Skip to main content
Log in

Between Viète and Descartes: Adriaan van Roomen and the Mathesis Universalis

  • Published:
Archive for History of Exact Sciences Aims and scope Submit manuscript

Abstract

Adriaan van Roomen published an outline of what he called a Mathesis Universalis in 1597. This earned him a well-deserved place in the history of early modern ideas about a universal mathematics which was intended to encompass both geometry and arithmetic and to provide general rules valid for operations involving numbers, geometrical magnitudes, and all other quantities amenable to measurement and calculation. ‘Mathesis Universalis’ (MU) became the most common (though not the only) term for mathematical theories developed with that aim. At some time around 1600 van Roomen composed a new version of his MU, considerably different from the earlier one. This second version was never effectively published and it has not been discussed in detail in the secondary literature before. The text has, however, survived and the two versions are presented and compared in the present article. Sections 1–6 are about the first version of van Roomen’s MU the occasion of its publication (a controversy about Archimedes’ treatise on the circle, Sect. 2), its conceptual context (Sect. 3), its structure (with an overview of its definitions, axioms, and theorems) and its dependence on Clavius’ use of numbers in dealing with both rational and irrational ratios (Sect. 4), the geometrical interpretation of arithmetical operations multiplication and division (Sect. 5), and an analysis of its content in modern terms. In his second version of a MU van Roomen took algebra into account, inspired by Viète’s early treatises; he planned to publish it as part of a new edition of Al-Khwarizmi’s treatise on algebra (Sect. 7). Section 8 describes the conceptual background and the difficulties involved in the merging of algebra and geometry; Sect. 9 summarizes and analyzes the definitions, axioms and theorems of the second version, noting the differences with the first version and tracing the influence of Viète. Section 10 deals with the influence of van Roomen on later discussions of MU, and briefly sketches Descartes’ ideas about MU as expressed in the latter’s Regulae.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this article

Price excludes VAT (USA)
Tax calculation will be finalised during checkout.

Instant access to the full article PDF.

Similar content being viewed by others

References

  • Alsted, Johann Heinrich. 1613. Methodus admirandorum mathematicorum complectens novem libros matheseos universae, Herborn.

  • Andreas Valerius. (1643) Bibliotheca Belgica: De Belgis vita scriptisque claris. Jacob Zegers, Leuven

    Google Scholar 

  • Apollonius. 1566. Conicorum libri priores quattuor, una cum Pappi Alexandrini lemmatibus et commentariis Eutocii Ascalonitae, Sereni Antissensis philosophi libri de sectione cylindri et coni nunc primum in lucem editi. Quae omnia nuper Federicus Commandinus Urbinas mendis quamplurimis expurgata e Graeco convertit, et commentariis illustravit (tr. annot. ed. F. Commandino), 2 vols. Bologna: Ex officina Alexandri Benatii.

  • Apollonius. 1710. Conicorum libri octo, et Sereni. Antissensis De Sectione Cylindri et coni libri duo (also Pappus’ Lemmata and Eutocius’ Commentaries, ed. Edm. Halley, Oxford

  • Archimedes. 1558. Opera non nulla (tr. ed. F. Commandino). Venice: apud P. Manutium.

  • Archimedes. The Works of Archimedes, ed. intr. tr. Thomas L. Heath, reprint of ed. 1897, with suppl.: ‘the method’ of 1912. New York: Dover.

  • Aristotle. 1952. The Works of Aristotle. Encyclopaedia Brittanica.

  • Beeckman, Isaac. 1939–1953. Journal tenu par Isaac Beeckman de 1604 à 1634, ed. annot. introd. C. de Waard, 4 vols. The Hague: Martinus Nijhoff.

  • Benedetti Giovanni Battista. (1585) Io Baptistae Benedicti Patritii Veneti philosophi diversarum speculationum mathematicarum et physicarum liber. Turin, apud Haeredem Nicolai Bevilaquae

    Google Scholar 

  • Bockstaele, Paul. 1963. Adriaan van Roomen en Polen : Zijn onderwijs te Zamosz en zijn invloed op Jan Broszek. Mededeelingen Kon. Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Wetenschappen, 25, 8.

