The main goal of the following article is to present and justify the philosophical concept of degrowth as a real alternative to the cult of (unlimited economic) growth, the driving force of which is the pursuit of profit, which devastates the individual and the entire society, and last but not least, nature and the climate. It is also critical of today’s generally recognized options for solving the climate crisis, such as the strategy of the so-called sustainable development or green growth, (...) which – as the author shows with several examples – may indeed help to solve it, but they do not consistently solve it. Such a permanent solution must involve a total and radical change in the way of life, which, would limit people, but would also be attractive enough for them. Although the focus is on a philosophical analysis of the whole issue, the author considers its historical, sociological and political aspects as well, to avoid excessive generalities and at the same time keep its philosophical breadth and depth. ---------------------------------------- Received: 19/06/2024. Reviewed: 3/10/2024. Accepted: 5/11/2024. (shrink)

The jus ad bellum requirement of the probability of success can be perceived as an unjust requirement which prohibits the weaker side of a potential or actual military conflict from committing itself to organized violence, even to defend and protect its own survival. This view of the probability of success as an unjust requirement, however, need only be held if: (1) the goal of the weaker state is survival itself. In cases when (1) is true, the requirement should be considered (...) void. On the other hand, if: (2) survival is not considered an overriding factor, then the requirement stands. This paper explores the latter position using the example of the famous Melian Dialogue from Thucydides’ History of the Peloponnesian War, and applies it to the question of Ukraine’s right to war and their government’s possible moral obligation to negotiate in their current defensive war against Russia. ---------------------------------------- Received: 26/04/2024. Reviewed: 12/06/2024. Accepted: 5/11/2024. (shrink)

Mianem „ewolucyjnego argumentu z rozumu przeciwko naturalizmowi” określa się tu argumentację, którą współcześnie sformułowali przede wszystkim Clive Staples Lewis, Alvin Plantinga oraz Victor Reppert. Jej sednem jest twierdzenie, że uznanie wiarygodności władz poznawczych człowieka nie daje się pogodzić z naturalistycznym obrazem świata. Problem polega na tym, że naturalistyczna koncepcja pochodzenia naszych władz poznawczych tłumaczy ich genezę przez odwołanie ostatecznie do czynników czysto fizykalnych, w szczególności nieintencjonalnych, czyli do charakterystyk nieadekwatnych w stosunku do aktów poznawczych. W artykule przedstawiono sformułowania tego argumentu, (...) dokonane przez trzech wymienionych autorów, ze wskazaniem na podobieństwa i różnice między tymi trzema wersjami. Następnie argument został poddany ocenie w kontekście idei emergencji. Zarysowana została możliwa odpowiedź na pytanie: czy idea emergencji obala wspomniany argument? Dokonane zostało rozróżnienie na empiryczną ideę emergencji i ideę emergencji, rozszerzoną o aspekt metafizyczny. Rozpatrzona została także kwestia, czy negatywny argument z rozumu przeciwko naturalizmowi może być uznany również za argument pozytywny na rzecz określonego stanowiska metafizycznego, a jeśli tak, to jakiego. Ostatecznie okazało się, że idea emergencji w dowolnej z dwóch wymienionych postaci nie stanowi wsparcia dla naturalistycznej wizji rzeczywistości, a w przypadku wersji rozszerzonej o założenie naturalizmu jest wrażliwa na ewolucyjny argument z rozumu przeciwko naturalizmowi. ---------------------------------------- Zgłoszono: 30/06/2024. Zrecenzowano: 7/09/2024. Zaakceptowano do publikacji: 5/11/2024. (shrink)

The 2023 symposium at the Cardinal Stefan Wyszynski University focused on Christian ethics, revisiting key themes from Pope John Paul II’s encyclical Veritatis Splendor. The discussion highlighted the enduring relevance of absolute moral norms and examined shifts in the Catholic Church’s stance on capital punishment and killing in war, emphasizing the significance of intention and the object of a moral act in moral reasoning. The event also addressed Catholic perspectives on war ethics, contrasting the just war doctrine with pacifist views. (...) Additional topics included the idea of the indissolubility of marriage amid contemporary societal changes and the idea of moral autonomy, understood as the central point of contention between Kantian ethics and the Church’s traditional moral doctrine. ---------------------------------------- Received: 30/10/2024. Reviewed: 5/12/2024. Accepted: 12/12/2024. (shrink)

