Modele jaźni w samowiedzy
DOI:
https://doi.org/10.14394/filnau.2019.0017Słowa kluczowe:
samowiedza, jaźń, kodowanie predykcyjne, eksternalizm, internalizm, enaktywizm, cybernetykaAbstrakt
This article argues for an externalist self-model in self-knowledge, as an answer to the question of how to defend self-knowledge in the face of evident errors in self-cognition such as self-illusions. The externalist model is contrasted with an internalist model, although both are based on a predictive coding mechanism. The main thesis is that for preserving the status of self-knowledge as knowledge an external element is needed — namely, some feedback from the environment — which corrects not only cognitive prediction errors regarding the world but also errors in self-cognition by forcing the proper action of the subject (agent) and dynamic adaptation of the model of the embodied self. The mechanism of self-corrections is best described by externalist models.
Bibliografia
Aspell J. E., Lenggenhager B., Blanke O. (2012), Multisensory Perception and Bodily Self-Consciousness: From Out-of-Body to Inside-Body Experience [w:] The Neural Bases of Multisensory Processes, M. M. Murray, M. T. Wallace (eds.), Boca Raton, FL: CRC Press, 467-481.
Bar-On D. (2004a), Speaking My Mind. Expression and Self-Knowledge, Oxford: Clarendon Press. https://doi.org/10.1093/0199276285.001.0001
Bar-On D. (2004b), Externalism and Self-Knowledge: Content, Use, and Expression, „Noűs” 38(3), 430-455. https://doi.org/10.1111/j.0029-4624.2004.00477.x
Bermúdez J. L. (2011), Bodily Awareness and Self-Consciousness [w:] The Oxford Handbook of the Self, S. Gallagher (ed.), Oxford: Oxford University Press, 157-179. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199548019.003.0007
Blanke O., Metzinger T. (2009), Full-Body Illusions and Minimal Phenomenal Selfhood, „Trends in Cognitive Sciences” 13(1), 7-13. https://doi.org/10.1016/j.tics.2008.10.003
Boghossian P. A. (2008), Content and Justification: Philosophical Papers, Oxford: Clarendon Press.
Brentano F. (1999), Psychologia z empirycznego punktu widzenia, tłum. W. Galewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Burge T. (1979), Individualism and the Mental, „Midwest Studies in Philosophy” 4(1), 73-121. https://doi.org/10.1111/j.1475-4975.1979.tb00374.x
Chisholm R. M. (1994), Teoria poznania, tłum. R. Ziemińska, Lublin: Daimonion.
Christoff K., Gordon A. M., Smallwood J., Smith R., Schooler J. W. (2009), Experience Sampling during fMRI Reveals Default Network and Executive System Contributions to Mindwandering, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the U.S.A.”, 106, 8719-8724. https://doi.org/10.1073/pnas.0900234106
Christoff K., Cosmeli D., Legrand D., Thompson E. (2011), Specifying the Self for Cognitive Neuroscience, „Trends in Cognitive Science” 15(3), 104-112. https://doi.org/10.1016/j.tics2011.01.001
Descartes R. (2009), Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach, tłum. T. Boy-Żeleński, Kęty: Marek Derewiecki.
Fodor J. A. (1999), Jak grać w reprezentacje umysłowe — poradnik Fodora, tłum. A. Putko, [w:] Modele umysłu, Z. Chlewiński (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Friston K. J., Daunizeau J., Kiebel S. J. (2009), Reinforcement Learning or Active Inference?, „PLoS ONE” 4(7), e6421. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0006421
Gertler B. (2017), Self-Knowledge [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2017 Edition), E. N. Zalta (ed.), https://stanford.io/2oDfTm5.
Gibson J. J. (1950), The Perception of the Visual World, Cambridge, MA: The Riverside Press.
Gibson J. J. (1978), The Ecological Approach to the Visual Perception of Pictures, „Leonardo” 11(3), 227-235. https://doi.org/10.2307/1574154
Gibson J. J. (2002), A Theory of Direct Visual Perception [w:] Vision and Mind: Selected Readings in the Philosophy of Perception, A. Noë, E. Thompson (eds.), London: MIT Press, 77-91.
Guttenplan S. (1994), First Person Authority [w:] A Companion to the Philosophy of Mind, S. Guttenplan (ed.), Oxford: Blackwell, 291.