  • Bockstaele Paul. (19760. The correspondence of Adriaan van Roomen. Lias 3:85–129, 249–299

    Google Scholar 

  • Bockstaele Paul. (1992) The correspondence of Adriaan van Roomen: corrections and additions, 1594–1615. Lias 19: 3–20

    Google Scholar 

  • Bosmans Henri. (1906) Le fragment du commentaire d’Adrien Romain sur l’Algèbre de Mahumed ben Musa el-Chowârezmî. Annales de la Société scientifique de Bruxelles 30: 267–287

    Google Scholar 

  • Boncompagni, Baldassare. 1851–52. Della vita e delle opere di Leonardo Pisano, matematico del secolo decimoterze. Atti dell’ Academia Pontifica de Nuovi Lincei 5: 5–91, 208–246.

  • Cardano Girolamo. (1545) Artis magnae sive de regulis algebraicis liber unus. Nürnberg, Johann Petraeus

    Google Scholar 

  • Crapulli Giovanni. (1969). Mathesis Universalis; genesi di una idea nel XVI secolo. Rome: Edizioni dell’Ateneo

  • Descartes, René. 1964–74. Regulae ad directionem ingenii. In (Descartes 1964–74b), vol. 10, 359–469.

  • Descartes, René. 1964–74. Oeuvres de Descartes nouvelle présentation, eds. Adam, Charles, & Tannery, Paul, Paris, 1897–1913, 12 vols, Paris: Vrin.

  • Descartes, René. 1998. Regulae ad directionem ingenii : Rules for the direction of the natural intelligence. In Studies in the history of ideas in the Low Countries, ed. tr. George Hefferman (bilingual edition), 3. Amsterdam: Rodopi.

  • Diophantus. 1575. Rerum arithmeticarum libri sex, quorum duo adjecta habent scholia Maximi Planudis, item liber de numeris polygonis seu multangulis, ed. G. Xylander. (W. Holzmann), Basel.

  • Egmond, Warren van. 1985. A catalog of Viète’s printed and manuscript works. In Mathemata: Festschrift für Helmuth Gericke, eds. Menso Folkerts, Uta Lindgren, 59–396. Stuttgart: Franz Steiner.

  • Euclid. 1533. Eukleidou stoicheioon. Euclidis Elementorum XV ex Theonis coloquiis. Primum ejus librum commentarium Procli libri IV Graece. Adiecta praefatiuncula in qua de disciplinis mathematicis nonnihil, ed. S. Grynaeus, Basel.

  • Euclid. 1591. Euclidis elementorum libri XV accessit XVI de solidorum regularium cuiuslibet intra quodlibet comparatione. Omnes perspicuis demonstrationibus, accuratisque scholiis illustrati, ac multarum rerum accessione locupletati. Nunc tertio editi, summaque diligentia recogniti, atque emendati, ed. Chr. Clavius, 2 vols. Cologne: Expensis Ioh. Baptistae Ciotti.

  • Euclid. 1956. The thirteen books of Euclid’s Elements (tr. intr. comm. Thomas L. Heath; reprint of ed. 1926), 3 vols. New York: Dover.

  • Gemma Frisius, Reiner. 1581. Arithmeticae Practicae methodus facilis, per Gemmam Frisium, Medicum et Mathematicum conscripta, iam recens ab Auctore pluribus locis aucta et recognita. In eandem Ioannis Steinii et Jacobi Peletarii Annotationes (based on an edition Cologne 1571). Antwerp: J. van der Loo, P. van Tongeren.

  • Gilbert, Philippe. 1859. Notice sur le mathématicien Louvaniste Adrianus Romanus, professeur à l’ancienne Université de Louvain. Revue Catholique 17: 277–286, 394–409.

  • Gosselin, G. 1577. De arte magna seu de occulta parte numerorum quae et algebra et almucabala vulgo dicitur, libri quattuor. In quibus explicantur aequationes Diophanti, regulae quantitatis simplicis et quantitatis surdae. Paris: Apud Aegidium Beys.

  • Kepler Johannes. (1619) Harmonices mundi libri V. Linz, Ioannes Plancus

    Google Scholar 

  • Maurolico, Franceso. 1575. Arithmetica

  • du Mans Peletier, Jacques. (1560) De occulta parte numerorum, quam Algebram vocant, libri duo. Guillaume Cavellat, Paris

    Google Scholar 

  • Pereira Benito. (1576) De communibus omnium rerum naturalium principiis et affectionibus libri quindecim. apud Franciscum et Bartholomaeum Tosium, Rome

    Google Scholar 

  • Proclus. 1533. Commentariorum Procli editio prima quae Simonis Grynaei opera addita est Euclidis elementis graece editis, ed. S. Grynaeus, Basel.