This article formulates a critical response to Professor Jacek Hołówka’s opinion on (the philosophical debate about) the morality of war. It is claimed that by rejecting the plausibility of any argument justifying the occasional permissibility of military action. Hołówka finds it difficult to avoid (tacitly) endorsing some form of pacifism. In its radical version – presumably most closely matching Hołówka’s apparent position on war ethics – pacifism is shown to be completely unsupported by any serious social or political theory. More (...) extensive analysis is focused on a compromise version of pacifism proposed recently by David Rodin. Described as “the middle ground between pacifism and just war theory,” Rodin’s proposal permits military resistance to genocidal violence while banning all other types of war, specifically defensive wars waged by invaded states. As closer scrutiny indicates, the view is based on faulty analogies, it disregards the reasonably expected increase in human rights abuses following most invasions, and it underestimates the natural inclinations of some aggressor states to embrace murderous methods of subjugating the populations of the annexed territories. What is more, the limited pacifism Rodin promotes is bound to effectively incapacitate sovereign states even when they confront unquestionably genocidal aggression (in most cases preceded by a purely political “takeover” of the attacked country). This paper concludes by endorsing the states’ traditional right to self-defence: granted only to “minimally just societies,” it turns out to be the most credible safeguard against conventional military aggression and its possible calamitous escalations – the threat of the latter being all too often grossly underrated by pacifists. ----------------------------------------- Received: 31/05/2024. Reviewed: 10/09/2024. Accepted: 27/09/2024. (shrink)

Publikowana od 2018 roku seria raportów Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) zradykalizowała oceny, dotyczące realności katastrofy klimatycznej, zagrażającej Ziemi – katastrofy, wywołanej przez rabunkową eksploatację zasobów paliw kopalnych. Wprowadziła nową jakość w obszar debaty publicznej i polityki klimatycznej. Efektem tego stały się podjęte przez Parlament Europejski szerokie regulacje prawne, służące powstrzymywaniu katastrofy, określone jako Zielony Ład. Regulacje te wywołały szereg napięć i konfliktów. W artykule podjęta została próba analizy skutków tych konfliktów dla dalszej walki z globalnym ociepleniem i zagrożeniem (...) katastrofą klimatyczną. Analiza przebiegu i prawdopodobnych skutków konfliktów pozwala na stwierdzenie, że odgrywają one destrukcyjną rolę dla dalszego rozwoju wydarzeń. Powodują wzrost dążenia do obrony zagrożonych interesów, a tym samym utrwalanie dotychczasowych podziałów. Czynnikiem wzmacniającym negatywne tendencje stała się wojna w Ukrainie, powodująca wzrost kosztów utrzymania w krajach Unii Europejskiej. Sumowanie się kosztów Zielonego Ładu i wojny powoduje wzrost niechęci do polityki ekologicznej, a jej przymusowy charakter rodzi pytania o efektywność i skuteczność. --------------------------------------- Zgłoszono: 30/04/2024. Zrecenzowano: 27/06/2024. Zaakceptowano do publikacji: 29/07/2024. (shrink)

In reply to the readily inferable denial, in para. 304 of the papal exhortation Amoris Laetitia, that there are any exceptionless negative moral norms, this article (1) recalls and reaffirms the philosophical and doctrinal tradition’s thesis that there are such norms. It then (2) sketches what is involved in identifying a kinds of act by its object; (3) reflects briefly on the three successive and different iterations of the teaching of the Catechism of the Catholic Church on capital punishment; and (...) (4) draws attention to the Catechism’s notable but little discussed, non-pacifist teaching against all intending to kill, even in just war. ------------------------------------ Received: 30/04/2024. Reviewed: 25/09/2024. Accepted: 7/10/2024. (shrink)

