W artykule przedstawiono relacje między prawdą i paradygmatem w odniesieniu do socjologii na tle nowego kryzysu cywilizacyjnego. Na tym tle proponuje się typologię stanowisk paradygmantycznych w naukach społecznych w perspektywie ontologicznej, epistemologicznej oraz etycznej.

Kategoria prawdy budzi kontrowersje od czasów filozofii starożytnej aż do współczesnej. W związku z dyskusjami na temat korespondencyjnej, klasycznej teorii prawdy powstały teorie nieklasyczne, łączące pojęcie prawdy z oczywistością, skutecznym działaniem, koherencją, powszechną zgodą itp. Ostra polemika próbuje w ogóle wyeliminować kategorię prawdy. Powstaje pytanie: czy taka radykalna krytyka jest słuszna i uzasadniona? Wydaje się, że jest ona przesadna. Celem artykułu jest argumentacja za tezą, że prawda — jako wartość i norma („wzorzec”, element systemu odniesienia itp.) — jest niezbywalna (...) przy epistemicznej ocenie twierdzeń, które mają swoje konsekwencje teoretyczne i praktyczne. Strukturę artykułu wyznaczają następujące punkty: (1) krytyka kategorii prawdy, (2) prawda jako wartość i (3) prawda jako norma w systemie odniesienia. W punkcie wyjścia przyjmuję syntetyczną charakterystykę prawdy sformułowaną przez Michaela P. Lyncha w jego monografii pt. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna (2020): (a) Prawda jest obiektywna. (b) Prawda jest wartością, jest dobra. (c) Prawda jest wartościowym celem dociekań. (d) Prawda jest wartościowa ze względu na nią samą. Prawda faktycznie jest wartościowa, umożliwia bowiem stwierdzenie, że ktoś myli się, kłamie, popełnia krzywoprzysięstwo, manipuluje kimś w życiu osobistym czy społecznym. Oprócz tego, bez kategorii prawdy nie można nawet stwierdzić — jak to usiłuje czynić sceptycyzm — że prawdą jest, iż prawda nie jest czymś wartościowym, godnym uwagi itp. Kategoria prawdy — pełniąca funkcję poznawczego celu i normy — pomimo różnych kontrowersji jest wciąż niezbywalna przy ocenie wartości logicznej zdań (i wyrażanych przez nie twierdzeń). Kategoria prawdy jest semantyczna, lecz jej rozpoznawanie — uznawanie zdania przez kogoś za prawdziwe (czyli asercja) — jest kategorią pragmatyczną. Stwierdzana post factum skuteczność działania, podjętego na podstawie jakiegoś zdania, jest mocną racją za tym, aby dane zdanie uznać za prawdziwe. Respekt dla prawdy jest lepszy niż jego brak. (shrink)

In Paul Ricoeur’s hermeneutics, the truth of fiction relates to the search for answers to questions about personal identity and the meaning of life in the world lacking substantial foundations. Ricoeur’s considerations are situated between realism and constructivism. The article dicusses the consequences of the hermeneutical relationship between imaginary worlds and reality for the redefinition of such concepts , as: “truth”, “understanding”, “ethics” and “personal identity”. I attempt to answer the following questions: What is the truth of literary fiction? What (...) is the relationship between literary fiction and reality? What, in the literary fiction, is created and what is discovered? What does self-understanding, related to the imaginary worlds, consist in? What is the role of literary fiction in constituting personal identity? Why is reading an ethical act? What is the role of metaphorical mediation in the process of understanding? (shrink)

Lecture given on October 6, 2004 in the Institute for Philosophy at the Silesian University in Katowice.

