Öz
Moral virtues and virtues, which are the basis or the foundation of the social structure of societies, are often conveyed not by legal texts but by literary works. Because the literati, who are the national capitals of societies, present the moral accumulation that they inherited to them in their lifetime into an attractive literary mold with their art of speech. Including the period of ignorance, Arabs tried to preserve the behaviors they found good in their social relations with poetry recording. From domestic communication to the attitude to be held in the presence of a powerful chieftain, many etiquette rules have been mastered in poetry, and such poems have turned into Arab social life guides. There are interesting exemplary stories about social virtues not only in poetry but also in prose works. The wealth that Muslim Arabs have met since the first century of the Islamic calendar and the urbanization that came with it have resulted in the strengthening of sociality and, as a result of this, social virtues gaining more importance. In this article, the points that the Abbasid era writers want to draw attention to in the context of these social virtues are brought together. The aim of the study is to classify the literary material from the classical period to the present day, at the level of the article, into important topics.
Anahtar Kelimeler
Arabic Language and Rhetoric Clasiccal Arabic Literature Abbasids
Kaynakça
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Müsnedu Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavûd. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2001.
- Abdukhalikov, Faizullo. İlk Dönem Bilginlerinden Abdullah b. el-Mübârek’in Hayatı ve Fıkhî Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi: Selçuk üniversitesi, 2011.
- Berkûkî, Abdurrahman. Şerhu dîvânî’l-Mütenebbî. Kahire: Muessesetu Hindâvî, 2012.
- Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. el-Câmi’ li-şuabi’l-îmân. thk. Muhtâr Ahmed en-Nedvî. Riyâd: Mektebetu’r-rüşd, 2003.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır Cidde: Dâru Tavgü’n-Necât, 2001.
- Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Meḥâsin ve’l-ażdâd. Lübnan: Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
- Can, Mesut. “Merv’de İslami İlimlerin Doğuşu”. Mütefekkir 3/6 (2016 Aralık), 399-425.
- Cemâl, Muhammed Osmân. Abdullah ibu’l-Mübârek el-İmâmu’l- Gudve. Şam: Dâru’l- kalem, 1998.
- Çağrıcı, Mustafa. “Nemîme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/553. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Demirdaş, Öncel. “Tasavvuf Tarihinde Halvet Ve Halvetin Manevi Eğitimdeki Rolü”. Ekev Akademi Dergisi 16/53 (Güz 2012), 131-142.
- Doğan, Ahmet. “Bireyleşim / Kemalat Sürecinde Kapalı ve Dar Mekânlar”. Bilig 37 (Bahar 2006): 115-130.
- Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Hatîbüddehşe Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Miṣbâḥu’l-münîr fî ġarîbi’ş-şerḥi’l-kebîr. Lübnan: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
- Ğutî, Muhammed b. Cemâl. el-İmâm İbnu’l-Mübârek ve menhecuhû fî’l-cerhi ve’t-ta’dîl, (Yüksek Lisans Tezi, Gazze, el-Câmiatu’l-İslâmiyye, 2015)
- İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed. el-ʿİḳdü’l-ferîd. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l- ilmiyye, ts.
- İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen. Dîvânu İbn Düreyd, tah. Omar b. Sâlim. Dubai: Matbatu Cûlden Sîtî, 2012.
- İbn Hamdûn, Ebü’l-Meâlî Bahâüddîn Kâfi’l-küfât Muhammed. et-Teẕkiretü’l-Ḥamdûniyye. thk. İhsân Abbâs, Bekr Abbâs, Beyrut: Dâru Sâdır, 1996.
- İbnü’l-Mübârek, Abdullah. Dîvânu Abdillah b. el- Mübârek. thk. Mücâhid Mustafa Behcet. Riyâd: Mecelletü’l- beyân, 1432.
- Karaarslan, Nasuhi Ünal. “İbn Düreyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/416-419. İstanbul, 1999.
- Kılınç, Fatih. İbn Düreyd Ve Cemheratü'l-Lüga Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006.
- Küçük, Raşit. “Abdullah b. Mübârek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/124-125. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
- Küçük, Raşit. “Abdullah İbnu’l-Mübârek ve Hadis İlmindeki Yeri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1985).
- Maarrî, Ebu’l-Alâ. el-Lüzûmiyyât. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
- Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Alî b. Atıyye el-Acemî, kutû’l-kulûb. thk. Âsım İbrâhîm el-Keylânî. Lübnan: Dârü’l- kütübi’l-‘ilmiyye, 2005.