W literaturze przedmiotu poświęconej intelektualnemu dorobkowi Karola Linneusza (1707-1778) rozpatruje się jego wpływ na rozwój nauki w dwóch kontekstach. W pierwszym przyjmuje się optykę, w której Linneusz opisywany jest jako samotny geniusz i tytan pracy, który samodzielnie dokonał reformy nauk przyrodniczych w zakresie taksonomii. W drugim, oprócz oczywistego wkładu przyrodnika, bierze się pod uwagę również inne postacie, partycypujące w naukowym świecie osiemnastowiecznej historii naturalnej. W artykule przedstawiono założenia interpretacji Linneusz-badacz i Linneusz-twórca stylu badawczego oraz ustalono, czy dają one komplementarny obraz (...) rozwoju praktyki badawczej przyrodnika. W tym celu posłużono się zaproponowanym przez Ludwika Flecka rozróżnieniem kolektywów myślowych, na które składają się dwa kręgi: ezoteryczny i egzoteryczny. ---------------------------------------- Zgłoszono: 16/03/2024. Zrecenzowano: 15/05/2024. Zaakceptowano do publikacji: 6/08/2024. (shrink)

W systemie filozoficznym Jana Szkota Eriugeny Niestworzona Natura Stwarzająca to Bóg, który jest Stwórcą wszystkiego. Istota Bożej Natury jest transcendentna i niepoznawalna. Bóg objawia się ludzkiej naturze poprzez dzieło stworzenia i tekst biblijny. Analiza stworzenia pozwala wnioskować o Stwórcy, że istnieje, że żyje i że jest Mądrością. Te trzy wnioski wskazują, że jeden Bóg istnieje jako troistość, w której Ojciec jest Istotą Bożej Natury, Syn jest Mądrością, a Duch Święty jest życiem. Powyższe wnioskowanie potwierdza również egzegeza biblijna. Bóg zaprasza człowieka (...) do poszukiwania prawdy. Ludzka natura jest odbiciem Niestworzonej Natury Stwarzającej, ponieważ człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga, o czym świadczy nieśmiertelna dusza i co potwierdza biblijna egzegeza. Struktura ludzkiej duszy jest obrazem Boga i człowiek może na podstawie analizy własnej duszy dojść do przekonania, że Bóg istnieje, oraz że w swej Istocie jest niepoznawalny. Sam przez się istnieje tylko Bóg, a całość stworzenia istnieje tylko dlatego, że Bóg podtrzymuje wszystko w istnieniu. Nie istnieje wśród stworzenia intelekt zdolny poznać Boga, lecz mimo tego historia świata zgromadziła różne zapisy dotyczące Boga, które wynikają z potrzeb ludzkiej natury oraz z konieczności niemilczenia chrześcijaństwa o Stwórcy. Dla ludzkich potrzeb określa się Boga, wskazując na różne atrybuty i czynności. System filozoficzny Eriugeny wskazuje, że powierzenie słowu ludzkiemu tajemnic Boga jest wielkim wysiłkiem, lecz jest to praca pożyteczna, ponieważ może zbliżać ludzi do Boga, co w każdej epoce jest ważne i słuszne. ----------------------------------------- Zgłoszono: 27/06/2023. Zrecenzowano: 20/02/2024. Zaakceptowano do publikacji: 10/06/2024. (shrink)

In this paper I address the problem of justifying Steven French’s eliminative ontic structural realism by the metaphysical underdetermination argument. My main goal is to show that there are underlying strategies in the argument and that they are questionable. I provide arguments for this claim and conclude that while the metaphysical thesis of eliminative ontic structural realism is dismissible, French’s views can be characterized without it – at a very high price, however. ---------------------------------------- Received: 23/04/2024. Reviewed: 7/10/2024. Accepted: 15/11/2024.

Artykuł podejmuje zagadnienie stworzenia duszy ludzkiej w kontekście ewolucji, przy zastosowaniu ram interpretacyjnych poglądów św. Augustyna, zaczerpniętych od Andreasa Nordlandera. Biskup Hippony opowiada się za stopniowym wyłanianiem się świata i bogactwa rzeczy z potencjalności, zawartych w materia informis i rationes seminales, stworzonych ex nihilo. Taka wizja rozwoju przyrody bardzo dobrze wpisuje się w ewolucyjny obraz świata, kreślony przez nauki przyrodnicze, który ujawnia emergencję nowych fenomenów na skutek tworzenia się coraz bardziej złożonych struktur. Szczegółowego rozpatrzenia domaga się stworzenie ludzkiej duszy. Klasyczne (...) rozwiązanie Augustyna mówi, że na drodze przyrodniczego rozwoju mogło powstać jedynie ludzkie ciało, natomiast dusza została powołana do istnienia oddzielnym aktem, a następnie „wlana” w ciało. Z przyrodniczego punktu widzenia rozwiązanie to napotyka na pewne trudności. Okazuje się jednak, że narzędzia heurystyczne, których dostarcza Augustyn, pozwalają na uniknięcie tych problemów i możliwy jest do pomyślenia scenariusz, w którym cały człowiek z duszą i ciałem powstaje na drodze ewolucji. Rozwiązanie to wiąże się z przekroczeniem ram antropologii św. Augustyna, ale jest zupełnie spójne z jego ideą potencjalizmu. Ten bardziej radykalny potencjalizm niweluje napięcia wewnątrz antropologii Augustyna, a jednocześnie przez swą spójność z naukami przyrodniczymi stanowi cenny wkład w dialog między nauką a religią. ----------------------------------------- Zgłoszono: 15/03/2024. Zrecenzowano: 13/06/2024. Zaakceptowano do publikacji: 17/09/2024. (shrink)

