Abstract

قدمت نظریة اتحاد عاقل و معقول به یونان باز می‌گردد و در آثار ارسطو و شاگردانش و نیز نو افلاطونیان به‌روشنی از آن یاد شده است، اما صدرالمتألهین این بحث را به کمال شکوفایی خود رساند؛ وی در اثبات اتحاد عاقل و معقول از دو برهان مدد می‌گیرد: در یکی از تحلیل وجود معلوم و در دیگری از طریق تحلیل وجود عالم سعی می‌کند مطلوب خویش را اثبات کند، که اولی به برهان تضایف و دومی به برهان نور و ظلمت نام‌گذاری شده‌اند. استاد مصباح در برخی از آثار فلسفی خود نقدهای دقیقی بر این دو برهان وارد کرده‌اند که هرچند به تقریر صحیحی از برهان کمک می‌کنند، به‌نظر می‌رسد هیچ‌کدام از آن‌ها وارد نباشد.