The aim of this article is an attempt to diagnose the current condition of the philosophy of history, as well as to show its potential in explaining contemporary phenomena and constructing a rational image of the world. Two recent works by Steven Pinker (The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined and Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism, and Progress) and the methodological work of Karl Raimund Popper provide a point of reference. And although the works (...) mentioned are not classed as historiosophical (even by Pinker himself), it is the author’s opinion that they fully deserve this title by showing that philosophical reflection on history is something that is sorely needed today, in an age of multiple contradictory diagnoses and radical prophecies. (shrink)

M. Resnik (2019) suggests a new version of structuralism which he calls non-ontological structuralism. In the present short article I discuss this view-point in the context of the Frege-Hilbert controversy about meaning of primitive notions in deductive theory, with special regard to the original views of K. Ajdukiewicz, Hilbert’s student. Following the proposed differentiations, I introduce a new type of structuralism which I call hypothetical structuralism, close to Resnik’s non-ontological structuralism.

This article presents the so-called “ontological argument” from a comparison with the “regula” Anselms establishes in his Monologion, c. 15. This rule would allow, under a certain respect, to consider existence as a perfection attributable to God, even though it does not possess the same ontological status of any other attribute, i.e. cannot be considered a real predicate. Consequently, it is possible to outline the different senses in which Anselm understands the notion of “being” and the conditions under which existence (...) and real perfection can transcend the sphere of creatures and help conceiving God. This distinction of the senses of being would later allow for existence to be considered a perfection, just as real predicates are, but according to a completely different meaning. (shrink)

The pandemic situation showed us, that the separation from other people is an important part of our lives and makes even more impact than we thought. Yet, the dominant picture of this separation is hugely negative and was so for a long time. Solitude, being nor positive nor negative on its own, just as being with others, is not something that people as a whole acknowledge in their lives – it is perceived as a state to endure, something that can (...) be useful, but not something we should just live with, at least partially. This paper shows how important it is to create a new picture of solitude – as something normal, not exceptional. It indicates the task to create a new vocabulary around the phenomena of solitude, free of its negative connotations, which will enable us to incorporate the solitude back to our lives. I argue, that such change in vocabulary may enable us normalization of solitude and that such normalization should be our goal. (shrink)

The purpose of this article is to identify the most important elements of Hartmann’s understanding of “feeling of value” and to point out the ambiguities associated with this notion. The most important stages in the formation of this concept are delineated by the publications: Grundzüge einer Metaphysik der Erkenntnis, Ethik, Vom Wesen sittlicher Forderungen.[1] In all of these texts, Hartmann treats feeling of value as a proper way of knowing value, in relation to which philosophical cognition of value is only (...) secondary and dependent. Hartmann’s understanding of feeling of value in ethics is, however, very broad, so that it somewhat loses the subtle divisions that were characteristic of the views of Max Scheler and Dietrich von Hildebrand. At the same time, however, Hartmann’s concept introduces several new elements that are important for the understanding of the nature of the feeling of value, such as, among others, the limited capacity of the axiological consciousness, the shifting horizon of values, or the relational reference of values to the person as the subject and addressee of an action and the reference to the situation in which a given action is taken. Moreover, to a greater extent than Scheler and von Hildebrand, Hartmann develops a field for the presence of rationalistic elements in the cognition of values. (shrink)

This article examines Immanuel Kant’s criticism from the perspective of the preceding tradition of critical thought, with particular emphasis on Greek philosophy. Kant himself views criticism as a way to go beyond dogmatism and scepticism. On the other hand – as many researchers point out – Kant’s philosophy develops certain themes present in ancient scepticism. In the literature, there are numerous studies demonstrating Kant’s debt to the Pyrrhonian scepticism characteristic of Sextus Empiricus (ephecticism and epechism). In this article, I try (...) to show that two different interpretations of scepticism can be formed on the basis of Sextus’ writings: zetetic scepticism and ephectic scepticism. Theinterpretation considers ἐποχή and ἰσοσθένεια as key ideas for scepticism and it is this latter option that is recognized in Kant’s thought by scholars, especially by Michael Forster. In my opinion, however, it is the first interpretation, not yet sufficiently recognized, that constitutes at least an equally strong complement to the first and may even be regarded as the proper source of Kant’s critical philosophy. (shrink)