Pluralizm światopoglądowy współczesnych społeczeństw, konieczność ustanowienia porządku prawnego, regulującego różne dziedziny życia, i jednoczesne uznanie godności osobowej każdego człowieka wraz z przysługującą mu wolnością sumienia każą postawić pytania o sposoby rozwiązywania potencjalnych konfliktów między nakazami prawa a normą, której źródłem jest sumienie jednostki. Jednym z nich jest uznanie sprzeciwu sumienia: możliwości niewykonania działania, dopuszczonego czy nakazanego przez prawo. Podczas konferencji Klauzula sumienia dla wszystkich? przedstawiono antropologiczne podstawy sprzeciwu sumienia, aktualne tendencje do zawężania lub poszerzania tej sfery wolności człowieka, a także (...) praktykę respektowania tego uprawnienia w niektórychzawodach. ------------------------------------------------------ Zgłoszono: 27/06/2024. Zrecenzowano: 12/09/2024. Zaakceptowano do publikacji: 21/10/2024. (shrink)

W artykule zaprezentowano nową perspektywę definiowania usługi, która oparta została na wykładni Kazimierza Rogozińskiego. Jej podstawa teoretyczna odwołuje się do antropologii, a punktem wyjścia dla jej ustanowienia była cecha człowieka – niesamowystarczalność bytowa. Nowa filozofia usług przeciwstawia się tym samym ekonomicznej optyce, która współcześnie zdominowała sposób myślenia i mówienia o usługach. W jej ramach usługa stanowi wyłącznie formę działalności gospodarczej, a kulturowa i społeczna wartość usługi jest całkowicie pomijalną częścią. Z tego „po-ekonomicznego odpadku” ustanowiono w nowej filozofii usług wartość nadrzędną, (...) która stanowi istotę usługi. ------------------------------------------------------ Zgłoszono: 16/08/2023. Zrecenzowano: 10/06/2024. Zaakceptowano do publikacji: 2/07/2024. (shrink)

W dniach 13-16 czerwca 2024 roku w krakowskim hotelu Hampton by Hilton odbyły się 17. Warsztaty Filozofii Przyrody. Wraz ze stałym organizatorem, czyli Sekcją Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, tegoroczną edycję warsztatów współorganizowała Fundacja En Arche. Program wydarzenia obejmował referaty uczestników, debatę naukową oraz konkurs studencko-doktorancki na poster naukowy. Wśród uczestników warsztatów znaleźli się przedstawiciele ośrodków naukowych z Krakowa, Lublina, Łodzi, Poznania, Szczecina, Torunia, Warszawy, Zielonej Góry i Akron (USA), zajmujący się filozofią przyrody i filozofią nauk przyrodniczych. (...) ------------------------------------------------------ Zgłoszono: 16/07/2024. Zrecenzowano: 5/11/2024. Zaakceptowano do publikacji: 16/12/2024. (shrink)

W artykule podejmuję próbę wykazania zgodności tezy o superweniencji z koncepcją pierwotności substancji duchowej oraz niematerialnego pochodzenia indywidualnej świadomości. Ujmując rzecz nieco szczegółowiej, staram się odpowiedzieć na pytanie: czy, założywszy superweniencję jednostkowej (indywidualnej) świadomości na tym, co fizyczne (materialne), można utrzymać tezę o jej pierwotności (ogólniej: o pierwotności ducha) wobec materii? Dochodzę do wniosku, że absolut ontyczny musi (może) być czystym duchem, który jest źródłem wszelkiej duchowości uwikłanej w ciało i materialnego podłoża, na którym się ona realizuje. Praca stanowi polemikę (...) z naturalistycznymi koncepcjami świadomości. ---------------------------------------- Zgłoszono: 5/02/2024. Zrecenzowano: 8/08/2024. Zaakceptowano do publikacji: 21/10/2024. (shrink)