- Nehrevânî, Ebü’l-Ferec el-Muâfâ b. Zekeriyyâ b. Yahyâ el-Cerîrî, el-Celîsü’ṣ-ṣâliḥu’l-kâfî ve’l-enîsü’n-nâṣıḥu’ş- şâfî. tah. Abdulkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2005.
- Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kâhire: Dâr’ül-Kütüb, 2002.
- Ocaqlı, Qafar. “Ebû hâmid Muhammed b. Muhammed el-Gazâlî”nin İhyâu Ulûmi’d-dîn Eserınde Zikir ve Uzlet Kavramı”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 2 (2011), 241-250.
- Okuyan, Âbid. Abdullah b. Mübârek, İstanbul: Yedirenk Kitap, 2010.
- Öğütçü, Mahmut. “Koğuculuk, Arabozuculuk”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 1/5 (Ekim 1962), 20-22;
- Özköse, Kadir. “Zühd Ve Sûfîlerin Zühde Yükledikleri Anlam Tasavvufta Dünyevileşmeye Tepkisel Yaklaşım”. http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/338.pdf (Erişim: 30.11.2018).
- Râgıb, el-İsfahânî Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Muḥâḍarâtü’l-üdebâʾ ve muḥâverâtü’ş- şuʿarâʾ ve’l-büleġāʾ. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1999.
- Safedi, Salâhuddîn Halîl b. Eybek. Kitâbu’l-vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâvûd. Türkî Mustafâ. Beyrut: Dâru ihyâi’-turâsi’l-Arabî, 2000.
- Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl el-Letâif ve’zerâif. Lübnan: Dâru’l-Minhâl, ts.
- Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl, eş-Şekvâ ve’l-‘itâb ve ma vakaʻa beyne’l-hillân ve’l- eshâb, thk. İlhâm Abdülfettah el-Müftî. Kuveyt: el-Meclisü’l-vatanî li’s-sekâfe ve’l-fünûn, 2000.
- Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl Simârü’l-kulûb fi’l- mudâf ve’l-mensûb. Kâhire: Dârü’l- Meârif, ts.
- Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. Dîvânu’l-İmâmi’ş-Şâfiî. yh. Muhammed İbrâhîm Selîm. Kahire: Mektebetu İbn Sînâ, ts.
- Şevkî, Ahmed. eş-Şevkiyyât. Beyrut: Dâru’l-avde, 1988.
- Şurleb, Muhammed Muhammed Hasen. Şerhu’ş-şevâhidi’ş-şi’riyye fî ümmâti’l-kutubi’n-nahviyye. Beyrut: Muesesetu’r-risâle, 2007.
- Temîmî, Osman b. Abdilazîz b. Mansûr. Fethu’l-hamîd fî şerhi’t-tevhîd. thk. Suûd b. Abdilazîz. Sâ’dî, Huseyin b. Mekke: Dâru âlemi’l-fevâid,1425.
- Tevhîdî, Ebû Hayyân Alî b. Muhammed b. Abbâs. eṣ-Ṣadâḳatü ve’ṣ-ṣadîḳ. thk. Hilal el-Keylânî, Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1998.
- Tosun, Necdet. İbn Arabi Öncesi Tasavvufta Halvet ve Uzlet. Yüksek lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1995.
- Uludağ, Süleyman- Gündüz, Şinasi. “Uzlet”. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. 42/255-257. İstanbul: TDV Yayınları 2012.
- Yahya, Farhia. The Life of Abdullah Ibn al-Mubarak The Scholar of The East And The Scholar of The West. (1431) http://sunniconnect.com/m3/download/pdf-the-life-of-abdullah-ibn-al-mubarak/
- Yemânî, Muhammed b. İbrâhîm el-Vezîr. el-Avâsım ve’l-gavâsim. thk. Şuayb el-Arnavûd, Beyrut: Muesesetu’r- risâle, 1994.
- Yılmaz, Muhammet. “Tarsus’a Gelen İlk Türk Hadis Âlimi Abdullah b. el-Mübarek”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2011 Ocak Haziran), 1-19.
- Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. ‘Usmân. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l- (ṭabaḳātü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm . thk. ‘Umer Abdusselam et-Tedmûrî. Lübnan: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. ‘Umer b. Muhammed. Rebîʿu’l-ebrâr ve nüsûsü’l-ahyâr. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî, 1991.
- Zeydân, İbrâhîm. Nevâdiru’l-udebâ. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2012.