Tytuł artykułu ma charakter prowokacyjny. Autorka nie uważa bynajmniej, by prawda mogła działać poprzez przemoc czy przez przemoc się wyrażać. A jednak ci, którzy odwołują się do ponadczasowych, naturalnych prawd na temat człowieka, życia i kwestii moralnych, bywają oskarżani o przemoc i demagogię. Owszem, bezsprzecznie można dostrzec związki między prawdą a przemocą, ale dotyczą one zwłaszcza prób bezprecedensowych manipulacji wymierzonych w prawdę. Kwestionuje się dziś powszechnie prawdę na temat kondycji człowieka, wartości moralnych, powinności obywatelskich a nawet faktów historycznych. Przemoc (...) może odgrywać niebagatelną rolę w procesie tworzenia czy poznania, wpływa także na przemiany wiedzy i jej przekaz w społecznym obiegu, na co w swoich pracach zwraca uwagę m.in. Andrzej Zybertowicz. Współcześnie uważa się, że zamiast o prawdzie powinniśmy mówić o wielości indywidualnych narracji, mnogości skrajnie subiektywistycznych interpretacji, z których wszystkie są równouprawnione. Sama prawda zostaje sprowadzona do dowolnie ustalanego produktu władzy – również tej, którą dzierżą środki masowego przekazu. Przeciwwagą dla takiego myślenia jest nauczanie Jana Pawła II, który w wyważony sposób przypomina nam o związkach prawdy z wolnością i o odpowiedzialności, jaką prawda generuje. Jest bowiem ściśle etyczną kwestią jaką postawę człowiek przyjmie wobec prawdy i czy gotów będzie jej służyć. To zdumiewające, iż dla wielu ludzi prawda zamiast z wyzwoleniem, kojarzy się ze zniewoleniem. Autorka podejmuje próbę wyjaśnienia jakie są przyczyny tego niepokojącego zjawiska i w jaki sposób nauczanie Jana Pawła II może pomóc nam ujrzeć właściwą perspektywę znaczenia prawdy w życiu człowieka, zarówno w wymiarze jednostkowej świadomości, jak też zbiorowego doświadczenia narodu czy całej ludzkości. W swoim artykule odwołuje się do stanowiska wyrażonego zarówno w encyklice "Veritatis Splendor", jak i w kontekście innych prac Jana Pawła II. (shrink)

This article aims to analyze the theory of truth contained in Edmund Husserl’s Logical Investigations. In my analysis, I start from a detailed description of conditions of the possibility of truth based on Husserl’s alethiology. I show that his theory assumes correlation, the parallelism between subjective and objective conditions of the possibility of cognition as a condition of truth. Based on this, I explain Husserl’s interpretation of the correspondence definition of truth found in Logical Investigations. I also provide arguments that (...) this interpretation presupposes the ontological definition of truth and the idea of the infinite intellect as the ideal of a direct and exhaustive presentation of the object of cognition. Nonetheless, my conclusions don’t provide a complete interpretation of Husserl’s alethiology because I refrain from drawing metaphysical consequences from it. That is to say, I neither answer the question about realism/idealism in Logical Investigations nor the question of whether the idea of the infinite intellect should be understood in some metaphysical way (e.g. theistic one) or only as a regulative idea in the Kantian sense. (shrink)

Zbiór rozpraw zatytułowany Prawda, będący pierwszym tomem w serii "Studia Systematica", zawiera dwadzieścia obszernych artykułów poświęconych analizie pojęcia prawdy. Ich autoramisą wybitni polscy badacze tego zagadnienia, przedstawiciele teorii poznania, logiki, metafizyki, filozofii nauki, metodologii, a także filozofiispołecznej, etyki i estetyki. Oprócz referowania najważniejszych zagadnień, autorzy starają się zaproponować własne, oryginalne rozwiązania, dzięki czemu książka może stanowić zarówno podręcznik akademicki dla studentów filozofii, jak i interesującą lekturę dla profesjonalnych filozofów.

Przedmiotem artykułu jest ważna nie tylko w europejskiej tradycji symbolika związana z górską wspinaczką. Obrazuje ona wewnętrzną „drogę ku górze”, zarówno wysiłki poznawcze, jak i towarzyszące im kształtowanie charakteru. Uzupełnieniem artykułu są wypowiedzi znanych himalaistów związane z ekstremalnymi sytuacjami, jakie przeżywali w górach.

Tekst przypomina – za kodeksami etyki dziennikarskiej – zasady prawdziwości przekazu medialnego oraz poszukiwania i publikowania prawdy. Tymczasem autor podaje przykłady manipulowania faktami („prawdą”), trudności w docieraniu do prawdy.

The article reviews the book Religia i prawda [Religion and Truth], by Piotr Moskal.

The article reviews the book Religia i prawda [Religion and Truth], by Piotr Moskal.

Celem artykułu jest przedstawienie sporu dotyczącego relacji filozofii i teologii w czeskiej myśli międzywojennej (Kozák, Souček, Rádl, Patočka). Omawiam różne sposoby uzasadniania teologii i Objawienia oraz ich związki z filozofią. W tym sporze z jednej strony teolodzy starają się uzasadnić wyjątkowość teologii, a także wykazać jej naukowy charakter. Z drugiej strony, filozofowie pokazują, że teologia oparta na Objawieniu nie może być częścią wiedzy. Historia sporu pokazała, że teologia musi zachować dystans do filozofii, jeśli nie chce wyrzec się swojej istoty, swojej (...) securitatis, która nadeje sens jej istnieniu, co nie znaczy, że jest niewrażliwa na codzienne problemy człowieka. (shrink)

