Niniejszy artykuł jest próbą wyjaśnienia pojęcia politycznego entuzjazmu, za pomocą którego Immanuel Kant wyraził stosunek do rewolucji francuskiej. Entuzjazm jako czysto rozumowy afekt, a nie jako kolektywnie przeżywana, irracjonalna euforia, pełni w rozważaniach królewieckiego filozofa ważną heurystyczną funkcję. Pozwala mu bowiem uzasadnić pozytywne znaczenie rewolucji, która na poziomie empirycznych faktów okazała się godną moralnego potępienia eskalacją przemocy. W pierwszej części przedstawiono definicję polityki, przydatne w dalszej analizy kategorii entuzjazmu. Głównym punktem odniesienia jest tu teoria polityczna Hannah Arendt. W drugiej części (...) postaram się wyjaśnić dwuznaczną postawę Kanta wobec rewolucji francuskiej, która z punktu widzenia moralnego została przez niego jednoznacznie potępiona, natomiast z punktu widzenia estetycznego i politycznego – oceniana została bardzo pozytywnie. Kluczem do zrozumienia tej ambiwalencji jest kategoria jawnej publiczności. W trzecim rozdziale przechodzę do głównego tematu tego artykułu, czyli kwestii entuzjazm w kontekście politycznym. (shrink)

Dziewiętnaste stulecie to jeden z najbogatszych w wydarzenia i treści okresów historii myśli ludzkiej. Jeśli popatrzymy na ten czas pod kątem wydarzeń o znaczeniu ideowym, to uzmysłowimy sobie, że symbolicznie otwiera je wielka rewolucja francuska, a kończy wybuch I wojny światowej. Naukowe teorie i filozoficzne przesłania, jakie zrodziły się w tym okresie – kantyzm, heglizm, materializm, marksizm, społeczny i biologiczny ewolucjonizm, pozytywizm, radykalny ateizm – wypełniły uniwersyteckie sale wykładowe, gabinety polityczne i izby parlamentów. Nie wszyscy żyjący wówczas intelektualiści (...) zdawali sobie sprawę z przemożnej siły filozoficznych nowinek czy przełomowego znaczenia ideowych propozycji. Tylko uważny namysł nad tym, co wtedy dokonywało się w europejskiej myśli, co działo się w kulturze, nauce, historii, filozofii i religii, pozwalał zauważyć, że nadchodzą bardzo poważne zmiany. Jedną z kluczowych postaci, która dostrzegła moc filozoficznych idei, rozbrzmiewających w dyskusjach tego stulecia, był włoski duchowny Gioacchino Vincenzo Raphaelo Luigi Pecci, późniejszy papież Leon XIII. Właśnie świadomy wagi i mocy ideowych skutków nowych prądów pod koniec XIX wieku, w bardzo trudnych dla Kościoła katolickiego czasach, we wrogiej chrześcijaństwu światopoglądowej atmosferze, spowodowanej wpływem idealistycznych filozofii i fascynacją rodzącym się marksizmem, ogłosił w 1879 roku encyklikę Aeterni Patris. Papież wskazywał sposoby intelektualnego wspomagania i odbudowywania znaczenia teologii i religii w życiu społecznym, zachwianego przez nurty postoświeceniowe i modernistyczne. Leon XIII przekonywał, że jeśli misją Kościoła jest nauczanie, to jest on odpowiedzialny także za ocenę treści, jakie pojawiają się w życiu społecznym i politycznym. Narody, państwa i wspólnoty nie żyją jedynie sprawami ekonomicznymi czy bytowymi, ale przede wszystkim tym, co dokonuje się w kulturze, sztuce, filozofii. Papież proroczo dostrzegł, jak wiele zależy od filozofii. W świetle wciąż powracającego pytania o zasadność i potrzebę filozofii chrześcijańskiej warto spojrzeć retrospektywnie na znaczenie wspomnianej encykliki i zawartej w niej wizji roli filozofii w ludzkim poszukiwaniu odpowiedzi na pytania, wynikające z aktualnego postępu cywilizacyjnego, naukowego i kulturowego. -------------- Zgłoszono: 26/07/2020. Zrecenzowano: 18/09/2020. Zaakceptowano do publikacji: 27/10/2020. (shrink)