Öz
Toplumların sosyal yapısının harcı yahut temeli mesabesinde olan ahlaki erdem ve faziletler, kuşaklar arasında daha çok edebi eserlerle nakledilmektedir. Zira toplumların milli sermayeleri olan edebiyatçılar, yaşadıkları dönemde kendilerine tevarüs eden ahlaki birikimi söz sanatları ile yeniden cazibeli edebi bir kalıba döküp sunmaktadır. Cahiliye dönemi de dâhil olmak üzere Araplar, sosyal ilişkilerinde güzel buldukları davranışları şiir kaydıyla muhafaza etmeye çalışmışlardır. Aile içi iletişimden güçlü bir kabile reisinin huzurunda takınılacak tavra kadar pek çok görgü kuralı şiirde nazmedilmiş ve bu türden şiirler Arapların sosyal yaşam rehberi haline dönüşmüştür. Sadece şiir değil mensur eserlerde de sosyal faziletlere dair ilgi çekici ibretlik hikâyeler ve yaşanmış olaylara dair anlatılar bulunmaktadır. Müslüman Arapların henüz hicri ilk yüzyıldan itibaren tanıştığı servet ve beraberinde gelen şehirleşme, sosyalliğin güçlenmesi ve bundan mütevellit olarak da sosyal erdemlerin daha fazla bir önem kazanması sonucunu doğurmuştur. Bu makalede özellikle Abbasi dönemi edebiyatçılarının söz konusu sosyal erdemler bağlamında dikkat çekmek istedikleri hususlar bir araya getirilmiştir. Çalışma, klasik dönemden günümüze ulaşan edebi malzemenin –makale düzeyinde- önemli konu başlıkları halinde tasnif edilmesini amaçlamıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Müsnedu Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavûd. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2001.
- Abdukhalikov, Faizullo. İlk Dönem Bilginlerinden Abdullah b. el-Mübârek’in Hayatı ve Fıkhî Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi: Selçuk üniversitesi, 2011.
- Berkûkî, Abdurrahman. Şerhu dîvânî’l-Mütenebbî. Kahire: Muessesetu Hindâvî, 2012.
- Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. el-Câmi’ li-şuabi’l-îmân. thk. Muhtâr Ahmed en-Nedvî. Riyâd: Mektebetu’r-rüşd, 2003.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır Cidde: Dâru Tavgü’n-Necât, 2001.
- Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Meḥâsin ve’l-ażdâd. Lübnan: Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
- Can, Mesut. “Merv’de İslami İlimlerin Doğuşu”. Mütefekkir 3/6 (2016 Aralık), 399-425.
- Cemâl, Muhammed Osmân. Abdullah ibu’l-Mübârek el-İmâmu’l- Gudve. Şam: Dâru’l- kalem, 1998.
- Çağrıcı, Mustafa. “Nemîme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/553. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Demirdaş, Öncel. “Tasavvuf Tarihinde Halvet Ve Halvetin Manevi Eğitimdeki Rolü”. Ekev Akademi Dergisi 16/53 (Güz 2012), 131-142.
- Doğan, Ahmet. “Bireyleşim / Kemalat Sürecinde Kapalı ve Dar Mekânlar”. Bilig 37 (Bahar 2006): 115-130.
- Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Hatîbüddehşe Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Miṣbâḥu’l-münîr fî ġarîbi’ş-şerḥi’l-kebîr. Lübnan: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
- Ğutî, Muhammed b. Cemâl. el-İmâm İbnu’l-Mübârek ve menhecuhû fî’l-cerhi ve’t-ta’dîl, (Yüksek Lisans Tezi, Gazze, el-Câmiatu’l-İslâmiyye, 2015)
- İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed. el-ʿİḳdü’l-ferîd. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l- ilmiyye, ts.
- İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen. Dîvânu İbn Düreyd, tah. Omar b. Sâlim. Dubai: Matbatu Cûlden Sîtî, 2012.
- İbn Hamdûn, Ebü’l-Meâlî Bahâüddîn Kâfi’l-küfât Muhammed. et-Teẕkiretü’l-Ḥamdûniyye. thk. İhsân Abbâs, Bekr Abbâs, Beyrut: Dâru Sâdır, 1996.
- İbnü’l-Mübârek, Abdullah. Dîvânu Abdillah b. el- Mübârek. thk. Mücâhid Mustafa Behcet. Riyâd: Mecelletü’l- beyân, 1432.
- Karaarslan, Nasuhi Ünal. “İbn Düreyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/416-419. İstanbul, 1999.
- Kılınç, Fatih. İbn Düreyd Ve Cemheratü'l-Lüga Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006.
- Küçük, Raşit. “Abdullah b. Mübârek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/124-125. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
- Küçük, Raşit. “Abdullah İbnu’l-Mübârek ve Hadis İlmindeki Yeri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1985).
- Maarrî, Ebu’l-Alâ. el-Lüzûmiyyât. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
- Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Alî b. Atıyye el-Acemî, kutû’l-kulûb. thk. Âsım İbrâhîm el-Keylânî. Lübnan: Dârü’l- kütübi’l-‘ilmiyye, 2005.