  • Proclus. 1560. In primum Euclidis Elementorum librum commentariorum ad universam mathematicam disciplinam principium eruditionis tradentium libri III, ed. F. Barozzi, Padua.

  • Proclus. 1970. A commentary on the first book of Euclid’s Elements tr. intr. Glenn R. Morrow. Princeton: Princeton University Press.

  • Romanus, Adrianus. 1593. Ideae mathematicae pars prima sive methodus polygonorum qua laterum, perimetrorum et arearum cujuscunque polygoni investigandorum ratio exactissima et certissima una cum circuli quadratura continetur. Antwerp.

  • Romanus, Adrianus. 1597. In Archimedis circuli dimensionem expositio et analysis: Apologia pro Archimede ad Clariss. virum Josephum Scaligerum: Exercitationes cyclicae contra Iosephum Scaligerum, Orontium Finaeum et Raymarum Ursum, in decem dialogos distinctae. Würzburg.

  • Romanus, Adrianus. After 1600. In Mahumedis arabis algebram prolegomena. Würzburg: Georg Fleischmann, c. 1602 (At present, no extant copies of this item are known, see section 7, esp footnote 75).

  • Romanus Adrianus. 1602. Universae mathesis idea, qua mathematicae universim sumptae natura, praestantia, usus et distributio brevissime proponuntur. Würzburg: Georg Fleischmann

  • Romanus Adrianus. (1605). Mathesis Polemica. Frankfurt: Laevinus Hulsius

  • Scaliger, Joseph. 1594. Cyclometrica elementa duo. Leiden: Ex officina Plantiniana, apud Franciscum Raphelengium.

  • Scaliger, Joseph. 1594. Mesolabium ad nobiles academiae Lugdunensis Batavorum Curatores et magnifices eiusdem civitatis consules. Leiden: Ex officina Plantiniana, apud Franciscum Raphelengium.

  • Scaliger, Joseph. 1594. Appendix ad cyclometrica sua: in qua asseritur quadratio circuli, contra oblationes quorundam, et castigantur quaedam errata in demonstrationibus cyclometricis. Leiden: Ex officina Plantiniana, apud Franciscum Raphelengium.

  • Stevin, Simon. 1585. L’Arithmetique ...: aussi l’algèbre ... les quatre premiers livres d’Algebre de Diophante d’Alexandrie ... un livre particulier de la Pratique d’arithmetique ... Et une traicté des Incommensurables grandeurs: avec l’explication du Dixiesme Livre d’Euclide. Leiden: Christophe Plantin.

  • Viète, François. 1591. In artem analyticen isagoge: seorsim excussa ab opere restitutae mathematicae analyseos seu algebra nova. Tours: Jamet Mettayer.

  • Viète, François. 1592. Effectionum geometricarum canonica recensio, Tours.

  • Viète François. (1593) Supplementum geometriae : ex opere restitutae mathematicae analyseos seu algebra nova. Tours, Jamet Mettayer

    Google Scholar 

  • Viète François. (1593) Variorum de rebus mathematicis responsorum liber VIII cuius praecipua capita sunt de duplicatione cubi et quadratione circuli. Tours, J. Mettayer

    Google Scholar 

  • Viète, François. 1593–1600. Zeteticorum libri quinque. Tours: Jamet Mettayer/David le Clerc.

  • Viète, François. 1594. Munimen adversus nova cyclometrica, Paris.

  • Viète, François. 1595. Pseudo-Mesolabum & alia quaedam adiuncta, Paris.

  • Viète, François. 1595. Ad problema quod omnibus mathematicis totius orbis construendum proposuit Adrianus Romanus Responsum. Paris.

Download references

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Additional information

Note by the communicator: For reasons of health Paul Bockstaele has asked me to receive and deal with all professional correspondence concerning this article. Please use in this connection my e-mail or postal addresses: Henk J. M. Bos, Department for Science Studies, Aarhus University C. F. Møller’s Allé, B. 1110, 8000 Aarhus-C, Denmark. e-mail: h.j.m.bos@uu.nl

Communicated by H.J.M. Bos.

Rights and permissions

Reprints and permissions

About this article

Cite this article

Bockstaele, P. Between Viète and Descartes: Adriaan van Roomen and the Mathesis Universalis . Arch. Hist. Exact Sci. 63, 433–470 (2009). https://doi.org/10.1007/s00407-009-0043-4

Download citation

  • Received:

  • Published:

  • Issue Date:

  • DOI: https://doi.org/10.1007/s00407-009-0043-4

Keywords

Navigation