Wokół republikanizmu Ruchu Społecznego „Solidarność”: Próba podsumowania głosów w dyskusji

Elżbieta Ciżewska-Martyńska

doi:10.18290/rf23711.8

Published : 2023-03-31

Vol. 71 No. 1 (2023)

Around Republicanism of the Polish Solidarity Movement: Attempt at the Summary of the Discussion

Elżbieta Ciżewska-Martyńska

https://orcid.org/0000-0001-8640-3019

DOI: https://doi.org/10.18290/rf23711.8

Abstract

The article is an attempt at summary of the discussion on republicanism of the Polish Solidarity and the Eastern-European dissidence movement of 1970s and 1980s that took place after the fall of communism in 1989. The author comments on the debate’s sources and most important threads, placing them within the context of contemporary political philosophy. She presents three ways in which republicanism has been evoked in the debate: as a historical analogy, as a tradition that is intellectually coherent with the movement’s ideas, and as the movement’s legacy. In this way, the author comes closer to choosing a type of republicanism that corresponds with the Polish experience, and, what is more important, to evaluating the debate itself.

Keywords:

republicanism, Solidarity, political transformation, anti-politics, communitarianism

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Andronache, Laura. 2006. „Contemporary Republican Theories: In Search of Solidarity”. W: Republicanism in Theory and Practice, red. Iseult Honohan i Jeremy Jennings, 109–122. New York: Routledge.

Arendt, Hannah. 1994. „Co to jest wolność?”. W: Hannah Arendt. Między czasem minionym a przyszłym. Osiem ćwiczeń z myśli politycznej. Tł. Mieczysław Godyń i Wojciech Madej, 175–209. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Arendt, Hannah. 2000. Kondycja ludzka. Tł. Anna Łagodzka. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Arendt, Hannah. 2003. O rewolucji. Tł. Mieczysław Godyń. Warszawa: Czytelnik.

Ash, Timothy Garton. 1985. The Polish Revolution: Solidarity, New York: Vintage Books.

Benda, Vaclav. 2022. Równoległa polis, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Blokker, Paul. 2011. „Dissidence, Republicanism, and Democratic Change”. East European Politics and Societies 25 (2): 219-243. DOI: https://doi.org/10.1177/0888325410387642.

Braudel, Fernand, 1999. Historia i trwania. Tł. Bronisław Geremek. Warszawa: Czytelnik.

Brinton, Aspen E. 2016. Philosophy and Dissidence in Cold War Europe, Houndmills, Basingstoke, Hampshire i New York: Palgrave Macmillan.

Brzechczyn, Krzysztof. 2010. „Program i myśl polityczna NSZZ Solidarność”. W: NSZZ Solidarność 1980-1989, red. Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, strony od-do. Warszawa: IPN.

Brzechczyn, Krzysztof (red.). 2016. „Solidarność” 1980–1981 w kraju i w Wielkopolsce. Szkice do portretu. Studia i Materiały Poznańskiego IPN, t. XXXV. Poznań: IPN.

Brzechczyn, Krzysztof. 2019. „Communitarian Dimensions in the Socio-Political Thought of the Solidarity Movement in 1980–1981”. Studia Philosophica Wratislaviensia, 14, fasc. 1 (2019): 109–128. DOI: 10.19195/1895-8001.14.1.8.

Canovan, Margaret E. 1987. „Republicanism”. W: The Blackwell Encyclopaedia of Political Thought, red. David Miller, 433–436. Oxford: Basil Blackwell.

Canovan, Margaret E. 1998. „Hannah Arendt: Republicanism and Democracy”. W: Liberal Democracy and its Critics, red. April Carter and Geoffrey Stokes, 39–57. Cambridge: Polity.

Cirtautas, Arista. 1997. The Polish Solidarity Movement: Revolution, Democracy and Natural Rights. Studies of Societies in Transition. New York: Routledge.

Ciżewska, Elżbieta. 2010. Filozofia publiczna Solidarności. Solidarność 1980-81 z perspektywy republikańskiej tradycji politycznej, Warszawa: NCK.