Man was, neither for Al-Kindi, nor for Al-Farabi, a clearly isolated object of philosophical reflection. This does not mean, however, that both Islamic philosophers were not at all concerned with the uniqueness of man, his nature or the purpose of his existence. In order to understand and analyze in depth the philosophies of man voiced by Al-Kindi and Al-Farabi, one must focus primarily on their epistemologies, on their philosophical views on intellect and soul, as well as on their practical philosophies: (...) ethics and (in Al- Farabi) politics. In developing their philosophies, both Al-Kindi and Al-Farabi used notions of classical philosophy (mainly Aristotle and the Platonic tradition) and, to a lesser extent, religious, Islamic content - and therefore their positions are characterized by a very clear syncretism. For Al-Kindi and Al-Farabi, man is above all a subject of cognition, endowed with senses and will, but also with intellect, which should rule over his entire life. According to them, the highest goal of man is to contemplate the truth, not to succumb to the impulses coming from his own body, nor to concentrate only on a sensual experience. (shrink)

This article deals with the problem of death and the end of art. The discourse on the subject is still ongoing only due to the authority of Hegel, several contemporary authors and above all – this is my main thesis – a metaphorical projection inscribed in our language and the concept of art itself. This allows us to perceive organic features in art, thus contributing to the ease with which one can formulate a thesis on end or death. However, as (...) I point out, these categories become highly problematic when any artistic phenomenon is described. The aim of the paper is to shed the light on these metaphors. (shrink)

Niniejszy artykuł stanowi próbę ukazania symboliki Aten w twórczości Lwa Szestowa. W tym celu autor odwołuje się do Szestowowskiej koncepcji rozumu, którą Rosjanin buduje w ramach refleksji nad dziejami myśli filozoficznej. Wedle autora Aten i Jerozolimy rozum (za pośrednictwem działalności przytłaczającej większości filozofów), wikła człowieka w poznanie narażone na rozmaite błędy epistemiczne. Rozum występuje wobec rzeczywistości z postulatami m.in. jedności, ścisłości oraz powszechnej obowiązywalności, które eliminują z horyzontu poznania zjawiska niejednoznaczne i wyjątkowe. Owe kategorie służące rozumowi do opisu rzeczywistości, wybrzmiały (...) w filozofii wielkich myślicieli: Talesa z Miletu, Sokratesa, Barucha Spinozy i Artura Schopenhauera. W artykule dokonana została analiza krytyki Szestowa względem idei głoszonych przez wskazanych myślicieli. (shrink)

W eseju tym przyglądam się koncepcjom wojny i jej relacji do ludzkiej natury, kondycji, cywilizacji, tudzież immanentnej „struktury” władzy, autorstwa czterech dwudziestowiecznych filozofów – Arnolda Toynbee’go, René Girarda, Georgio Agambena i George’a Santayany. Zestawienie elementów tych teorii, a także krytyki kultury współczesnej, w którą wszyscy interlokutorzy się angażują, pozwala odkryć intrygujące punkty wspólne. Nawet jeśli niektóre analogie okazują się pozorne, to dyskusja rzuca nowe światło na zagadnienia takie jak związek między tożsamością a ofiarą, władzą a banitą, kłamstwem a systemem, czy (...) też każdą stabilną organizacją społeczną. (shrink)

Artykuł jest próbą empiriokrytycznej wykładni filozofii krytycznej Immanuela Kanta w ujęciu zaproponowanym przez Józefę z Krzyżanowskich Kodisową. Polska myślicielka czerpiąc z filozoficznego programu Kanta, próbując określić znaczenie Kanta dla filozofii współczesnej, wskazuje zarówno zalety jak i wady jego doktryny. Szczególną uwagę skupia na Kantowskiej epistemologii, zwłaszcza problemie apercepcji (empirycznej i tanscendentalnej), pojęciu samorzutności, poznawczym znaczeniu doświadczenia i empirycznej psychologii. Sięgając po empiriokrytyczny problemat energetyki i mechaniki, w artykule analizuję Kodisowej wykładnię filozofii jako nauki sprzyjającej rozeznaniu człowieka w otaczającym świecie.

