Pokazujemy, że kosmologia współczesna posiada cechy efektywnej teorii fizycznej podobnej do standardowego modelu cząstek elementarnych. Obecnie mamy do czynienia z konstytuowaniem się tzw. standardowego modelu kosmologicznego. W pracy wskazujemy na cechy charakterystyczne takiego modelu, który jest modelem kosmologicznym o maksymalnej symetrii (jednorodność i izotropowość przestrzenna) wypełnionego materią barionową i ciemną materią oraz ciemną energią (ze stałą kosmologiczną). Model ten jest nazywany modelem standardowym LCDM (Lambda - Cold - Dark Matter model) i jest rozwiązaniem klasycznych równań Einsteina z członem kosmologicznym.Proces wyłonienia (...) się modelu LCDM z modelu CDM można traktować jako proces emer- gencji epistemologicznej. Wskazujemy na dwa użyteczne pojęcia: bifurkacji i strukturalnej niestabilności, które mogą być użyteczne w konceptualizacji predykatu nowy, w opisie pojęcia emergencji standardowego modelu kosmologicznego. Na marginesie naszych rozważań formułujemy koncepcję bifurkacyjnego rozwoju kosmologii w drodze kolejnej bifurkacji jej parametrów. Wówczas przejście od modelu dynamicznego CDM do modelu LCDM posiada charakter bifurkacji typu widłowego. Ten scenariusz jest zgodny ze scenariuszem nieliniowego rozwoju nauki Michała Hellera. (shrink)

Celem, jaki stawiamy sobie w drugiej części naszego filozoficznego dyptychu, jest próba podjęcia dyskusji nad usytuowaniem refleksji o charakterze metaprzedmiotowym dotyczącej struktur fraktalnych w klasycznej problematyce filozofii matematyki. Pokażemy, że struktury fraktalne prowadzą do istotnego poszerzenia wskazanej problematyki poza tradycyjne ramy wyznaczane przez pytania o naturę obiektów matematycznych (ontologia matematyki) czy status wiedzy matematycznej ( epistemologia matematyczna). Interesują nas specjalnie dwie kwestie: (1) czy, i w jakim sensie, proces generowania struktur fraktalnych świadczy o quasi-empirycznym charakterze tzw. nowej matematyki; (2) czy (...) rozwijana w filozofii koncepcja emergencji nadaje się jako narzędzie badawcze do charakterystyki własności wspomnianych struktur. (shrink)

The paper presents the methodology of effective theories as a strategy used in the process of development of modern physics to reach a final theory. We present the definition and characteristic features of an effective theory, as well as the answer to the question of whether and what kind of scenario of reaching a final theory is realized by contemporary physics. We argue that the process of development of physics in the direction of a final theory is potentially final, i.e. (...) expressible in the conceptual schema of effective theories and as such it is convergent to a final theory. In each effective theory there are physical constants, however, whose status differs from logical constants. They have a dimension and are used to compare physical quantities. The structure of relevant effective theory can be interpreted in the epistemological framework of approximated truth theory. In the case study of cosmological models, the sequence of models is convergent to potentially true model. The Standard Cosmological Model is the theory of the structure and dynamics of the Universe. (shrink)

In contemporary cosmology, from the creation of the General Theory of Relativity to the second half of the twentieth century, the main task of cosmologists was to construct and test cosmological models of the Universe.

In the paper we show that modern cosmology has a status of effective theory of the Universe similarly to the standard models in particle physics. We illustrate that the source of such a point of view is the fact that the complete theory of the Universe (TOE) should be complicated enough to derive observables. The role of epistemological emergence in the context of cosmological models (Cold Dark Matter vs. Lambda Cold Dark Matter) is also investigated. We demonstrate that while the (...) effective theories of the Universe are not conceptually simple and elegant, their strength lies in the predictive accuracy and data fitting required for the model testing. (shrink)