Friedricha von Hayeka poglądy na temat moralności
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie i analiza poglądów F.A. von Hayeka na temat moralności (zebranych z różnych jego dzieł) oraz wskazanie na ich znaczenie dla współczesnych dyskusji w filozofii politycznej, jak również w etyce. Warto podjąć ten temat z uwagi na potrzebę opracowania myśli aksjologicznej Hayeka, wybitnego myśliciela o poglądach mocno skrystalizowanych, spójnych i oryginalnych. Jego refleksje mają potencjał, aby wiele wnieść w debaty na temat wartości, są one jednak mało znane lub niesłusznie pomijane. W pierwszej części rozważań wyjaśniam, w jaki sposób według Hayeka moralność wspiera wolność indywidualną, a więc wartość centralną w jego aksjologii: społeczeństwo jest wyposażone w moralność (obok prawa stanowionego) w celu zachowania porządku przy minimum stosowania przymusu (istota ładu wolnościowego). Rozdział drugi poświęcam omówieniu wyróżnionych przez Hayeka rodzajów moralności, wskazuję, w jaki sposób, wzajemnie się uzupełniając, konstytuują one tradycję moralną. Chodzi o zespoły zasad fundujących z jednej strony ład naturalny (jego normy odpowiadają instynktownym postawom słusznie dochodzącym do głosu w małych wspólnotach), z drugiej strony – tzw. ład rozszerzony (związane z nim normy nie są zgodne z instynktami, regulują współistnienie obcych sobie ludzi wchodzących w anonimowe relacje w obrębie dużych społeczności ludzkich). W rozdziale trzecim przedstawiam Hayeka poglądy w kwestii możliwości uzasadnienia norm tradycyjnej moralności. Chodzi zwłaszcza o rozwinięcie poglądu, że uznawanie zasad moralności jest kluczowe dla społeczeństwa wolnościowego, i to niezależnie od tego, czy mamy dla nich zadowalające racjonalne uzasadnienie. W końcowej części rozważań zasygnalizowane jest znaczenie Hayeka koncepcji moralności w zakresie nurtów myśli politycznej, z którymi Hayek jest wiązany (indywidualizm, liberalizm, konserwatyzm), jak również dla metaetyki (próba odtworzenia zasad konstytutywnych dla cywilizacji; głos w dyskusji między perspektywą bezstronną i stronniczą w etyce).
Bibliografia
Bartyzel Jacek, W gąszczu liberalizmów. Próba periodyzacji i klasyfikacji (Lublin: Instytut Edukacji Narodowej, 2012).
Burke Edmund, “Letter to a Member of the National Assembly, 251–292”, w: Reflections on the Revolution in France (Oxford: Oxford University Press, 2009).
Duchliński Piotr, Kobyliński Andrzej, Moń Ryszard, Podrez Ewa, O normatywności w etyce (Kraków: Wydawnictwo WAM, Akademia Ignatianum, 2015).
Hayek Friedrich August, Prawo, legislacja i wolność, przeł. G. Łuczkiewicz (Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2020).
Hayek Friedrich August, Indywidualizm i porządek ekonomiczny, przeł. G. Łuczkiewicz (Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2018).
Hayek Friedrich August, The Constitution of Liberty (London, New York: Routledge, 2006).
Hayek Friedrich August, Zgubna pycha rozumu. O błędach socjalizmu, przeł. M. i T. Kunińscy (Kraków: Wydawnictwo Arcana, 2004).
Hayek Friedrich August, The Fatal Conceit. The Errors of Socialism (Chicago: The University of Chicago Press, 1988).
Homa Tomasz, Wspólnotowość. W poszukiwaniu spoiwa wspólnoty politycznej (Kraków: Akademia Ignatianum w Krakowie, Wydawnictwo WAM, 2017).
Hume David, Traktat o naturze ludzkiej, przeł. Cz. Znamierowski (Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, 1952), ks. III, cz. I.
Kołakowski Leszek, „Mała etyka, 115–170“, w: Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań (Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006).
Kotarbiński Tadeusz, Pisma etyczne (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987).
Nagel Thomas, Equality and Partiality (New York, Oxford: Oxford University Press, 1991).
Popper Karl Raimund, Open Society and Its Enemies (London: George Routledge&Sons,LTD., 1945), vol. I.
Styczeń Tadeusz, Etyka niezależna (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, Instytut Jana Pawła II KUL, 2012).
Heller Michał, „Filozoficzny program Józefa Życińskiego“, Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 48 (2011): 5–22.
Juruś Dariusz, „Czy etyka troski może prowadzić do zaniku troski?”, Roczniki Filozoficzne 2 (2015): 187–206.
Stoiński Andrzej, „Wybrane wątki krytyki utylitaryzmu”, Humanistyka i Przyrodoznawstwo 20 (2014): 369–383.
Šimo Halina, „O F.A. von Hayeka koncepcji wolności”, Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 3 (115) (2020): 55–69.
Michał Heller, „Filozoficzny program Józefa Życińskiego“, Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 48 (2011): 5–22.
Ziemińska Renata, „Etyka troski i etyka sprawiedliwości”, Analiza i Egzystencja 8 (2008): 115– 131.
Burke Edmund, “Letter to a Member of the National Assembly”, w: Reflections on the Revolution in France (Oxford: Oxford University Press, 2009), 251–292.
Kołakowski Leszek, „Mała etyka”, w: Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań (Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006), 115–170.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