Eksperymenty na zwierzętach mają długą tradycję, sięgającą antyku. W czasach nowożytnych wraz z ożywieniem badań anatomicznych w XVI wieku zaczęto je wykorzystywać do wyjaśniania funkcji organów ciała, określenia różnicy pomiędzy ciałem żywym a martwym i obrony koncepcji krążenia płucnego krwi. Dopiero jednak w kolejnym stuleciu podjęto zakrojone na szeroką skalę badania z zakresu fizjologii, w których wiwisekcje stały się kluczowym elementem. Odkrycia dokonane w latach 20. XVII wieku przez Williama Harveya, układu krwionośnego jako zamkniętego układu cyrkulacyjnego, jak również przez Gaspare (...) Aselliego, naczyń limfatycznych, zostały dokonane dzięki przeprowadzeniu licznych doświadczeń na zwierzętach. Eksperymenty te, jak i ich wyniki stały się przedmiotem polemik i debat, które dotyczyły zarówno kwestii wiarygodności uzyskanych w ten sposób danych, jak i etycznej strony przeprowadzonych badań. Artykuł jest próbą opisu tych sporów. (shrink)

W niniejszym artykule (bardzo wybiórczo) chciałbym przedstawić poglądy Jana Jonstona (Johannes Jonstonus) 1603-1675 na dzieje przyrody i człowieka oraz pokrótce przedstawić jego sylwetkę. Rekonstruując owe filozoficzne i metodologiczne kwestie, warto także przytoczyć kilka zagadnień związanych z życiorysem tego uczonego oraz z recepcją jego dzieł. Jonston był przyrodnikiem, lekarzem i filozofem. Obecnie jest mało znany i zapomniany, a w konsekwencji jego filozofia przyrody i filozofia człowieka, jego wizja świata, a więc w pewnym sensie i Kosmologia, uległy zapomnieniu i marginalizacji. Uległa także (...) zapomnieniu jego filozofia i metodologia nauki. Jonston należał do pokolenia Kartezjusza, jednakże jego poglądy na przyrodę i na naukę były bliższe filozofii brytyjskiej niż kontynentalnej i nawiązywały do idei, które sformułował Francis Bacon, a potem kontynuował Robert Boyle. Zapewne stanowisko Jonstona zostało ukształtowane w trakcie jego studiów na uniwersytetach w Wielkiej Brytanii. Owe inspiracje metodologią nauk zasługują, by były się przedmiotem osobnych rozważań, ale ze względu na ograniczony charakter pracy zostaną tu pominięte. Jonston w pracy O stałości natury (An history of the Constancy of Nature…) formułuje swoją wizję przyrody. Owa filozofia przyrody kształtuje się w konfrontacji z poglądami chiliastów dotyczącymi natury człowieka i pośrednio całej przyrody. Poglądy chiliastów wynikały ze specyficznej interpretacji Biblii mówiącej o „starzeniu się” świata człowieka, kultury, a w konsekwencji i przyrody. W związku z tym, że idea chiliastów obejmuje zjawiska przyrodnicze i antropologiczne, a w dodatku maja historyczny charakter, Jonston w swoich kontrargumentach musiał odwoływać się i do empirii, i do historii: Biblijnej, oraz naturalnej. Tym samym, współuczestniczył nie tylko w tworzeniu nowożytnej filozofii przyrody, ale także nowożytnej „historii naturalnej” i nowożytnej metodologii, postulującej matematyzację wiedzy o przyrodzie. (shrink)