It used to be that if some message came from an oral source, its weight depended on reliability of the one who had transmitted it and on the one who had heard it. If, on the other hand, something was printed it intrinsically became credible. Democratization of access to print and similar democratization of media, apart from its undoubtedly positive side, brings also a negative novum – it encourages everyone to speak freely. It is impossible to talk about truth in (...) media, or truth in any other sense, and not relate to the fashionable nowadays in the humanities the vanquisher of Marxism – called postmodernism. This very movement in its popular form sows the seeds of fear of all who proclaim the existence of objective truth or, what is worse, absolute truth. They caution that the supporters of this truth will introduce it by force, so we are in danger of facing totalitarianism, fundamentalism and dark dictatorship. It is uncertainty that drives people to violence. Those who have something to hold on to are more unaffected by despair. The fanatics are often recruited from those who are adrift. Less often from those with a questing mind. But in order to seek one needs to believe that truth exists. Even if it were always incomplete and imperfect in the form in which we are able to assimilate it. To the charges that every certainty leads to violence, I reply that most frequently it is the opposite. It is fear and feeling adrift that drive people to the false certainty. Whoever believes that truth exists will easier accept that he will never grasp it. In the very important debate that was conducted some years ago, the fear of fundamentalism was juxtaposed with the fear of nihilism. I see the latter as a greater threat. (shrink)

It is important to specify terms – the truth is conformity of a word to a thing or an event, whereas a lie is making the truth unavailable to someone who has the right to it. John Paul II promoted the essential truth that a man is God’s creation; God knows what is good for his creation; human person is God’s image, then should act in such a manner that the image is clear. Faith has moral dimension-it is moral dimension. (...) It is the source of practical involvement which remains in harmony with faith. The principles of one’s conduct are God’s commandments, whereas individualistic ethics, practised in the spirit of illusory freedom, prevents us from discovering the only certain truth-God. Contemporary crisis of society is that faith is rejected and as a result there is breaking off the essential and constitutive bond between the truth and freedom. In economy we can see that the truth in one’s conduct cannot withstand the style of the present geared towards profit. It is proper that the Church supports profit but the profit cannot be the only regulator of a company’s life. There are still human and moral factors. Economic growth should respect human values. Freedom in the economic and social area cannot be torn out from the truth about a human being. The meeting of the Church and the workers’ movement in 1980 showed that it is possible to demand ethics in economy in the name of the truth of a human being-then the civilisation of love is created with its main principles: a person before a thing, more important to be than to have, ethics before technology, mercy before justice, defeat evil with good. Problems existing in this area cannot be disregarded. The matter is important and urging – otherwise, as Pope Leo XIII said in the Encyclical Rerum Novarum, delaying would make evil incurable. (shrink)

In the text, I analyze Grobler᾽s strategy of countering skepticism. It boils down to two arguments, i.e. a performative contradiction and the use of the ceteris paribus clause. Another point is the concept of truth adopted by Grobler. Grobler is leaning towards the adjustment theory and aletic pluralism. I formulate critical remarks about truth as identity, the markup theory, super-conclusiveness, and finally truth as a regulative idea. I am also considering two additional requirements of Grobler, namely that the truth should (...) be interesting and knowledge should have rich applications. I argue that the application requirement is always fulfilled. (shrink)

In the article Chisholm's conception of truth is considered. In author's opinion Chisholm defends the possibility of certain knowledge by modifying the concept of „certainty”. Contrary to the philosophical tradition, in Chisholm's view the certainty of knowledge does not imply its truth.

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja najnowszego liberalnego projektu rozstrzygnięcia dylematu statusu prawdy w polityce. Tylko tyle i aż tyle, bowiem jest to próba wprowadzenia na polski rynek idei liberalnych odpowiedzi na rodzime wyzwania, palące problemy. Przy tak ambitnym dążeniu należy przedstawić poglądy największego z wielkich liberałów współczesnych – Johna Rawlsa. Jego dzieło na tzw. Zachodzie nikogo nie pozostawia obojętnym, jest źródłem inspiracji czy to w postaci apologetycznej interpretacji czy krytycznej recepcji, będącej często początkiem formułowania własnego stanowiska. Dzisiaj, prawie czterdzieści lat (...) po opublikowaniu jego pierwszej książki, nadal właściwie nie sposób rozprawiać o polityce nie znając i nie podziwiając osiągnięcia Rawlsa. (shrink)

cz. 1. Aporie myśli współczesnej -- cz. 2. O prawdzie.