Abstract

از موضوعات اساسی فلسفة ابن­سینا نفس­شناسی است. او ذیل مفهوم نفس به طرح دیدگاه خود در باب کمال انسان پرداخته است. این نوشتار به این پرسش می­پردازد که کمال نهایی نفس ناطقه نزد ابن­سینا چیست و چه انتقاداتی به نظریة وی وارد است؟ آیا دیدگاه ابن­سینا می­تواند پاسخگوی سؤال امروز ما در باب کمال نفس باشد؟ به نظر ابن­سینا کمال نفس کمالی عقلی است و با حصول مرتبة عقل مستفاد حاصل می­شود؛ بنابراین تکامل نفس در ناحیه عقل نظری است و عقل عملی تنها جنبه مقدمه­ای و زمینه­سازی دارد. دیدگاه ابن­سینا در سرتاسر تفکر فلاسفه اسلامی سریان داشته و پس از وی توسط ملاصدرا نقادی شده است. وی نظریة ابن­سینا را نقد و بازسازی کرده اما درنهایت در همان محدوده باقی ­مانده است. به نظر می­رسد مشکل اساسی دیدگاه ابن­سینا تفکیک شئون نفس و عدم توجه به مدخلیت اساسی عمل ارادی و جنبه­های مادی و بدنی و مخصوصاً مسائل ناشی از حیات اجتماعی و سیاسی در امر تکامل نفس است.