Abstrakt Analizy w zakresie starogreckich znaczeń słowa pathos skłaniają do postawienia tezy, że należy mówić o czterech głównych kontekstach, które ukształtowały rozumienie tej kategorii: o kontekście retorycznym, etycznym, tragicznym i emotywnym (passio). Chociaż wszystkie cztery wspomniane obszary pozostawały względem siebie stosunkowo niezależne, modyfikując sens pojęcia pathos w czasem bardzo odległych rejestrach czasowych, to można wskazać pewien wspólny rdzeń, determinujący charakter omawianej kategorii: mianowicie jej inherentną zakłóceniowość, kryzysogenność i afektywność. Pozostaje on w ścisłej relacji z odniesieniem patosu do doświadczeń bolesnych, nagłych, (...) zadziwiających, a także – tak, jak w ślad za Grekami czyni to Waldenfels – do stanów pasywnych, z których podmiot, pod wpływem patycznego ugodzenia, wybudza się jako żywo reagujący, cielesny „respondent”. Celem niniejszego artykułu jest prześledzenie owych starożytnych źródeł patosu i wskazanie ich współczesnych reminiscencji, rozbrzmiewających w Waldenfelsowskiej fenomenologii responsywnej. Struktura tekstu jest następująca: w pierwszej części przyglądamy się historycznym zastosowaniom pojęcia pathos (głównie w ramach tradycji greckiej); w części drugiej analizujemy patos pod kątem zdziwienia, uchodzącego według Platona i Arystotelesa za akt inicjujący myślenie filozoficzne; w części trzeciej, poświęconej fenomenologii Waldenfelsa, prezentujemy afektywny i cielesny wymiar doświadczenia patycznego, zradykalizowanego zarówno względem kartezjańskiego dualizmu, jak i Husserlowskiej teorii autoafekcji; w części czwartej powracamy do wyróżnionych wcześniej historycznych kontekstów patosu, aby pokazać, w jaki sposób Waldenfels na gruncie fenomenologii responsywnej aktualizuje je w ramach swojej polemiki z „klasycznymi” ujęciami doświadczenia i emocji. Słowa kluczowe: Patos, fenomenologia responsywna, Bernhard Waldenfels, retoryka, tragedia, etyka, afekt. (shrink)

Jean-Yves Lacoste jest mało znanym w Polsce współczesnym francuskim myślicielem. Niniejszy artykuł przedstawia krótko jego naukową biografię i dorobek oraz prezentuje jego główny filozoficzny projekt fenomenologii człowieczeństwa człowieka (l’humanité de l’homme), którą on sam nazywa fenomenologią liturgii. W tekście przeanalizowane zostaną źródła myśli Lacoste’a. Artykuł podejmie kilka ważnych pytań, które wypływają z rozważań nad myślą Lacoste’a. Dlaczego zamiast stawiać pytanie o bycie, należy raczej zapytać o człowieka (questio de homine)? Dlaczego fenomenologia liturgii jest zarazem fenomenologią człowieczeństwa człowieka (l’humanité de l’homme)? (...) Dlaczego leży ona w centrum dysputy o człowieku (disputatio de homine)? Jakie jest jej odniesienie do transcendentalnej analityki jestestwa zaproponowanej przez Heideggera? Wreszcie przeanalizowana zostanie krótko dyskusja, która narasta wokół Lacoste’a wraz ze wzrostem zainteresowania jego myślą. (shrink)

Artykuł stanowi kontynuację pracy poświęconej teoretycznej analizie głównego argumentu użytego przez Galileusza do sformułowania rozróżnienia między jakościami pierwotnymi a wtórnymi. Jego przedmiotem jest problem ontologicznego statusu jakości wtórnych/wrażeń. W artykule omawiam trzy główne linie interpretacji tego zagadnienia, rozpatrywane w świetle ustaleń poczynionych w pierwszym tekście. Pierwsza część pracy poświęcona jest mentalistycznej interpretacji Galileuszowych jakości wtórnych. Dociekania te uzupełnia analiza mechanistycznych przesłanek jego koncepcji, za sprawą których zasługuje ona na miano „śmieciowej teorii sensorium”. W części drugiej, analizuję argumenty na rzecz materialistycznej (...) interpretacji jakości wtórnych oraz, posiłkując się wynikami uzyskanymi w pierwszym artykule, wskazuję związane z nią trudności teoretyczne. W trzeciej części pracy, omawiam hermeneutyczne zalety i teoretyczne wady wykładni Galileuszowych jakości wtórnych w kategoriach arystotelesowskich. Artykuł konkluduję uwagami na temat tekstualnego podłoża i historycznego znaczenia ujawnionych trudności interpretacyjnych. (shrink)

