hołdy jest rozbieżność między manifestowanym poparciem dla teizmu klasycznego a brakiem krytycznego spojrzenia na te jego elementy, które utrudniają, w niektórych zaś aspektach uniemożliwiają, wyrażenie istotnych treści judeochrześcijańskiego objawienia. Zawarte w artykule uwagi nie obalają w całości głównych tez stawianych przez Hołdę, lecz prowadzą do ich modyfikacji, dowartościowującej przyrodniczy obraz świata. (shrink)

Philip Pettit jest jednym z czołowych filozoficznych kodyfikatorów (neo-)republikańskiej koncepcji wolności i rządu, który kieruje się ideałem nie-dominacji (imperium i dominium). Jednocześnie jest autorem wielu ważnych prac z obszaru filozofii nauk społecznych (kwestia wyjaśniania i interpretacji), etyki (konsekwencjalizm), ontologii społecznej (jak istnieją grupy społeczne) oraz filozofii umysłu (jak funkcjonuje podmiot intencjonalny). W świetle krytyk i polemik, jakie pojawiły się ze strony nowej „fali republikańskiej”, by określić tym mianem zwolenników populistycznego republikanizmu (John P. McCormick i inni), którzy oskarżają przedstawicieli wcześniejszej generacji (...) tradycji republikańskiej, takich jak Johh G.A. Pocock, Quentin Skinner, a zwłaszcza właśnie Philip Pettit, o arystokratyczne „odchylenie” (jedynie klasy wyższe i elity korzystają na projekcie depolityzacji republiki) istotne jest wskazanie na znaczenie dla odczytania projektu republikańskiego wypracowanych przez Pettita rozwiązań w ontologii społecznej. Autor stawia tezę, że dopiero uwzględnienie jego stanowiska w ontologii społecznej pozwala na pełne zrozumienie (co nie znaczy, że akceptację) jego propozycji w filozofii politycznej. Struktura artykułu jest następująca: (1) autor przedstawia trzy wymiary ontologii społecznej w ujęciu Pettita; (2) następnie pokazuje ich znaczenie w definiowaniu kategorii dobra wspólnego w kontekście republikańskiej wspólnoty politycznej (model condominium), (3) wskazuje na pewne paradoksy związane z realizacją republikańskiego ideału obywatelskiej kontestacji. Jednocześnie autor zwraca uwagę na ewolucję projektu republikańskiego (pewnych jego aspektów) w zależności od analogicznych ewolucji propozycji (rozwiązań) w ontologii społecznej. (shrink)

Tekst składa się z dwóch części. W pierwszej części autor wprowadza czytelnika w różne rozumienia (definicje) republikanizmu (tradycji republikańskiej), jakie możemy znaleźć we współczesnej literaturze przedmiotu. Jedocześnie zwraca uwagę, że termin ten funkcjonuje w różnych znaczeniach (wittgensteinowskie podobieństwa rodzinne): tradycja republikańska może być przedmiotem badań klasyków (starożytny Rzym), historyków różnych epok (Włochy, Holandia, Polska czy Anglia), historyków prawa i ustroju (np. amerykański mit założycielski), może stanowić inspirację dla współczesnych filozofów, którzy upatrują odrębnej i konkurencyjnej w stosunku do innych tradycji (liberalnej, (...) komunitariańskiej) koncepcji wolności jako braku dominacji i poszukują strukturalnych form jej implementacji w organizmie państwa (kwestia sprawiedliwości i prawomocności). Jednocześnie odwołanie się do (współczesnego) republikanizmu może pełnić określone funkcje retoryczne i argumentacyjne (kostium historyczny): projektując określone wartości i relacje społeczne, które byłyby ich pochodną, odwołuje się do pewnych historycznych tożsamości (np. wspólne dziedzictwo europejskie bądź też tradycja narodowa). W drugiej części autor przdestawia założenia takiego właśnie wyboru autorów tekstów, które publikowane są w bloku republikańskim tego numeru. Wskazuje na ich dotychczasowy dorobek (kryterium doboru) oraz na wzajemne przenikanie polskiej i europejskiej (atlantyckiej) tradycji republikańskiej w tekstach poświęconych tradycji wolności Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Gałkowski, Pietrzyk-Reeves, Grześkowiak-Krwawicz). Współczesne kwestie otwiera tekst jednego z czołowych filozofów republikańskich, Philipa Pettita, do którego idei w mniejszym lub większym stopniu (niekiedy krytycznie) nawiązują w swoich tekstach pozostali autorzy (Lis, Grygieńć, Ciżewska-Martyńska i Wierzchosławski). (shrink)