Józef Ordęga (1802–1879) był polskim szlachcicem, uczestnikiem powstania listopadowego, a następnie jednym z działaczy Wielkiej Emigracji we Francji. W niniejszym artykule podjąłem próbę refleksji nad znaczeniem, jakie idea postępu zajmowała w jego piśmiennictwie z lat 1838–1846, kiedy próbował samodzielnej działalności politycznej. Wskazałem na silną inspirację doktryną francuskiego socjalizmu utopijnego, w szczególności saintsimonisty Philippe’a Bucheza. Ordęga, w ślad za nim, uważał, że postęp polega na wypełnianiu przez ludzkość celów objawianych stopniowo przez Boga. Twierdził, że idee związane z rewolucją francuską (wolność, równość, (...) braterstwo) są realizacją nauki Chrystusa i mają z gruntu katolicki charakter. Ponadto w ogólnym procesie postępu przypisywał szczególną rolę Polsce, wyrażając nadzieję, że w przyszłości odrodzi się ona jako państwo w pełni demokratyczne. (shrink)

In the course of the development of physics until the beginning of the twentieth century there was an evolutionary progress within its ontological frameworks. Its continuity was violated by A. Einstein’s works of 1905 and his so-called „quantum and relativistic revolution.” In its course people gave up a series of results they had achieved, and replaced them by some radical solutions that differed from common sense intuitions. In particular, in the context of the theory of relativity the concept of electromagnetic (...) ether was rejected. Then the concept of absolute time and absolute geometry of space were removed, facts that eliminated the „flow” of time and change of the ontology of physics from the substantialist one into the eventist one. The changes turned out unnecessary, they resulted not from the very theory of relativity, but from some arbitrary solutions within the frameworks of its philosophical interpretation. On the other hand, they clash with clear ontological intuitions and make an explanation of the „flow” of time impossible. What is more, they are also not beneficial for a further progress in the development of physics, especially in the context of seeking a quantum theory of gravitation. It seems right to return to pre-relativistic concepts, starting from ether. For it is the elimination of the latter that had started the „revolution.”. (shrink)

Celem artykułu jest przeanalizowanie specyficznego rozumienia współczesnego ateizmu, który 1) powstał we francuskim środowisku filozoficznym w XX i XXI wieku; 2) łączy w sobie krytykę religii (mniej czy bardziej radykalną) z pozytywną propozycją zastąpienia tradycyjnej duchowości religijnej duchowością ateistyczną. Celem badań nad taką duchowością jest weryfikacja następujących hipotez badawczych: 1) „nowa duchowość” jest propozycją alternatywną dla tradycyjnych „duchowości religijnych”, adresowaną do ludzi o przekonaniach ateistycznych; 2) nowa „świecka duchowość” w wielu aspektach jest zbieżna z duchowością religijną, zasadnicza różnica pojawia się (...) w kwestiach rozumienia nieśmiertelności człowieka i sposobu przezwyciężania lęku przed śmiercią; 3) „duchowość ateistyczna”, jako uzupełnienie krytyki postaw religijnych, może przyczynić się do konwersji osób tradycyjnie religijnych i przyjęcia przez nich duchowości, która nie odwołuje się do osobowej Transcendencji. Badania zostaną przeprowadzone na podstawie krytycznej analizy tekstów czterech francuskich myślicieli: M. Onfray’a, L. Ferry’ego, M. Gaucheta i A. Comte-Sponville’a. French atheist sprituality The purpose of the article is the analysis of a specific understanding of contemporary atheism, which 1) arose in the French philosophical circles in the 20th and 21st century; 2) combines a critique of religion (more or less radical) with a positive proposal of replacing traditional religious spirituality with an atheist spirituality. The goal of this research is to verify the following hypotheses: 1) a “new spirituality” is an proposal alternative to traditional “religious spiritualities”, addressing atheits; 2) this new “secular spirituality” is in many aspects similar to religious spirituality, with its difference being the new ways of understanding immortality and the ways of overcoming the fear of death; 3) “atheist spirituality”, as a support for the criticque of religious positions, may encourage traditionally religious people to accept a spirituality that requires no relation to personalized Transcendence.Research will be conducted on the base of a critical analysis of the sources of four French thinkers: M. Onfray, L. Ferry, M. Gauchet and A. Comte-Sponville. (shrink)