Streszczenie Klauzula sumienia została wprowadzona do obszaru prawnych regulacji międzynarodowych w związku z uchwałą Rady Europy o nr 1763 z dnia 7 października 2010 r. Zgodnie z treścią dokumentu istnieje przyzwolenie odstąpienia od wykonania określonego świadczenia medycznego ze względu na zastrzeżenia moralne (religijne lub światopoglądowe) zgłaszane przez przedstawicieli opieki zdrowotnej. W przepisach polskiego prawa medycznego powołanie się na zasadę klauzuli sumienia jest dozwolone, ale wyłącznie dla lekarzy, pielęgniarek i położnych. Farmaceuci są pozbawieni tej możliwości. Jednak wykonywanie niektórych czynności zawodowych budzi (...) zastrzeżenia etyczne wśród farmaceutów. Autorzy artykułu postanowili zbadać opinię farmaceutów zarówno na temat klauzuli sumienia oraz określonych regulacji prawnych, które zdaniem respondentów powinny podlegać zmianom legislacyjnym. Celem pracy jest zaprezentowanie wyników z przeprowadzonych badań, które zostały zrealizowane w 2020 r. na terenie Wielkopolskiej Okręgowej Izby Farmaceutycznej w Poznaniu. Słowa kluczowe: wolność sumienia i wyznania, klauzula sumienia, farmacja, antykoncepcja, Polska. (shrink)

Artykuł w całości nawiązuje do dotąd niepublikowanej korespondencji Tadeusza Czeżowskiego z emigracyjnym filozofem Zbigniewem Jordanem zachowanej w rękopisach w zasobach archiwalnych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ich korespondencja trwała blisko 40 lat i jest dowodem, że nawet przymusowa powojenna emigracja nie zrywała więzów łączących filozofów związanych ze szkołą lwowsko-warszawską. Choć Czeżowski i Jordan należeli do dwóch różnych pokoleń tej szkoły, to wspólne zainteresowania naukowe i podobne zapatrywania polityczne spowodowały, że ich więź, choć tylko korespondencyjna, była w pewnym sensie wyjątkowa, bo (...) nawet ingerencje komunistycznej cenzury nie były w stanie wpłynąć na jej kształt. Dzięki niej Jordan wykazywał się doskonałą orientacją w dorobku samego Czeżowskiego jak i pozostałych przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej. To właśnie głównie dzięki tej korespondencji mógł pełnić rolę „ambasadora” polskiej filozofii w świecie i zarazem pierwszego historyka szkoły lwowsko-warszawskiej. Przypomnieniu roli obu filozofów w dziejach polskiej filozofii sprzyja zwłaszcza przypadająca w tym roku 40-ta rocznica śmierci Czeżowskiego oraz 110 rocznica urodzin Jordana. (shrink)

Artykuł stanowi próbę analizy listu Pico della Mirandoli O języku filozofów, skierowanego do Hermolausa Barbara. W pierwszej części tekstu zaprezentowano kontekst sporu, czyli znamienne dla epoki napięcie między filozofią a retoryką, oraz krytykę filozofii scholastycznej z perspektywy humanistów. Uwyraźnienie stanowiska Barbara pozwala uchwycić sedno sporu z Pikiem, mianowicie:jakiej prawdy – prawdy o czym – powinniśmy poszukiwać? Do analizy stanowiska Pika posłużyły wypreparowane z jego tekstu opozycje: wnętrze/zewnętrze, prawda/pozór, rozum/zmysły i popędy, filozofia/retoryka-sofistyka, człowiek rozumny/człowiek pospolity. Pozwala to uchwycić myśl Pika jako (...) z założenia paradoksalną: okazuje się, że retoryka zarazem zakrywa istotę rzeczy i ją odkrywa. Jest jednocześnie przeszkodą i nieodzownym narzędziem poznania i wyrażania myśli. Dzieje się tak ze względu na nieuchronną historyczność ludzkiej myśli. (shrink)