Hohwy J. (2013), The Predictive Mind, Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199682737.001.0001
Hume D. (1963), Traktat o naturze ludzkiej, tłum. C. Znamierowski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ionta S., Heydrich L., Lenggenhager B. (2011), Multisensory Mechanisms in TemporoParietal Cortex Support Self-Location and First Person Perspective, „Neuron” 70(2), 263-374. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2011.03.009
James W. (1950), The Principles of Psychology, t. I, New York: Dover.
Komorowska-Mach J. (2015a), Pojęcie introspekcji w psychologii potocznej, „Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria”, 24(3) [95], 75-89.
Komorowska-Mach J. (2015b), Przypisywanie sobie emocji — wyrażanie czy wykrywanie? Elementy detektywistyczne w modelu neoekspresywistycznym, „Filozofia Nauki” 23(4) [92], 41-54.
Lane T. (2011), Self-Consciousness and Immunity, „The Journal of Philosophy” 108(2), 78-99. https://doi.org/10.5840/jphil201110824
Lane T., Liang C. (2009), Higher-Order Thought and Pathological Self: The Case of Somatoparaphrenia, „Analysis”1. https://doi.org/10.1093/analysis/ anq094
Lane T., Liang C. (2010), Mental Ownership and Higher-Order Thought: Response to Rosenthal, „Analysis” 70(3), 496-501. https://doi.org/10.1093/analysis/anq022
Lenggenhager B., Tadji T., Metzinger T., Blanke O. (2007), Video Ergo Sum: Manipulating Bodily Self-Consciousness, „Science” 31, 1096-1099. https://doi.org/10.1126/science.1143439
Locke J. (1955), Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. B. Gawecki, t. I, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Metzinger T. (2003), Being No One: The Self-Model Theory of Subjectivity, Cambridge, MA–London: MIT Press.
Metzinger T. (2011), Treść prezentacyjna, tłum. A. Pacholik-Żuromska [w:] Niemiecka analityczna filozofia umysłu, A. Pacholik-Żuromska (red.), Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Metzinger T. (2015), M-Autonomy, „Journal of Consciousness Studies” 22(11-12), 270-302.
Metzinger T. (2017), The Problem of Mental Action — Predictive Control without Sensory Sheets [w:] Philosophy and Predictive Processing 19, T. Metzinger, W. Wiese (eds.), Frankfurt am Main: MIND Group, 1-26. https:///doi.org/10.15502/9783958573208
Musholt K. (2015), Thinking about Oneself: From Nonconceptual Content to the Concept of Self, Cambridge, MA–London: The MIT Press.
Neisser U. (1988), Five Kinds of Self-Knowledge, „Philosophical Psychology” 1(1), 35-59. https://doi.org/10.1080/09515088808572924
Noë A. (2006), Experience without the Head [w:] Perceptual Experience, T. Gendler, J. Hawthorne (eds.), Clarendon, NY: Oxford University Press, 411-433.
O’Brien L. (2007), Self-Knowing Agents, New York: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199261482.001.0001
Pacholik-Żuromska A. (2015), On Confusing Propositional Attitudes, „ProtoSociology: An International Journal and Interdisciplinary Project”, https://bit.ly/2oQ75JK, 1-15.
Pacholik-Żuromska A. (2016), Intencjonalność — rozumienie — samowiedza. Filozoficzny problem poznania w świetle nauk kognitywnych, Seria „Umysł. Prace z Filozofii i Kognitywistyki”, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Pacholik-Żuromska A. (2019), Self-Knowledge as a Result of the Embodied and Social Cognition, „Frontiers in Psychology”, 17 July, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01679
Peacocke C. (1992), A Study of Concepts, Cambridge, MA: MIT Press.
Peacocke C. (1999), Being Known, Oxford: Clarendon Press. https://doi.org/0.1093/0198238606.001.0001
Peacocke C. (2008), Mental Action and Self-Awareness (II): Epistemology [w:] Mental Action, L. O’Brien, M. Soteriou (eds.), Oxford: Oxford University Press, 192-214. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199225989.003.0010
Piłat R. (1999), Umysł jako model świata, Warszawa: IFiS PAN.
Piłat R. (2013), Aporie samowiedzy, Warszawa: IFiS PAN.
Poczobut R. (2008), Rodzaje samoświadomości, „Analiza i Egzystencja” 7, 5-31.
