Abstract

Knjiga pod nazivom PORFIRIJEVO NASLJEĐE U BOSNI sadrži tri dijela: prvi dio čini uvodna studija TRANSFORMIRANI LOGOS ; drugi dio je studija BOSNIA PORPHYRIANA - nacrt razvoja logike u Bosni i Hercegovini; treći dio je dvojezično (grčko-bosansko) izdanje znamenitog Porfirijevog djela UVOD / Eisagoge / ISAGOGE / إيساغوجي. Ovim dijelovima slijedi obimni komentar Porfirijevog teksta. Povezani na ovaj način ova tri dijela knjige daju cjelovit uvid u tradiciju bavljenja logikom u Bosni i Hercegovini, kako kroz sadržaj obrazovnih sistema u jednom dugom periodu tako i kroz informacije o pojedinačnim autorima i djelima koja su pisana na arapskom, latinskom i bosanskom jeziku. Pri tome se važnost ove aktivnosti osvjetljava iz konteksta svjetske filozofske tradicije, kako na Istoku tako i na Zapadu, iz koje je Porfirijevo djelo dospjelo do naših autora u Bosni i Hercegovini. Osim kompletnog prijevoda Porfirijevog djela Eijsagwghv »ISAGOGE / UVOD ]sa grčkog na bosanski jezik, ovde su prvi put prevedeni veći odlomci iz Porfirijevih spisa Tumačenje Aristotelovih Kategorija kroz pitanja i odgovore [Eis tas Aristotelous Kategorias kata peusin kai apokrisin], Polazne postavke o predmetima umovanja [ Aformai pros ta noeta], Pismo Marcelli [Pros Markellan], O suzdržavanju od jedenja mesa životinja [Peri apohes empsyhon ], Pitagorin život [Pythagorou bios], i neki djelovi Filonovih Alegorijskih interpretacija [ NOMON IERON ALLEGORIAS TON META TEN EKSAEMERON TO PROTON.]. Paralelno s izlaganjem glavne teme koju čini Porfirijev život i djelo, kroz cijelu uvodnu studiju pod nazivom TRANSFORMIRANI LOGOS, koja tematski i obimom funkcionira kao samostalna knjiga, odvija se, ne manje značajno, izlaganje transformacije jednog od najznačajnijih filozofskih pojmova, pojma LOGOS (logos) kroz različite periode filozofskog promišljanja (predsokratski, klasični, helenistički, eklekticizam, neoplatonizam s utjecajem neopitagorizma i stoičke filozofije) i ranokršćanske dogmatike / apologetike pa i heretičkih devijacija u manjem ili većem stupnju. Misao koja slijedi iz ovih izlaganja može se eksplicitno izreći ovako: ako se bog ikada pojavio u historiji (mišljenja), ili ako se objavio ( u svijetu) kroz riječ logos, onda su za to indirektno odgovorni filozofi, a ne teolozi bilo koje monoteističke religije! Nakon mitologija, genealogija i fiziologija (kako Aristotel imenuje predsokratsku filozofiju prirode) koje su prevladavale u objašnjenjima prirode svega (to pan), filozofska misao je ''donijela na svijet'' koncept LOGOSA (logos) kao PRINCIPA (arhe) umnog shvaćanja jedinstva suprotnosti koje djeluju u svemu i iz kojih sve nastaje; ranokršćanska teologija ga je transformirala u Osobu i monoteističkog boga! Filozofija je ovaj princip odredila kao dijalektički (dialektikos) i kao apo-fantički (ajpo-fantikos); teologija ga je transformirala u epi-fanijski čin božijeg objavljivanja i pokazivanja u svijetu (ejpi-faneia). Filozofija je ovaj princip transformirala iz implicitne kriptologičke funkcije kosmičkog harmoniziranja suprotnosti (Heraklit) u eksplicitnu formalno-logičku shemu dijalektičkog diskursa (Platon) i silogističkog dokazivanja (Aristotel); teologija ga je transformirala u epifaniju ljudskog Tijela kroz ''misterij paradoksa'' kao Jedinstva Svetog Trojstva; filozofija je princip logos-a ''otkrila'' misaonim sagledavanjem u kretanju i promjenama u prirodi (fysis) ili ga je producirala misaonim sagledavanjem jedinstva suprotnosti (ta enantia) i transformirala u pravcu eksplicitne formalne logike u računu pojmova; kršćanska teologija ga je posvojila i transformirala u područje izvan-logičke transupstancijacije. Jedna semantička transformacija jednog filozofskog principa završila se na filozofskoj strani u dijalektici i silogistici (formalnoj logici), a na strani ranokršćanske teologije u transsupstanciji principa u personalnog boga Isusa Krista i stoljetnim pokušajima pronalaženja ontološkog dokaza o egzistenciji tog i takvog boga. Zbog svega toga, Porfirije i drugi paganski filozofi pisali su knjige protiv kršćana koristeći se logikom protiv kršćanske interpretacije logos-a; kršćani su pisali knjige protiv paganskih filozofa i heretika koristeći se svojom interpretacijom logos-a protiv logike.