NADZIEJA SKOWANA NIEPEWNOŚCIĄ WOKÓŁ MYŚLI LWA SZESTOWA W artykule, odwołując się do egzystencjalnych przemyśleń Lwa Szestowa nad ludzkim losem, Bogiem i przeznaczeniem świata, nie zapominając o rosyjskiej duszy filozofa, starano się uwyraźnić problem ludzkiej nadziei. Nadziei, która odnajdywana jest w prawdach opartych na sprzecznościach. Nie są to bowiem abstrakcyjne, wypolerowane prawdy rozumu, lecz prawdy egzystencjalne, rządzące się szczególnymi prawidłami. Mianowicie takimi, które spoczywają poza obszarem pewności naszej egzystencji. W tym sensie oczywiste jest, iż myśliciel żąda od filozofii rzeczy niemożliwej, by (...) językiem nauki orzekała o tym, co filozofią nie jest. Szestow zostaje więc oceniony jako ten, który „myśli poza logiką i filozofią”, co sytuuje go w realnej opozycji do cechu akademickich filozofów. Dla nich to, jako zdeklarowanych racjonalistów, Szestowowskie „myślenie poza myśleniem” oznaczało brak pewności i zagubienie. Paradoksalnie właśnie tam, w „chaosie” braku spekulatywnych rozwiązań, w przerażającej egzystencji Hioba i jemu podobnych, Szestow odnajduje drogę nadziei na odnalezienie prawdy wiecznej, prowadzącej do wrót zbawienia. Słowa kluczowe: Nadzieja, niepewność, tajemnica, paradoks, prawda, filozofia, poznanie, system, egzystencja, Bóg, racjonalizm, irracjonalizm, możliwe, niemożliwe, metafizyka, idealizm, materializm. (shrink)

Współczesna etyka coraz rzadziej odwołuje się do kategorii prawdy – z tego powodu zainteresowanie budzić może każda propozycja etyczna, której twórca umieszcza kategorię prawdy w samym jej centrum. Na gruncie polskim taką etyką prawdy jest teoria Tadeusza Stycznia (1931-2010), w której prawda ma charakter normatywny. Do normatywnej mocy prawdy w etyce, choć rozumie on prawdę w zupełnie inny sposób, odwołuje się także francuski filozof Alain Badiou (ur. 1937). Zarówno w myśli Stycznia, jak i Badiou zagadnienie prawdy jest ściśle związane z (...) pojęciem powinności. Nie da się ukryć, że filozofie tych myślicieli są od siebie różne, ale można dostrzec między nimi pewne podobieństwa. Celem tego artykułu jest ukazanie zbieżnych punktów w filozofiach Tadeusza Stycznia i Alaina Badiou. Obaj myśliciele zdają się twierdzić, że człowiek, który dochowuje wierności odkrytej prawdzie czy wydarzeniu, jako podmiot moralny pozostaje wolny, unika zła oraz jest osobą lub Nieśmiertelny. (shrink)

Odczyt wygłoszony podczas 517. posiedzenia Oddziału Toruńskiego Polskiego Towarzystwa Filozoficznego w dniu 13 stycznia 2022 roku.

W artykule przedstawiam koncepcję eklektyzmu wypracowaną przez Edwarda Dembowskiego na tle współczesnych jego koncepcji i typologizacji. Interpretuję eklektyzm Dembowskiego jako achroniczną, trójpostaciową postawę filozoficzną, która staje się pojęciowym narzędziem dającym się wykorzystać w historii filozofii do charakterystyki dokonań filozofów w różnych epokach, ale także do uwypuklenia i bardziej precyzyjnego ujęcia tego, co w filozofii jest oryginalne i nowe.

Wprowadzone w Wadze probierczej rozróżnienie między jakościami pierwotnymi i wtórnymi było dotychczas analizowane niemal wyłącznie z historycznej perspektywy. Niniejszy artykuł, pierwszy z dwóch planowanych, ma na celu nadrobienie tych zaległości poprzez systematyczną, teoretyczną analizę głównego argumentu użytego przez Galileusza do sformułowania tej dystynkcji. W pracy zrekonstruowano główne kroki tego argumentu, a także zidentyfikowano i omówiono leżące u jego podstaw presupozycje epistemologiczne i ontologiczne, z których najistotniejsza i najbardziej oryginalna okazała się zasada superesencjalistyczna, implikująca współzależność między istotnością i realnością własności ciała (...) materialnego. Precyzyjna rekonstrukcja założeń tkwiących u podstaw rozumowania Galileusza przygotowuje grunt pod analizę najbardziej kontrowersyjnego aspektu jego koncepcji – kwestii ontologicznego statusu jakości wtórnych. Zagadnienie to zostanie podjęte w następnym artykule. (shrink)