The book "Unnoticed Revolution. Richard Burthogge's Constructivist Idealism" focuses on the theory of cognition developed by Richard Burthogge, the seventeenth-century English philosopher and author, among other works, of the "Organum Vetus & Novum" (1678) and "An Essay upon Reason and the Nature of Spirits" (1694). Burthogge’s ideas had a minimal impact on the philosophy of his time and have hitherto not been the subject of a detailed study. Nevertheless, his writings contain a highly original concept of constructivist idealism, which, when (...) seen from a historical perspective, turns out to have anticipated the crucial points of that proposed a century later by Kant. It is because at the core of Burthogge’s epistemological position lies the claim that the external object of cognition is never presented to the mind directly, but always under the 'modus concipiendi', a particular form of conceptualisation of the external reality, performed in the manner and with the means determined by the structural and functional properties of the human cognitive powers. As a result, Burthogge clearly anticipates Kant in claiming that the external world is unknowable in itself, being accessible to the human mind only through the ‘phenomena’ that the mind itself co-produces. The need for deeper analysis of the works by the ‘forgotten’ philosophers of the seventeenth and eighteenth centuries has been recognised for at least ninety years. The discussed book tries to meet these expectations. Its direct aim is to increase our knowledge of early modern British philosophy. At the same time, the restoration of the memory of the idealist doctrine, anticipating by almost a century that of Kant, should enable us to draw some new conclusions about the internal logic and immanent dynamic of the development of the whole post-Cartesian thought. (shrink)

In the concept of revolution there are two essential elements of political life. The first one is the fragility and sensitivity of the world of things created by human beings, lack of durability and strong support of the political order. The other element is the human ability to create and build a new order with hope for its survival. However, a more adequate approach to understand these elements is conceptualization of politics and political actions that anticipate the opening of the (...) public sphere to the traditional and religious arguments, and also to the problems of dignity of human work. What is also important is the awareness that it requires redefinition of the anthropological assumptions and a radical broadening of understanding how humans act according to what Hannah Arendt proposes. Moreover, it is important to understand that the redefinition means something more than just retouching as it is defined by Habermas, who believes in “laic communicative power” even in spite of mentioning “complementary learning process” of religion and secular outlook from yourself. (shrink)

In the following paper, the meaning of philosophy as a specific intellectual activity would be presented on the example of revolutionary thoughts of Peter Tkachov. The paper concerns with the understanding of philosophy, its characteristics and status within the Russian intellectual movement in the second half of the 19th century. The understanding of both, individual and social functions of philosophy in the work of Tkachov revolutionary writing, is introduced. The paper is set within a wider framework of Thachov thoughts and (...) his idea of progress. After connecting these two specific topics of Tkachov, the question is formulated: Who is capable to answer the question of what is progress? While looking for an answer and studying works of Tkachov, a wide spectrum of possible variations is offered. The work is purposely conceptualized with an opened closure to present a concrete problem for further analysis and discussion. (shrink)

When young, Claude Lefort, was a committed Trotskyist. However, in the mid 50’s he lost his faith in the communist and truly proletarian revolution, which was presumed to lead to a truly socialist society. By claiming Marxism was not a political philosophy, he proposed a new view on politics. The foundation of this new philosophy was the opposition of totalitarianism and democracy. What kind of society it is, totalitarian or democratic, is decided by looking at the authority. In totalitarianism the (...) place of the authority is occupied by one particular person, or a particular group. In democracy, that place is empty. Nobody, or no group may take this place permanently. However, at the same time everyone has the right to it. So democracy as such has no solid foundations; its foundations are undefined and unstable. For Lefort, it is democracy that constitutes revolution, which makes members of the society constantly involved in politics, so as not to allow one person to take that empty place. A question then arises, does permanent revolution really determine a democratic society and protects against totalitarianism? (shrink)

"Revolution in Structure?" Review of Thomas S. Kuhn. Droga po „Strukturze”. Trans. S. Amsterdamski. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2003.