Artykuł skupia się na roli mechanizmów rozproszonych w procesach poznawczych. Omawia wyniki badań z zakresu ekonomii, geografii i teorii organizacji, dotyczące przestrzennej koncentracji podmiotów z branż innowacyjnych. Jakkolwiek geografia ekonomiczna i inne dyscypliny wykazały związek między geograficznym koncentrowaniem się a inwencyjnością i innowacyjnością, to nie zaproponowały wyjaśnień w kategoriach mechanizmów. Sięgając do koncepcji mechanizmów rozproszonych, proponuję reinterpretację takich koncepcji, jak gwar czy efekt przelewania się wiedzy, do których odwołują się geografia i ekonomia. ----------------------------------------- Zgłoszono: 25/08/2023. Zrecenzowano: 29/03/2024. Zaakceptowano do publikacji: (...) 28/06/2024. (shrink)

Artykuł przedstawia krótką refleksję na temat płciowego wymiaru przestrzeni w odpowiedzi na rozważania Witolda Wachowskiego w książce Poznanie rozproszone. Od heurystyk do mechanizmów (2022). Autorka umieszcza pracę Wachowskiego w nurcie tak zwanego „zwrotu ku przestrzeni”, zgodnie z którym otoczenie traktujemy jako integralną część kultury, a kulturę zaś jako proces poznawczy. Prezentuje zaczerpnięte z literatury przedmiotu wybrane przykłady ilustrujące, jak szeroko rozumiana przestrzeń może kształtowaći utrwalać stereotypy płciowe. Jej celem jest zainspirowanie do prowadzenia dalszych, pogłębionych badań na temat relacji między płcią (...) a przestrzenią w kontekście teorii rozproszonego poznania czy szerzej – badań nad poznaniem i procesami poznawczymi w ogóle. ----------------------------------------- Zgłoszono: 02/01/2024. Zrecenzowano: 30/01/2024. Zaakceptowano do publikacji: 24/04/2024. (shrink)

9 grudnia 2023 roku w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie miała miejsce ogólnopolska konferencja naukowa pt. Oblicza współczesnej etyki. Sympozjum połączone było z jubileuszem pracy naukowej i dydaktycznej ks. prof. dr. hab. Ryszarda Monia i dr hab. Ewy Podrez. W trakcie konferencji wygłoszono dziewięć referatów, które dotyczyły rozumienia etyki w filozofii chrześcijańskiej, zagadnienia powinności i normatywności etycznej, antropologicznych podstaw etyki, dialogu między etyką a literaturą, postrzegania wartości dumy i honoru dawniej i dziś, wartości w społeczeństwie zmęczenia oraz (...) etyki miłości, jaką wypracował Dante Alighieri. ----------------------------------------- Zgłoszono: 04/01/2024. Zrecenzowano: 16/02/2024. Zaakceptowano do publikacji: 04/03/2024. (shrink)

W artykule przedstawiam krótko historię rozwoju fenomenologii, która jest ściśle związana z analizami świadomości. Fenomenologia aktów, fenomenologia transcendentalna i fenomenologia genetyczna oznaczają postęp w teorii świadomości. W tym kontekście wskazuję powody, dla których Edmund Husserl w ostatnich pracach określił świadomość jako system intencjonalnych funkcji, a fenomenologię jako hermeneutykę życia świadomości. ----------------------------------------- Zgłoszono: 07/03/2023. Zrecenzowano: 17/01/2024. Zaakceptowano do publikacji: 26/01/2024.