Od metafizycznej neutralności do metafizyki problemów. Status metafizyki w filozofii Husserla Streszczenie Artykuł prezentuje przejście filozofii Husserla od psychologii fenomenologicznej do fenomenologii transcendentalnej jako zwrot metafizyczny. Husserlowska fenomenologia przedtranscendentalna jako deskryptywna analiza fenomenów mentalnych wyklucza wszelkie metafizyczne pytania dotyczące istnienia świata zewnętrznego, podczas gdy fenomenologia transcendentalna nie jest metafizycznie neutralna, ponieważ ma za zadanie odsłonięcie ostatecznego sensu świata w jego faktycznym istnieniu. Z jednej strony, zgodnie z pierwszeństwem ejdetycznych możliwości przed rzeczywistością, fenomenologia transcendentalna jako nauka ejdetyczna poprzedza metafizykę jako naukę (...) o rzeczywistości i umożliwia ją. Z tego punktu widzenia fenomenologia transcendentalna może być rozumiana w znaczeniu ostatecznego ugruntowania metafizyki jako uniwersalnej i absolutnej nauki o faktach, która jest zwieńczeniem naturalnych nauk o bycie. Z drugiej strony, zasada pierwszeństwa istoty przed faktem nie znajduje zastosowania do transcendentalnego faktu konstytucji świata i ten irracjonalny fakt prowadzi do metafizyki jako filozofii dotyczącej „najwyższych i ostatecznych zagadnień”, takich jak teleologiczne, teologiczne i etyczne zagadnienia. Zagadnienia te okazują się irracjonalną resztą (metafizycznym residuum) fenomenologii transcendentalnej i jej zwieńczeniem. Słowa kluczowe: ejdetyczne możliwości, fakt absolutny, fenomenologia transcendentalna, metafizyka krytyczna, metafizyka problemów, nauka o faktach. (shrink)

Current debates over inductive risk and the role of values in science have largely revolved around the question of the moral responsibilities of scientists: Do scientists have the duty to consider the potential non-epistemic consequences of theories they advocate and, if yes, what values should be taken into account in decision-making? The paper discusses two different – though potentially complementary – responses to this question: a) H. Douglas’s view that scientists should avoid causing reckless or negligent harm to others as (...) a result of the decisions they make and b) K. Elliott’s Multiple Goals Criterion. Drawing from the case of potential coronavirus transmission by sharing the Holy Communion that recently divided Greek society and medical experts, it shows the tensions emerging between autonomy and the moral responsibilities of scientists, when the boundaries of science are blurred and the epistemic goal of truth is inconsistent with alternative goals. It argues that the balance attempted between scientific principles and religious beliefs was unattainable and concludes that the need to distinguish between epistemic and non-epistemic values, which is traditionally related to the ideal of value free science, should be reconsidered and even prioritized among the responsibilities of scientists. (shrink)

This paper analyses the attitude of the contemporary philosophy to the problems associated with increasingly radical diagnoses concerning anthropogenic climate changes that may lead the human civilization on Earth to a global catastrophe. One can identify three approaches to this issue in contemporary philosophy: involvement in the breakthrough taking place; evaluation of the change process from an axiological perspective or ignoring the evolving phenomena on the grounds that it is not possible to define them meaningfully from the perspective of theoretical (...) orientations that currently dominate the contemporary philosophy. (shrink)

In face of unethical incidents that threaten the world of science, a question of the necessity and a possible shape of intellectual ethics has been raised. The article argues that advantages of virtue epistemology make it more attractive than other models of intellectual ethics. To that purpose, it reviews alternative models for intellectual ethics, analyses and criticises deontological approach and demonstrates the virtues of the virtue approach. As problems with implementation of virtue ethics have been put against that approach, the (...) article addresses the question of how to promote virtue intellectual ethics. It discusses four possible methods of formation in virtues: theoretical, success-oriented, social and based on emulating exemplars. It argues for the role of excellent exemplars whose emulation forms virtues in agent. The conclusions of the article should transform the way we think about intellectual ethics and promote it. (shrink)

The text contains information on the history of pedagogical thought. The author’s intention was to show universal goals and educational values and ideals throughout history.

