Abstract

کتاب «فلسفه در زندگی: جستارهایی در تفکر انتقادی، فلسفه برای کودکان و فلسفه» اثر محمدرضا واعظ شهرستانی به تازه‌گی توسط نشر نگاه معاصر منتشر شده است. این کتاب با هدف ساده‌سازی فلسفه و عمومی ساختن آن در زندگی با راهنمایی در باب تفکر انتقادی و یادداشت‌هایی که به نقد و بررسی مسائل روز رسانه‌ها از منظری منطقی می‌پردازد، آغاز می‌شود و با طرح چگونگی آغاز برنامۀ فلسفه برای کودکان در جهان و ارائۀ جستارهایی در باب آموزش تسهیل‌گری و وضعیت فعلی فلسفه برای کودکان در ایران ادامه می‌یابد. سرانجام این کتاب با ارائۀ یادداشت‌هایی از نویسنده در حوزه فلسفه پایان می یابد. این کتاب به منظور آغاز مطالعه در حوزه تفکر انتقادی و برای مربیان، معلمان و به ویژه تسهیل‌گران برنامۀ فلسفه برای کودکان و به طور کلی علاقه مندان به فلسفه کاربردی و مفید است. همچنین، بخش ‌های اول، دوم و سوم این کتاب می‌تواند به منظور آشنایی پدر و مادران با تفکر نقادانه و کندوکاو فلسفی با کودکان و نوجوانان مؤثر واقع شود. پیشگفتار سقراط بر این باور است که فلسفه با حیرت آغاز می‌شود و اگر در انواع سؤال‌هایی که فلاسفه طی هزاران سال دربارۀ آن‌ها تأمل کرده‌اند نگاهی بیاندازیم، خواهیم فهمید که آن‌ها پرسش‌هایی هستند که انسان را به حیرت واداشته‌اند. سؤال از چیستی فلسفه نیز خود پرسشِ فلسفی مهمی است که انسان را به حیرت وامی‌دارد؛ پرسشی که پاسخ به آن آسان نیست و فلاسفه پس از قرن‌ها دربارۀ آن به توافقی دست نیافته‌اند. فلسفه، فارغ از هر تعریفی که از آن داشته باشیم، با استفاده از روش‌شناسی عقلانی با مسائلی نظری و عملی، که عقل آدمی سودای پرداختن به آن‌ها را دارد، سروکار دارد. پرسش‌هایی همچون: چه چیزی واقعی است؟ چگونه می‌توانم از آنچه می‌دانم مطمئن باشم؟ عدالت چیست؟ زیبایی چیست؟ امر درست برای انجام دادن چیست؟ و هزاران هزار سؤال دیگر. چنین پرسش‌هایی دربرگیرندۀ ایده‌های مهمی هستند که این ایده‌ها به طور ویژه‌ای در سرتاسر جهان و برای اغلب مردم معنادارند. به عبارت دیگر، ما به منظور معنادار کردن زندگی‌مان به ایده‌هایی همچون عدالت، درستی و نادرستی، زیبایی، معرفت و واقعیت نیازمندیم. اگر نگاهی به متون فلسفی در سرتاسر جهان از زمان باستان تا به امروز بیاندازیم، متوجه خواهیم شد که فلاسفه کسانی هستند که در پی یافتن حقیقت(صدق) و یا معنااند. در بحث معنای زندگی، انسان با پرسش‌هایی اینچنینی مواجه است: چرا من هستم و چرا باید به این زندگی ادامه بدهم؟ آیا به راستی زندگی با این همه درد و رنج و تلخی، اگرچه در لحظاتی شیرین و لذت‌بخش، ارزش زیستن دارد؟ اگر باید بمیریم و یا اگر هدفی از پیش‌تعیین شده وجود ندارد، پس زندگی چه معنایی دارد؟ آیا ما می‌توانیم خود معنای خویش را در زندگی بسازیم؟ آیا چنین معنایی که توسط ما برای زیستنی با معنا شکل می‌گیرد، توانایی لازم برای تاب آوردن در برابر ناملایمات و دلواپسی‌های مسلم هستی را دارد؟ همچنین، این رنجها و دلواپسی‌های مسلم زندگی، رنجهایی جدایی ناپذیر از زیستن انسان‌اند. در حقیقت، این رنج‌ها، دغدغه‌های اگزیستانسیالیستی (یا وجودی‌ای) هستند که به هنگام مشاهدۀ درونی و مواجۀ عمیق با هستی و موقعیت اگزیستانسیل‌‌مان، گریبانمان را محکم خواهند گرفت. برای نمونه مرگ، پوچی، آزادی و تنهایی نمونه‌های بسیار مهمِ دغدغه‌‌های وجودی و یا دلواپسی‌های غایی هستند. از طرفی، این‌ها رنجهایی نیستند که ما با مشغول کردن خویش، آن‌ها را فراموش کنیم. البته در یک زندگی هر روزی و به ویژه برای انسانی که غرق در روزمرگی‌ها است، این نوع رنج و دردِ وجودی فراموش شدنی است، هرچند موقت. نکتۀ قابل توجه دیگر این است که پرسش‌های فلسفی، پرسش‌های …. ۱_ جستارهایی در منطق و تفکر انتقادی ۱-۱) راهنمای تفکر انتقادی • مقدمه • معنا • تعاریف • شرط لازم و کافی • دام‌های زبانی • مفاهیم منطقی پایه • برهان‌ها (استدلال‌ها) • اعتبار و درستی • الگوهای برهان‌های معتبر • علیت • اخلاق • مغالطه‌ها • به سوی آینده ۱-۲) استدلال‌ورزی در زندگی و رسانه‌ها • مارین لوپن یا امانوئل مکرون؟! • تا بشار اسد هست داعش هم هست! (مغالطۀ باراک اوباما) • تمرینی برای همزیستیِ مسالمت‌آمیز (تأملی در باب هدف از استدلال) • اگر استقلال و پرسپولیس قوی باشند، تیم ملی ما نیز قوی خواهد بود! • دروغ و ابهام ساختاری؟! ۲_ جستارهایی در برنامۀ فلسفه برای کودکان • دربارۀ مؤسسه توسعه و پیش‌بُرد فلسفه برای کودکان (IAPC) • چهارچوبی برای تسهیل گفت‌وگوی کلاسی (ترجمه)/ مان گرگوری • فلسفه برای کودکان در ایران (مصاحبه با خبرگزاری مهر) ۳_ جستارهایی در فلسفه • فلسفه در آلمان دیر متولد شد اما به سرعت رشد کرد! (مصاحبه با روزنامۀ فرهیختگان) • امانوئل کانت: فیلسوفی ایده‌آلیست یا رئالیست؟! • فلسفه تکنولوژی: پیش‌گفتاری دربارۀ «نسبت تکنولوژی با فرهنگ و دین» • هر فرد مسئول تمام افراد بشر است! ( تأملی دربارۀ مفهوم اگزیستانسیالیسم از منظر ژان پل سارتر) • ژان پُل سارتر و جامعۀ امروز ما • انفعالِ اجتماعی (تأملی دربارۀ «باور نادرست» از منظر ژان پُل سارتر) • با همه پوچی از تو لبریزم! ( تأملی در باب معنای زندگی) • «باید دوید تا ته بودن» (یادداشتی کوتاه دربارۀ نگاه پیشامفهومی سپهری به جهان) • نقش‌های موازی: تأملی دربارۀ فیلم فروشنده • بازخوانی فیلم «جدایی نادر از سیمین»