Putnam H. (1998b), Znaczenie wyrazu „znaczenie” [w:] Wiele twarzy realizmu i inne eseje, tłum. A. Grobler, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schooler J. W., Schreiber C. A. (2004), Experience, Meta-Consciousness, and the Paradox of Introspection, „Journal of Consciousness Studies” 11(7-8), 17-39.
Schooler J. W., Smallwood J., Christoff K., Handy T. C., Reichle E. D., Sayette M. A. (2011), Meta-awareness, Perceptual Decoupling and the Wandering Mind, „Trends in Cognitive Sciences” 15(7), 319-326. https://doi.org/10.1016/j.tics.2011.05.006
Seth A. K., Critchley H. D. (2013), Interoceptive Predictive Coding: A New View of Emotion?, „Behavioral and Brain Sciences” 36(3), 227-228. https://doi.org/10.1017/S0140525X12002270
Seth A. K. (2015), The Cybernetic Bayesian Brain: From Interoceptive Inference to Sensorimotor Contingencies [w:] Open MIND, T. Metzinger, J. M. Windt (eds.), MIT Press, 1-24. https://doi.org/10.15502/9783958570108
Shoemaker S. (1970), Persons and their Pasts, „American Philosophical Quarterly” 7(4), 269-285.
Shoemaker S. (1994), Self-Knowledge and “Inner Sense”, „Philosophy and Phenomenological Research” 54(2), 249-314. https://doi.org/10.2307/2108490
Speaks J. (2004), A Guide to Shoemaker’s “Self-Knowledge and Inner Sense”, „Philosophy” 519, March 5.
Steels L., Spranger M. (2008), The Robot in the Mirror, „Connection Science” 20(4), 337-358. https://doi.org/10.1080/09540090802413186
Wilson M. (2002), The Six Views of Embodied Cognition, „Psychonomic Bulletin & Review” 9(4), 625-636. https://doi.org/10.3758/BF03196322
Wittgenstein L. (2000), Dociekania filozoficzne, tłum. B. Wolniewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wittgenstein L. (2003), Philosophische Untersuchungen, Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.
Wygotski L. S. (1989), Myślenie i mowa, tłum. E. Flesznerowa, J. Fleszner, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wygotski L. S. (2006), Narzędzie i znak w rozwoju dziecka, tłum. B. Grell, red. nauk. M. Klimkowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ziemińska R. (2002), Eksternalizm we współczesnej epistemologii, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Ziemińska R. (2008), Samoświadomość i samowiedza z punktu widzenia epistemologii, „Analiza i Egzystencja” 7, 33-51.
Bar-On D. (2004a), Speaking My Mind. Expression and Self-Knowledge, Oxford: Clarendon Press. https://doi.org/10.1093/0199276285.001.0001
Bar-On D. (2004b), Externalism and Self-Knowledge: Content, Use, and Expression, „Noűs” 38(3), 430-455. https://doi.org/10.1111/j.0029-4624.2004.00477.x
Bermúdez J. L. (2011), Bodily Awareness and Self-Consciousness [w:] The Oxford Handbook of the Self, S. Gallagher (ed.), Oxford: Oxford University Press, 157-179. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199548019.003.0007
Blanke O., Metzinger T. (2009), Full-Body Illusions and Minimal Phenomenal Selfhood, „Trends in Cognitive Sciences” 13(1), 7-13. https://doi.org/10.1016/j.tics.2008.10.003
Boghossian P. A. (2008), Content and Justification: Philosophical Papers, Oxford: Clarendon Press.
Brentano F. (1999), Psychologia z empirycznego punktu widzenia, tłum. W. Galewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Burge T. (1979), Individualism and the Mental, „Midwest Studies in Philosophy” 4(1), 73-121. https://doi.org/10.1111/j.1475-4975.1979.tb00374.x
Chisholm R. M. (1994), Teoria poznania, tłum. R. Ziemińska, Lublin: Daimonion.
Christoff K., Gordon A. M., Smallwood J., Smith R., Schooler J. W. (2009), Experience Sampling during fMRI Reveals Default Network and Executive System Contributions to Mindwandering, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the U.S.A.”, 106, 8719-8724. https://doi.org/10.1073/pnas.0900234106
Christoff K., Cosmeli D., Legrand D., Thompson E. (2011), Specifying the Self for Cognitive Neuroscience, „Trends in Cognitive Science” 15(3), 104-112. https://doi.org/10.1016/j.tics2011.01.001
Descartes R. (2009), Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach, tłum. T. Boy-Żeleński, Kęty: Marek Derewiecki.