Although the presence of cognitive values in science has been accepted for half a century, until recently it was claimed that the presence of non-cognitive values threatened the rationality and objectivity of science and it was a sign of a scientist’s weakness. This view appeared to be correct when cognitive and non-cognitive values were treated dichotomously, and science was seen as a set of theories and procedures. The analysis of science as a social practice shows however that this dichotomy cannot (...) be maintained and that the scientist, when planning and conducting research, makes assumptions which include value judgments encompassing certain non-cognitive values. Ignoring the presence of non-cognitive values does not secure objectivity and rationality of science. On the contrary, since they are constitutive elements of scientific research, pretending that they do not work in research exposes science to ideologization. Rational subordination of science to them becomes a vehicle and a warrant of not only rationality but also objectivity and social responsibility of science. This in turn allows us to restore the proper place of science in culture. (shrink)

Historically, universities not only played an educational and research role, but also created culture. It was also expressed by the academic ethos. At the same time, along with the advancement of the globalisation of economic processes, there is a tendency to apply the market approach in their case, which results in the economisation and financialisation of science. The clash of these two worlds, i.e. the academic ethos embedded in academic values ​​and the economic approach to the functions of universities, is (...) manifested, for example, in their McDonaldisation. As a consequence, universities focus on those aspects of their activities that are economically effective, including, for example, providing specialised educational services for student – clients. This process may result in universities losing their character, and thus becoming centres of creative inspiration and scientific discourse between scientists. Therefore, the aim of this study is to try to answer the following research questions: first, what are the consequences for universities of their economisation and financialisation, and, second, how their McDonaldisation affects the academic ethos. The study uses the dogmatic, legal and comparative methods. (shrink)

The introduction to the current quarterly issue.

The classic approach to science is dominated by the belief that science is a form of cognitive activity that focuses on constructing theories to describe and explain the phenomena and processes found in the world. Due to the fulfilment of the criteria of intersubjective communicability and controllability, theories are considered to be objective products of research activity that do not bear social responsibility for their applications. In this paper, the issue of social responsibility of science is addressed both from the (...) classic perspective and from the non-classic viewpoint represented by laboratory sciences, i.e. those sciences that are predominantly concerned with creating phenomena rather than discovering them. It is argued that whereas in the former case the problem of social responsibility of science does not provoke serious controversy, in the latter case such controversies do exist and, furthermore, they are justified. (shrink)

In February 2021, the French Minister of Higher Education and Research, Frédérique Vidal, ordered an inquiry – to be led by the French National Centre for Scientific Research – about the alleged “Islamo-leftism” which, according to her, was corrupting French academia. Vidal's concern was, purportedly, to distinguish “what falls under academic research and what falls under militancy and opinion”. She had in mind, in particular, recent interdisciplinary fields in the social sciences, such as Postcolonial Studies. Her statements caused a controversy (...) in French academia as well as outside. The goal of this paper is to present this controversy and analyse it in light of the philosophical literature on autonomy of, and values in, science. After recalling the political and institutional context of the controversy, I present Vidal’s intervention and various reactions to it, which can roughly be classified pro and contra Vidal's statements. I then provide a philosophical discussion of the controversy, by recalling the philosophical debate to which it is related, and analysing the assumptions, arguments and actions of both camps. I show in particular that a political intervention inside the very production of academic knowledge implies a strong risk of censorship, and that letting academia self-regulate itself with respect to the validation of knowledge remains the best way to go. I conclude with the deeper questions raised by this controversy: the social role of universities, and the institutional aspects of scientific knowledge validation. (shrink)

The dynamics of changes in science inevitably, but also increasingly urgently begins to include ethical reflection. These issues include such problems as: the gap between the prestige of scientific and didactic activity, building scientific achievements solely through the prism of their carrying capacity, or the lack of influence of science on social and cultural life. The dominant role in shaping teaching standards is played by such phenomena as parameterization, indexing, coefficients or accreditation, while the normative space of scientific activity is (...) no longer subject to such obvious standardization. The educational and cultural role of the people of science devalues towards entrepreneurship and effectiveness. Based on Henryk Elzenberg’s views on the excess of the importance of science to the detriment of evaluative thinking, it can be noted that contemporary academic expertise does not seem to pursue any axiological connotations, which in the long run is a highly disturbing advantage for culture. (shrink)