Ciżewska-Martyńska, Elżbieta. 2022. „Interpretative Frames, Phenomenology, and the Question of the Republican Character of Polish and Czech Dissident Movements of the 1970s and 1980s”. East European Politics, Societies and Cultures, 36, issue 3: 867-891. DOI: https:// doi.org/10.1177/08883254211012773.

Costa, M. Victoria. 2009. “Neo-Republicanism, Freedom as Non-Domination, and Citizen Virtue,” Politics, Philosophy & Economics 8, no. 4: 401–419.

Dagger, Richard. 1997. Civic Virtues: Rights, Citizenship, and Republican Liberalism. New York i Oxford: Oxford University Press.

Dagger, Richard. 2004. Communitrianism and Republicanism, w: Handbook of Political Theory, red. Gerald F. Gaus i Chandran Kukathas, 167–179. Thousand Oaks, CA: Sage.

Dryzek, John, i Leslie Templeman Holmes. 2004. Post-Communist Democratization Political Discourses Across Thirteen Countries. Cambridge: Cambridge University Press.

Duhamel, Jérémie. 2015. „The Uses and Abuses of Virtue in Contemporary Republicanism”. Revue Francaise de Science Politique 65, no. 1: 5–25.

Ekes, Janusz. 2010. Złota Demokracja, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Falk, Barbara. 2003. The Dilemmas of Dissidence in East-Central Europe. Budapest i New York: Central European University Press.

Ferry, Luc, i Alain Renaut. 1992. From the Rights of Man to the Republican Idea. Chicago: The University of Chicago Press.

Gawin, Dariusz. 2002. Lekcja sierpnia. Dziedzictwo „Solidarności” po dwudziestu latach. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Gawin, Dariusz. 2006. „Sierpień 1980 w świetle tradycji republikańskiej”. W: Solidarność: wydarzenie, konsekwencje, pamięć, red. Barbara Gruszka, 45–74. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Giełżyński, Wojciech. 1986. Edward Abramowski zwiastun Solidarności. London: Polonia.

Gruszka, Barbara (red.). 2006. Solidarność: wydarzenie, konsekwencje, pamięć, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna, i Jerzy Axer, red., 2017. Wartości Polityczne Rzeczypospolitej Obojga Narodów: Struktury Aksjologiczne i Granice Cywilizacyjne. Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w Dialogu z Europą, t. III. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. 2000. „Quentin Skinner i teoria wolności republikańskiej”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 45: 165–174;

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. 2018. Dyskurs polityczny Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Toruń: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.

Gümplova, Petra. 2014. „Rethinking Resistance with Václav Havel”. Constellations 21, no. 3: 401–14. https://doi.org/10.1111/1467-8675.12100.

Havel, Vaclav. 1984. Eseje polityczne. Warszawa: Wydawnictwo „Krąg”.

Isaac, Jefrey C. 1998. Democracy in Dark Times, Ithaca, N.Y.: Cornell University Press,

Jedlicki, Jerzy. 1991. „Od polskiego wydawcy” [wprowadzenie do:] Isaiah Berlin. Dwie koncepcje wolności i inne eseje. Tł. Hanna Bartoszewicz. Warszawa: Res Publica.

Kaczmarek. Agnieszka. 2011. „Kultura solidarności — kultura autentyczności?”. W: Kultura solidarności. Społeczno-antropologiczne analizy kulturowego dziedzictwa „Solidarności”. red. Karolina Ciechorska-Kulesza, Radosław Kossakowski i Paweł Łuczeczko, 215–231. Pszczółki: Wydawnictwo Orbis Exterior.

Kołakowski, Leszek. 1984. Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Londyn: Aneks.

Konrád, György. 1987. Antipolitics: An Essay. Tł. Richrd E. Allen. New York: Henry Holt.

Krasnodębski, Zdzisław. 2005. Demokracji peryferii. Gdańsk: słowo/obraz-terytoria.