Nawet jeżeli integrację poznania rozproszonego z mechanistycznymi koncepcjami wyjaśniania można uznać za ruch interesujący, a w przypadku powodzenia prowadzący do niebanalnego rozszerzenia kognitywistycznych badań nad poznaniem, to z perspektywy teoretyka poznania rozproszonego należy uznać ten ruch za ryzykowny. W poniższej pracy, w dyskusji z propozycją Witolda Wachowskiego (2022), postaram się przedstawić ryzyko, z jakim wiąże się wspomniana integracja i zaproponuję rozwiązanie alternatywne, polegające na połączeniu rozproszenia poznania z teorią sieci. Teoria ta, w mojej opinii, pozwala na bardziej owocne badanie wzorców (...) rozproszenia poznania. ----------------------------------------- Zgłoszono: 26/09/2023. Zrecenzowano: 26/03/2024. Zaakceptowano do publikacji: 10/06/2024. (shrink)

Niniejszy zbiór tekstów poświęconych zagadnieniu poznania rozproszonego składa się z siedmiu artykułów napisanych przez naukowców z różnych środowisk akademickich w Polsce i różnych dyscyplin. Jego celem jest wywołanie interdyscyplinarnej dyskusji na temat kontrowersji związanych z filozoficznie rozwiniętą koncepcją poznania rozproszonego Witolda Wachowskiego, pojęciem afordancji oraz tzw. heurystyką ekologiczną. Książka Wachowskiego, Poznanie rozproszone. Od heurystyk do mechanizmów (2022), stanowi naturalny punkt wyjścia ze względu na wysiłek teoretyczny podjęty przez jej autora.

W artykule dyskutuję warunki decydujące o zakończeniu działania i kryteria, uzasadniające to zakończenie. W nawiązaniu do tradycji filozoficznej i tekstów literackich pokazuję niepewny status końca działania. Wychodzę od spostrzeżenia, że w filozofii działania poświęcono temu problemowi znacznie mniej uwagi niż problemowi początku działania, a to ze względu na moralne i polityczne implikacje początku działania, szczególnie powiązanie początku działania z wolną wolą. Argumentuję, że koniec działania jest problemem równie doniosłym. Proponuję performatywną interpretację aktu zakończenia. Zgodnie z tą interpretacją racje zakończenia działania (...) kształtują się wyraźnie i zobowiązująco dopiero w refleksji. ----------------------------------------- Zgłoszono: 19/10/2023. Zrecenzowano: 20/01/2024. Zaakceptowano do publikacji: 26/01/2024. (shrink)

W swojej najnowszej książce Etyka a problem podmiotu (2022) Piotr Duchliński, Andrzej Kobyliński, Ryszard Moń i Ewa Podrez podejmują zagadnienia podmiotu i podmiotowości w perspektywie etycznej. Zabierają głos w filozoficznym sporze o podmiotowość, który rozpoznają jako podstawę wielu współczesnych problemów kultury. Jako przedstawiciele filozofii chrześcijańskiej wyrażają swój sprzeciw wobec wszelkich prób osłabienia kategorii podmiotu w etyce, jednak w celu zapoczątkowania dialogu z przedstawicielami innych nurtów filozoficznych podejmują próbę sformułowania koncepcji podmiotowości mocnej bez odniesienia do kategorii metafizycznych. W czterech rozdziałach recenzowanej (...) monografii autorzy zwracają uwagę na takie aspekty podmiotowości, jak: racjonalność, narracyjność, autonomia, integralność i autentyczność, oraz poddają analizie koncepcje podmiotowości w wersji mocnej i słabej. Pozwala im to ukazać spór o podmiotowość jako fundamentalną debatę naszych czasów, mającą nie tylko implikacje etyczne, lecz także niekiedy trudniejsze do przewidzenia konsekwencje bioetyczne, prawne i społeczne. Różnorodność i bogactwo podejmowanych zagadnień zachęcają do konfrontacji z zajętym przez autorów stanowiskiem i podjęcia z nim rzeczowej dyskusji. ----------------------------------------- Zgłoszono: 02/01/2024. Zrecenzowano: 03/04/2024. Zaakceptowano do publikacji: 24/04/2024. (shrink)