Fodor J. A. (1999), Jak grać w reprezentacje umysłowe — poradnik Fodora, tłum. A. Putko, [w:] Modele umysłu, Z. Chlewiński (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Friston K. J., Daunizeau J., Kiebel S. J. (2009), Reinforcement Learning or Active Inference?, „PLoS ONE” 4(7), e6421. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0006421
Gertler B. (2017), Self-Knowledge [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2017 Edition), E. N. Zalta (ed.), https://stanford.io/2oDfTm5.
Gibson J. J. (1950), The Perception of the Visual World, Cambridge, MA: The Riverside Press.
Gibson J. J. (1978), The Ecological Approach to the Visual Perception of Pictures, „Leonardo” 11(3), 227-235. https://doi.org/10.2307/1574154
Gibson J. J. (2002), A Theory of Direct Visual Perception [w:] Vision and Mind: Selected Readings in the Philosophy of Perception, A. Noë, E. Thompson (eds.), London: MIT Press, 77-91.
Guttenplan S. (1994), First Person Authority [w:] A Companion to the Philosophy of Mind, S. Guttenplan (ed.), Oxford: Blackwell, 291.
Hohwy J. (2013), The Predictive Mind, Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199682737.001.0001
Hume D. (1963), Traktat o naturze ludzkiej, tłum. C. Znamierowski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ionta S., Heydrich L., Lenggenhager B. (2011), Multisensory Mechanisms in TemporoParietal Cortex Support Self-Location and First Person Perspective, „Neuron” 70(2), 263-374. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2011.03.009
James W. (1950), The Principles of Psychology, t. I, New York: Dover.
Komorowska-Mach J. (2015a), Pojęcie introspekcji w psychologii potocznej, „Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria”, 24(3) [95], 75-89.
Komorowska-Mach J. (2015b), Przypisywanie sobie emocji — wyrażanie czy wykrywanie? Elementy detektywistyczne w modelu neoekspresywistycznym, „Filozofia Nauki” 23(4) [92], 41-54.
Lane T. (2011), Self-Consciousness and Immunity, „The Journal of Philosophy” 108(2), 78-99. https://doi.org/10.5840/jphil201110824
Lane T., Liang C. (2009), Higher-Order Thought and Pathological Self: The Case of Somatoparaphrenia, „Analysis”1. https://doi.org/10.1093/analysis/ anq094
Lane T., Liang C. (2010), Mental Ownership and Higher-Order Thought: Response to Rosenthal, „Analysis” 70(3), 496-501. https://doi.org/10.1093/analysis/anq022
Lenggenhager B., Tadji T., Metzinger T., Blanke O. (2007), Video Ergo Sum: Manipulating Bodily Self-Consciousness, „Science” 31, 1096-1099. https://doi.org/10.1126/science.1143439
Locke J. (1955), Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. B. Gawecki, t. I, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Metzinger T. (2003), Being No One: The Self-Model Theory of Subjectivity, Cambridge, MA–London: MIT Press.
Metzinger T. (2011), Treść prezentacyjna, tłum. A. Pacholik-Żuromska [w:] Niemiecka analityczna filozofia umysłu, A. Pacholik-Żuromska (red.), Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Metzinger T. (2015), M-Autonomy, „Journal of Consciousness Studies” 22(11-12), 270-302.
Metzinger T. (2017), The Problem of Mental Action — Predictive Control without Sensory Sheets [w:] Philosophy and Predictive Processing 19, T. Metzinger, W. Wiese (eds.), Frankfurt am Main: MIND Group, 1-26. https:///doi.org/10.15502/9783958573208
Musholt K. (2015), Thinking about Oneself: From Nonconceptual Content to the Concept of Self, Cambridge, MA–London: The MIT Press.
Neisser U. (1988), Five Kinds of Self-Knowledge, „Philosophical Psychology” 1(1), 35-59. https://doi.org/10.1080/09515088808572924
Noë A. (2006), Experience without the Head [w:] Perceptual Experience, T. Gendler, J. Hawthorne (eds.), Clarendon, NY: Oxford University Press, 411-433.