Krasnodębski, Zdzisław. 2010. „Republikanizm po komunizmie — utopia czy alternatywa?”, W: Władza w polskiej tradycji politycznej, red. Jacek Kłoczkowski. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Krastew, Iwan, i Stephen Holmes. 2020. Światło, które zgasło. Jak Zachód zawiódł swoich wyznawców. Tł. Aleksandra Paszkowska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Krzemiński, Ireneusz. 1997. „Solidarność”. Projekt polskiej demokracji. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Kubik. Jan. 2020. Siła symboli przeciw symbolom siły. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności.

Kula, Marcin. 1991. Narodowe i rewolucyjne. Londyn i Warszawa: „Aneks”, Więź.

Laborde, Cecile, i John Maynor (red.). 2008. Republicanism and Political Theory. Oxford: Blackwell Publishing.

Linz, Juan, i Alfred E. Stepan. 1996. Problems of Democratic Transition and Consolidation: Southern Europe, South America, and Post-Communist Europe. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

Lis, Rafał. 2015. W poszukiwaniu prawdziwej Rzeczypospolitej. Główne nurty myśli politycznej Sejmu Czteroletniego. Kraków: Akademia Ignatianum i Wydawnictwo WAM.

Lovett, Frank. 2016. A Republic of Law. Cambridge: Cambridge University Press.

Lovett, Frank. 2022. „Republicanism”. W: Standford Encyclopedia of Philosophy, red. Edward N. Zalta, https://plato.stanford.edu/entries/republicanism/. Dostęp 21.09.2022.

Łuczewski, Michał. 2011. „Solidarność: socjalizm z Boską twarzą”. W: Polska Solidarności. Kontrowersje, oblicza, interpretacje, red. Jacek Kloczkowski, 217–244. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Matynia, Elżbieta. 2008. Demokracja performatywna, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.

Maynor, John W. 2003. Republicanism in the modern world. Cambridge, UK, i Malden, MA: Polity Press.

Mazur, Krzysztof. 2017. Przekroczyć nowoczesność. Projekt polityczny ruchu społecznego Solidarność, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Michalski, Cezary. 2002. „‘Desolidaryzacja’, czyli współpraca jako przedmiot roszczeń”. W: Lekcja sierpnia. Dziedzictwo „Solidarności” po dwudziestu latach, red. Dariusz Gawin, 189–206. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Michnik, Adam. 1984. Szanse polskiej demokracji. Londyn: Aneks.

Patočka, Jan. 1988. Eseje heretyckie z filozofii dziejów. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Pettit, Philip, i José Luis Martí. 2010. A Political Philosophy in Public Life: Civic Republicanism in Zapatero's Spain. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Pettit, Philip. 1997. Republicanism. Theory of Freedom and Government. Oxford: Oxford University Press.

Pettit, Philip. 2012. On the People’s Terms: A Republican Theory and Model of Democracy. Cambridge i New York: Cambridge University Press.

Phillips, Anne. 2000. “Feminism and Republicanism: Is this a Plausible Alliance?” Journal of Political Philosophy 8: 279–293.

Pietrzyk-Reeeves, Dorota, i Bogdan Szlachta. 2004. „Republika”. W: Słownik społeczny. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Pinto, Jorge. 2019. „Freedom and Ecological Limits”. Critical Review of International Social and Political Philosophy 24(5): 676–692.

Pocock, John G.A., 1975, The Machiavellian Moment: Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Popiełuszko, Jerzy. 2004. Kazania 1982-1984, red. Zygmunt Malacki. Warszawa: AKCES.

Rojek. Paweł. 2011. „Solidarność: ruch republikański, katolicki czy postmodernistyczny?”. W: Polska Solidarności. Kontrowersje, oblicza, interpretacje, red. Jacek Kloczkowski, 261–293. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej

Sandel, Michael. 1996. Democracy’s Discontent: America in Search of a Public Philosophy. Cambridge i London: The Belknap Press of Harvard University Press.

Skąpska, Grażyna. 2011. From ‘Civil Society’ to ‘Europe’. A Sociological Study on Constitutionalism after Communism. Leiden i Boston: Brill.

Skinner, Quentin, i Martin van Gelderen. 2002. Republicanism: A Shared European Heritage Modern Europe. Cambridge, UK: Cambridge University Press.

