Niniejszy esej stanowi piąty rozdział tomu The Realm of Spirit kończącego cykl The Realms of Being. Podstawą przekładu jest pierwsze wydanie dzieła: George Santayana, The Realms of Being (London: Constable and Co., Ltd., Toronto: The Macmillan Company, 1940), 67–89. -/- This essay is the fifth chapter of The Realm of Spirit volume concluding The Realms of Being series. The translation is based on the first edition of the work: George Santayana, The Realms of Being (London: Constable and Co., Ltd., Toronto: (...) The Macmillan Company, 1940), 67-89. (shrink)

Most of Polish translations of David Hume’s essays have been collected in two well-known volumes edited by T. Tatarkiewiczowa and Ł. Pawłowski, but some of them were also published in various scientific journals. Moreover, some are also available in two, or even three Polish versions, whereas some were not available in Polish until they were translated and published in several issues of this journal. The dissipation of translations and functioning of various versions of their titles cause problems for Hume scholarship (...) in Poland. In answer to this problem the article collates all existing Polish translations of Hume’s essays. (shrink)

The Self is the first Polish translation of an excerpt from Shaftesbury’s notebooks entitled Askêmata. The text proves that these notebooks not only complement the contents of his Characteristics of Men, Manners, Opinions, Times, the three-volume set which made Shaftesbury a famous and influential philosopher but is to be seen mainly as a kind of moral exercises and soliloquies in which Shaftesbury comments the works of the stoics: Epictetus and Marcus Aurelius. In one of the previous issues of „Folia Philosophica” (...) three other excerpts from the same set were published: Character and Conduct, Attention and Relaxation, and Improvement; the present one is a continuation of the series. (shrink)

_Three Stoic Exercises _is the first Polish translation, done by Adam Grzeliński, of three excerpts from Shaftesbury’s notebooks: _Character and Conduct_, _Attention and Relaxation_, and _Improvement _being part included in the collection entitled _Askêmata_. These texts prove that these notebooks not only complement the contents of _Characteristics of Men, Manners, Opinions, and Times_, the three-volume set which made Shaftesbury a famous and influential philosopher, but they are to be seen mainly as a kind of moral exercises and soliloquies in which (...) Shaftesbury comments the works of the stoics: Epictetus and Marcus Aurelius. (shrink)

Artykuł rekonstruuje najważniejsze elementy filozofii polityki Dawida Hume’a dotyczące możliwość ukonstytuowania się państwa. Zdaniem szkockiego filozofa warunkiem wyjścia ze stanu natury jest określenie praw własności, które w dalszej konsekwencji prowadzi do stworzenia prawa pozytywnego oraz wskazania reguł sprawowania władzy. Hume wskazuje na psychologiczne przesłanki powstania państwa, odnajdując je w naturalnej dla wszystkich ludzi motywacji egoistycznej i ograniczonej życzliwości. Wizja powstania państwa, wynikająca ze sposobu, w jaki Hume rozumiał udział rozumu i namiętności w ludzkim doświadczeniu, stanowi jednocześnie kontynuację krytycznego namysłu nad (...) filozofią praktyczną wywodzącą się w brytyjskiej filozofii od Locke’a i Hobbesa. (shrink)

Kartezjanizm i antykartezjanizm locke’owskiej koncepcji tożsamości osobowej Niniejszy artykuł koncentruje się na zależnościach pomiędzy Locke’owskim i kartezjańskim pojmowaniem tożsamości osobowej. Wbrew częstym odczytaniom, różnica pomiędzy nimi nie daje się sprowadzić do prostego przeciwstawienia substancjalizmu i empiryzmu. Locke nie rezygnuje ze stanowiska substancjalistycznego, jednakże rozgranicza dwie sfery — naturalnego, bazującego na doświadczeniu poznania oraz filozoficznych spekulacji, w których stara się przedstawić racjonalną i zgodną ze swym programem epistemologicznym interpretację dogmatów religijnych. Krytyka Locke’a dotyczy możliwości istnienia rzeczy myślącej jako substancji istniejącej niezależnie (...) od ciała, natomiast rozbudowaniu w stosunku do filozofii kartezjańskiej ulega opis różnicowania się doświadczenia i ludzkiej subiektywności, zaś pojęcie tożsamości osobowej zyskuje eksplikację na czterech uzupełniających się poziomach: psychologicznym, biologicznym, społeczno-prawnym i religijnym. (shrink)

Brytyjska estetyka została w XVIII wieku zapoczątkowana pracami A.A.C. Shaftesbury’ego i Josepha Addisona. Shaftesbury jako pierwszy wskazał na specyfikę doświadczenia estetycznego, odmiennego od bezpośredniego doznania zmysłowego, odwołując się do pojęć zmysłu wewnętrznego ( inward sense ) oraz bezinteresowności jako warunku tego doświadczenia. Do wyobraźni czytelników przemawiał pochodzący z Moralistów przykład pasterza podziwiającego piękno oceanu: „Doża, jako pan młody, który w majestatycznym bucentaurze płynie na łonie swej Tetydy – mówi jeden z rozmówców tego dialogu – posiada mniej niż biedny pasterz, który, (...) swobodnie wyciągnięty na zwisającej skale lub szczycie wysokiego cypla, zapomina o swych stadach i podziwia piękno oceanu” [Shaftesbury 1790, 328]. Ocena piękna wiąże się z przyjemnością płynącą z kontemplacji zjawisk, nie odnosi się do realnego istnienia przedmiotów. Pojęcie bezinteresowności w filozofii Shaftesbury’ego rozumiane jest jednak znacznie szerzej. Oznacza ono pewien sposób percypowania zjawisk poddanych kontemplacji i osądowi estetycznemu. Skoro zaś smak estetyczny opiera się na odrębnej władzy zmysłu wewnętrznego, podmiotowego warunku doświadczenia piękna, bezinteresowność odwołuje się także do określonej postawy, gdy obserwator porzuca własne, indywidualne upodobanie (związane z doznawaniem przyjemności, nie zaś piękna), a wydaje sąd, który ma mieć charakter obiektywny. Podając powody zepsucia smaku, Shaftesbury pisze m.in. (shrink)