- Nehrevânî, Ebü’l-Ferec el-Muâfâ b. Zekeriyyâ b. Yahyâ el-Cerîrî, el-Celîsü’ṣ-ṣâliḥu’l-kâfî ve’l-enîsü’n-nâṣıḥu’ş- şâfî. tah. Abdulkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2005.
- Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kâhire: Dâr’ül-Kütüb, 2002.
- Ocaqlı, Qafar. “Ebû hâmid Muhammed b. Muhammed el-Gazâlî”nin İhyâu Ulûmi’d-dîn Eserınde Zikir ve Uzlet Kavramı”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 2 (2011), 241-250.
- Okuyan, Âbid. Abdullah b. Mübârek, İstanbul: Yedirenk Kitap, 2010.
- Öğütçü, Mahmut. “Koğuculuk, Arabozuculuk”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 1/5 (Ekim 1962), 20-22;
- Özköse, Kadir. “Zühd Ve Sûfîlerin Zühde Yükledikleri Anlam Tasavvufta Dünyevileşmeye Tepkisel Yaklaşım”. http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/338.pdf (Erişim: 30.11.2018).
- Râgıb, el-İsfahânî Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Muḥâḍarâtü’l-üdebâʾ ve muḥâverâtü’ş- şuʿarâʾ ve’l-büleġāʾ. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1999.
- Safedi, Salâhuddîn Halîl b. Eybek. Kitâbu’l-vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâvûd. Türkî Mustafâ. Beyrut: Dâru ihyâi’-turâsi’l-Arabî, 2000.
- Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl el-Letâif ve’zerâif. Lübnan: Dâru’l-Minhâl, ts.
- Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl, eş-Şekvâ ve’l-‘itâb ve ma vakaʻa beyne’l-hillân ve’l- eshâb, thk. İlhâm Abdülfettah el-Müftî. Kuveyt: el-Meclisü’l-vatanî li’s-sekâfe ve’l-fünûn, 2000.
- Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl Simârü’l-kulûb fi’l- mudâf ve’l-mensûb. Kâhire: Dârü’l- Meârif, ts.
- Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. Dîvânu’l-İmâmi’ş-Şâfiî. yh. Muhammed İbrâhîm Selîm. Kahire: Mektebetu İbn Sînâ, ts.
- Şevkî, Ahmed. eş-Şevkiyyât. Beyrut: Dâru’l-avde, 1988.
- Şurleb, Muhammed Muhammed Hasen. Şerhu’ş-şevâhidi’ş-şi’riyye fî ümmâti’l-kutubi’n-nahviyye. Beyrut: Muesesetu’r-risâle, 2007.
- Temîmî, Osman b. Abdilazîz b. Mansûr. Fethu’l-hamîd fî şerhi’t-tevhîd. thk. Suûd b. Abdilazîz. Sâ’dî, Huseyin b. Mekke: Dâru âlemi’l-fevâid,1425.
- Tevhîdî, Ebû Hayyân Alî b. Muhammed b. Abbâs. eṣ-Ṣadâḳatü ve’ṣ-ṣadîḳ. thk. Hilal el-Keylânî, Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1998.
- Tosun, Necdet. İbn Arabi Öncesi Tasavvufta Halvet ve Uzlet. Yüksek lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1995.
- Uludağ, Süleyman- Gündüz, Şinasi. “Uzlet”. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. 42/255-257. İstanbul: TDV Yayınları 2012.
- Yahya, Farhia. The Life of Abdullah Ibn al-Mubarak The Scholar of The East And The Scholar of The West. (1431) http://sunniconnect.com/m3/download/pdf-the-life-of-abdullah-ibn-al-mubarak/
- Yemânî, Muhammed b. İbrâhîm el-Vezîr. el-Avâsım ve’l-gavâsim. thk. Şuayb el-Arnavûd, Beyrut: Muesesetu’r- risâle, 1994.
- Yılmaz, Muhammet. “Tarsus’a Gelen İlk Türk Hadis Âlimi Abdullah b. el-Mübarek”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2011 Ocak Haziran), 1-19.
- Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. ‘Usmân. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l- (ṭabaḳātü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm . thk. ‘Umer Abdusselam et-Tedmûrî. Lübnan: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. ‘Umer b. Muhammed. Rebîʿu’l-ebrâr ve nüsûsü’l-ahyâr. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî, 1991.
- Zeydân, İbrâhîm. Nevâdiru’l-udebâ. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2012.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Ekim 2020 |
| Kabul Tarihi | 3 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 6 Sayı: 2 |
