Abstract

در کتاب گفتگویی درباره دین طبیعی، هیوم بر مبنای مشاهده شر در عالم تلاش می‌کند نشان دهد وجود شر خللی ترمیم‌ناپذیر در استدلال‌های طبیعی به سود خداوند ایجاد می‌کند. موضوع این نوشته این اعتراض عمده هیوم است. در این مقاله، مشخصاً می‌خواهیم بررسی کنیم که خداباوری، که در پاسخ به مسئله شر از ایده خداباوری شکاکانه دفاع می‌کند، آیا هنوز می‌تواند دم از برهان غایت‌شناسانه به سود خدا بزند. بر اساس اعتراض عمده هیوم، پاسخ به پرسش فوق منفی است؛ یک خداباور شکاک نمی‌تواند از برهان غایت‌شناسانه به سود خدا بهره برد. مسئله این است که پاسخ خداناباور به برهان غایت‌شناسانه کاملاً شبیه است به پاسخ خداباور شکاک به مسئلۀ شر. اگر پاسخ خداباور شکاک به مسئلۀ شر پذیرفتنی باشد، پس لابد پاسخ خداناباور به برهان غایت‌شناسانه هم پذیرفتنی است. استدلال می‌کنیم که لااقل در بادی امر به نظر می‌رسد که اعتراض هیوم را می‌توان به صورت ادعای دو نوع تقارن میان نظم و شر بیان کرد. تقارن اول را «دلایل ناپیدای نظم» نامیده‌ایم و تقارن دوم را «جهل به دلایل خداوند». استدلال می‌کنیم که اگرچه تقارن اول برقرار نیست، تقارن دوم می‌تواند نتیجه استدلال غایت‌شناسانه را تا حد قابل ملاحظه‌ای تضعیف کند، با این همه ممکن است خداباور از نتیجۀ تضعیف‌شده‌ هم چندان ناخرسند نباشد.