Tekst stanowi próbę spojrzenia na rozumienie psychopatologii w świetle koncepcji poznania rozproszonego, która jest tu traktowana jako podejście metodologiczne, służące do opisu systemów poznawczych i relacji zachodzących między elementami leżącymi u ich podłoża. Celem artykułu jest przyjrzenie się z tej perspektywy zagadnieniu uzależnienia. Po krótkiej charakterystyce najważniejszych założeń koncepcji rozproszenia przedstawiono istotność tego podejścia w filozofii psychiatrii i filozofii psychologii. W drugiej części tekstu ukazano rozproszony charakter uzależnienia, wspierając się dodatkowo koncepcją filozofki Hanny Pickard oraz pojęciem afordancji, coraz częściej stosowanym (...) w odniesieniu do psychopatologii. Zgodnie z wnioskami, płynącymi z podjętych dociekań, perspektywa poznania rozproszonego stanowi obiecujący sposób opisu uzależnienia. ----------------------------------------- Zgłoszono: 12/04/2023. Zrecenzowano: 15/01/2024. Zaakceptowano do publikacji: 24/04/2024. (shrink)

Artykuł zawiera analizę wykorzystania kategorii afordancji w koncepcjach socjologicznych, podejmujących problematykę relacji pomiędzy strukturą społeczną a jednostkowym sprawstwem. W tekście skoncentrowano się na dwóch koncepcjach, które stanowią próbę ujęcia tej relacji w spójnym podejściu teoretycznym i bez popadania w skrajny determinizm społeczny oraz nadmierny indywidualizm. Są nimi krytyczny realizm i koncepcja habitusu Pierre’a Bourdieu. Kategoria afordancji jest przedstawiona w artykule jako użyteczne narzędzie do opisu relacji między podmiotem a środowiskiem, które to narzędzie pozwala zwrócić uwagę na czynnik materialny w badaniu (...) struktur społecznych, przy jednoczesnym uznaniu aktywnej roli podmiotu w ich współtworzeniu. Szczególnie obiecujące jest tu osadzenie afordancji w koncepcji poznania rozproszonego, wykorzystywanej w socjologii do badania tzw. struktur socjotechnicznych. ----------------------------------------- Zgłoszono: 30/04/2023. Zrecenzowano: 15/02/2024. Zaakceptowano do publikacji: 24/04/2024. (shrink)

Zwolennicy poznania rozproszonego deklarują odchodzenie od indywidualizmu metodologicznego i poznawczego w stronę ujęcia systemowego, na gruncie którego poznanie traktowane jest jako własność całego szerokiego systemu, a nie pojedynczego człowieka. W artykule skupiam się na problemie sprawczości systemu człowiek-artefakt i wykazuję, że przyjęcie perspektywy indywidualistycznej jest przy jego rozpatrywaniu niezbędne, a ujmowanie go jako systemu rozproszonego nie stanowi przewagi wyjaśniającej. Analizy reprezentacji zewnętrznych, afordancji i dizajnu, przeprowadzone przez Witolda Wachowskiego w książce Poznanie rozproszone. Od heurystyk do mechanizmów (2022), nie odchodzą od (...) podejścia skoncentrowanego na indywidualnym podmiocie, a zastosowana heurystyka „od kultury do mózgu” jest zgodna z podejściem podmiotowo-centrycznym. W artykule argumentuję, że wątpliwości wiązane z odrzuceniem indywidualizmu na rzecz ujęcia systemowego, przy analizie działalności poznawczej systemu człowiek-artefakt, przeważają nad racjami uzasadniającymi takie rozwiązanie. ----------------------------------------- Zgłoszono: 22/03/2023. Zrecenzowano: 10/01/2024. Zaakceptowano do publikacji: 24/04/2024. (shrink)

Artykuł ten ma celu zaakcentowanie i uzupełnienie wybranych wątków książki Witolda Wachowskiego Poznanie rozproszone. Od heurystyk do mechanizmów (2022). W tekście uwzględniono aktualną sytuację, w jakiej znajdują się nauki poznawcze, z perspektywy koncepcji poznania rozproszonego i związanych z nią badań. Podczas gdy książka koncentruje się bardziej na strukturze tej koncepcji i jej osadzeniu w tradycjach badawczych, w artykule nacisk kładzie się na przedstawienie wciąż niedocenianego potencjału poznania rozproszonego jako uniwersalnego rozumienia poznania, faktycznych konsekwencji badawczych tej perspektywy, przy jednoczesnym doprecyzowaniu relacji (...) z mechanicyzmem, jak i potencjału integracyjnego – wszystko to w świetle aktualnej kondycji kognitywistyki. ----------------------------------------- Zgłoszono: 31/12/2023. Zrecenzowano: 10/04/2024. Zaakceptowano do publikacji: 13/05/2024. (shrink)