Skinner, Quentin. 1990. „The Republican Ideal of Political Liberty”. W: Machiavelli and Republicanism, red. Gisela Bock, Quentin Skinner i Maurizio Viroli, 239–309. Cambridge UK: Cambridge University Press.

Skinner, Quentin. 1997. Liberty before liberalism, Cambridge, UK: Cambridge University Press.

Stępień, Jerzy. 2005. „‘Solidarność’ — ostatnia konfederacja?”. Forum Iuridicum nr 4: 7–22.

Śpiewak, Paweł. 1991. „Alexis de Tocqueville i Hannah Arendt o ‘Solidarności’”. W: Paweł Śpiewak. Ideologie i obywatele. Biblioteka „Więzi”. Warszawa: Wdawnictwo „Więź”.

Świderski, Bronisław. 1996. Gdańsk i Ateny: o demokracji bezpośredniej w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Świderski, Bronisław. 2004. „Liberalizm na niby”. Przegląd Polityczny nr 67/68: 90–95.

Szacki, Jerzy. 1994. Liberalizm po komunizmie. Kraków: Znak.

Szwochert. Piotr. 2016. „Republikańskie interpretacje ruchu społecznego ‘Solidarność’”. W: „Solidarność” 1980–1981 w kraju i w Wielkopolsce. Szkice do portretu, red. Krzysztof Brzechczyn, 13–36. Studia i Materiały Poznańskiego IPN, t. XXXV. Poznań: IPN.

Taylor. Charles. 2000. „Kilka refleksji na temat ‘Solidarności’”. Znak nr 453: 22–34.

Tischner, Józef. 1994. Świat ludzkiej nadziei. Wybór szkiców filozoficznych, 1966–1975. Kraków: Znak.

Tischner, Józef. 2000. Etyka solidarności. Kraków: Znak.

Touraine, Alain. 2010. Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980-1981. Tł. Paweł Kuczyński. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności.

Tucker, Aviezer, Karel Jakeš, Marian Kišš, Ivana Kupcová, Ivo Losman, David Ondračka, Jan Outlý i Věra Stýskalíková. 2000. „From Republican Virtue to Technology of Political Power: Three Episodes of Czech Nonpolitical Politics”. Political Science Quarterly 115, no. 3, 421–445, DOI: https://doi.org/10.2307/2658126.

Tucker, Aviezer. 2015. The Legacies of Totalitarianism. New York, NY: Cambridge University Press.

Uhl, Peter. 1985. The alternative community as revolutionary avant-garde. Tł. Paul Wilson. W: Vaclav Havel et al., The Power of the Powerless: Citizens against the State in Eastern Europe, wyd. John Keane. Armonk, NY: M.E. Sharpe, ss. 188-197.

Vatter, Miguel. 2018. „Neoliberalism and Republicanism: Economic Rule of Law and Law as Concrete Order (nomos)”. W: The SAGE Handbook of Neoliberalism, red. Daniel Cahill et al., 370–383. London: SAGE.

Viroli, Maurizio. 2002. Republicanism. New York: Hill and Wang.

Walicki, Andrzej. 1991. Trzy patriotyzmy: trzy tradycje polskiego patriotyzmu i ich znaczenie współcześnie. Warszawa: Res Publica.

Waśkiewicz, Andrzej. 2005. „O ‘Solidarności’ w duchu Machiavellego”. Przegląd Polityczny nr 72: 42–47.

Weithman, Paul. 2004. „Political Republicanism and Perfectionist Republicanism”. The Review of Politics 66, no. 2: 285–312.

Wierzchosławski, Rafał. 1999. „Czy ingerencja wyklucza wolność? Wokół republikańskiego ujęcia libertas”. W: Liberalizm u schyłku XX wieku, red. Justyna Miklaszewska, 283–317. Kraków: Wydawnictwo Meritum.

Żółkoś, Małgorzata. 2004. „Human Rights and Polish Dissident Traditions: The Civic Republican Perspective”. Studies in Social and Political Thought 10: 57–78.