O’Brien L. (2007), Self-Knowing Agents, New York: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199261482.001.0001
Pacholik-Żuromska A. (2015), On Confusing Propositional Attitudes, „ProtoSociology: An International Journal and Interdisciplinary Project”, https://bit.ly/2oQ75JK, 1-15.
Pacholik-Żuromska A. (2016), Intencjonalność — rozumienie — samowiedza. Filozoficzny problem poznania w świetle nauk kognitywnych, Seria „Umysł. Prace z Filozofii i Kognitywistyki”, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Pacholik-Żuromska A. (2019), Self-Knowledge as a Result of the Embodied and Social Cognition, „Frontiers in Psychology”, 17 July, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01679
Peacocke C. (1992), A Study of Concepts, Cambridge, MA: MIT Press.
Peacocke C. (1999), Being Known, Oxford: Clarendon Press. https://doi.org/0.1093/0198238606.001.0001
Peacocke C. (2008), Mental Action and Self-Awareness (II): Epistemology [w:] Mental Action, L. O’Brien, M. Soteriou (eds.), Oxford: Oxford University Press, 192-214. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199225989.003.0010
Piłat R. (1999), Umysł jako model świata, Warszawa: IFiS PAN.
Piłat R. (2013), Aporie samowiedzy, Warszawa: IFiS PAN.
Poczobut R. (2008), Rodzaje samoświadomości, „Analiza i Egzystencja” 7, 5-31.
Putnam H. (1998b), Znaczenie wyrazu „znaczenie” [w:] Wiele twarzy realizmu i inne eseje, tłum. A. Grobler, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schooler J. W., Schreiber C. A. (2004), Experience, Meta-Consciousness, and the Paradox of Introspection, „Journal of Consciousness Studies” 11(7-8), 17-39.
Schooler J. W., Smallwood J., Christoff K., Handy T. C., Reichle E. D., Sayette M. A. (2011), Meta-awareness, Perceptual Decoupling and the Wandering Mind, „Trends in Cognitive Sciences” 15(7), 319-326. https://doi.org/10.1016/j.tics.2011.05.006
Seth A. K., Critchley H. D. (2013), Interoceptive Predictive Coding: A New View of Emotion?, „Behavioral and Brain Sciences” 36(3), 227-228. https://doi.org/10.1017/S0140525X12002270
Seth A. K. (2015), The Cybernetic Bayesian Brain: From Interoceptive Inference to Sensorimotor Contingencies [w:] Open MIND, T. Metzinger, J. M. Windt (eds.), MIT Press, 1-24. https://doi.org/10.15502/9783958570108
Shoemaker S. (1970), Persons and their Pasts, „American Philosophical Quarterly” 7(4), 269-285.
Shoemaker S. (1994), Self-Knowledge and “Inner Sense”, „Philosophy and Phenomenological Research” 54(2), 249-314. https://doi.org/10.2307/2108490
Speaks J. (2004), A Guide to Shoemaker’s “Self-Knowledge and Inner Sense”, „Philosophy” 519, March 5.
Steels L., Spranger M. (2008), The Robot in the Mirror, „Connection Science” 20(4), 337-358. https://doi.org/10.1080/09540090802413186
Wilson M. (2002), The Six Views of Embodied Cognition, „Psychonomic Bulletin & Review” 9(4), 625-636. https://doi.org/10.3758/BF03196322
Wittgenstein L. (2000), Dociekania filozoficzne, tłum. B. Wolniewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wittgenstein L. (2003), Philosophische Untersuchungen, Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.
Wygotski L. S. (1989), Myślenie i mowa, tłum. E. Flesznerowa, J. Fleszner, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wygotski L. S. (2006), Narzędzie i znak w rozwoju dziecka, tłum. B. Grell, red. nauk. M. Klimkowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ziemińska R. (2002), Eksternalizm we współczesnej epistemologii, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Ziemińska R. (2008), Samoświadomość i samowiedza z punktu widzenia epistemologii, „Analiza i Egzystencja” 7, 33-51.
Pobrania
Opublikowane
2019-10-31
Jak cytować
Pacholik-Żuromska, A. (2019). Modele jaźni w samowiedzy. Filozofia Nauki, 27(3), 55–76. https://doi.org/10.14394/filnau.2019.0017
Numer
Dział
Artykuły
Filozofia Nauki | ISSN 1230-6894 | e-ISSN 2657-5868