Author: Dziemidok Bohdan Title: AXIOLOGY OF WŁADYSŁAW TATARKIEWICZ (Aksjologia Władysława Tatarkiewicza) Source: Filo-Sofija year: 2011, vol:.13/14, number: 2011/2-3, pages: 459-472 Keywords: AXIOLOGY, AESTHETIC THEORY, WŁADYSŁAW TATARKIEWICZ, OLD AGE Discipline: PHILOSOPHY Language: POLISH Document type: ARTICLE Publication order reference (Primary author’s office address): E-mail: www:Władysław Tatarkiewicz was not only a co-creator of Polish aesthetics (aside Roman Ingarden, Stanisław Ossowski and Mieczysław Wallis) but also, aside Henryk Elzenberg, a co-creator of Polish axiology. Main issues of Tatarkiewicz’s axiological development were: value and (...) validation theory and happiness and perfection theory. His undebatable achievement in axiological discourse is justification of the need to acknowledge relationism as a middle ground position between objectivism and subjectivism and axiological pluralism as a position different from absolutism and axiological relativism. The article presents not only axiology explicite, contained in his theoretical works, but also tries to reconstruct Tatarkiewicz’s personal axiology, which guided him throughout his long life. The personal axiology of his, I tried to reconstruct based on his memoirs, interviews he gave, letters and my personal contacts with him. (shrink)

Stanisław Ignacy Witkiewicz, better known as Witkacy, was a most prolific writer in the philosophy of art, a novelist, playwright and painter. His philosophical ideas took shape in the second decade of this century, and was presented in New Forms in Painting and the Ensuing Confusion. A comprehensive exposition of his philosophy however was not published until 16 years later, i.e. when the book Conceptions and Theorems Implied by the Notion of Existence came out; it contained his systematic teaching of (...) the theory of being. (shrink)

The author of article proves that in the era of the globalization the institutional order of national economy is influenced by the distorted competition which results in domination of the managers and technicians of great corporations. It is their businesses that define the economic policy. In the world of asymmetric information, oligopolistic competition, political market and progressive commercialization of the axiological sphere the rules of thinking and acting are merely reduced to the strategy of self-advantage. This situation results in ineffective (...) institutional protection at the global, regional and national levels. To remove social inequalities effectively it is necessary to have control over the dominating groups in society and to develop coherent norms of institutional protection. There is also a need for the development of human capital and its modernization as a common notion of moral values of society and the individual. (shrink)

Aksjologia jest w filozofii Heideggera opozycją ontologii. Artykuł rozważa ten antagonizm, określa status wartości w fenomenologicznej redukcji do bycia i – za Heideggerem – demistyfikuje aksjologiczny język współczesności. Stanowi jednocześnie próbę wyodrębnienia porządku etycznego – i z tej persperktywy – traktuje o różnorako rozpoznawanym kryzysie teraźniejszości. Fenomenologia Heideggera jest odpowiedzią na dualizm podmiotowy, przedmiotowy, wyrażony w nowożytnym stosunku do myśli bytu. To “rozdwojenie bycia” jest dla filozofa największym zagrożeniem przyszłości. Antropocentryzm w czasie “światoobrazu” przybrał bowiem postać technicznej dominacji nad (...) przyrodą. Odnalezienie i zrozumienie zapomnianych podstaw to droga jaką proponuje Heidegger. Droga do anihilacji dualizmu i do równoprawnego wspołistnienia. (shrink)

Współcześnie próby systematyzowania sztuki na podstawie jej wartości zastępują raczej teorie opisowe, które stronią od jej ocen. Co więcej, refleksja postmodernistyczna, zmieniając swój stosunek do sztuki niskiej, skutecznie zatarła różnice w hierarchizacji walentnych treści sztuki. Wzmocnienie głoszonych w awangardzie programowych tez zmierzających do unieważnienia dotychczasowych kryteriów postaw oceniających wartość sztuki przyszło wraz z tzw. filozofią postmodernizmu. Założenia postmodernizmu ukazują wizję sztuki współczesnej, która osiągnęła kres swoich możliwości twórczych, innymi słowy nie ma współczesnej możliwości powiedzenia w sztuce czegoś nowego, co nie (...) będzie tylko cytatem, powtórzeniem, rekapitulacją tego, co już w sztuce było. Tego rodzaju hipoteza zakłada, że wyobraźnia ludzka jest zbiorem skończonych możliwości, a w procesie rozwoju kultury doszliśmy w czasach współczesnych do punktu, w którym wszystkie możliwe kombinacje zostały już wykorzystane. W tej sytuacji możemy albo przyjąć postawę zniechęcenia, albo sięgnąć do czasów minionych i wyselekcjonować poszczególne elementy, zestawiając je w eklektycznej kombinacji tak, aby nosiły znamiona nowości. Ale, aby przeprowadzić ten eklektyzm, który ma spełniać pozory nowości, trzeba wyjść od zwątpienia w kategorię racjonalnego rozumu, czyli braku wiary w naturalny porządek świata. Tylko wtedy głównym operatywem na gruncie kultury pozostanie wszechobecna ironia. I w tym duchu, zgodnie z założeniami postmodernizmu, należy czytać tzw. wielkie narracje historyczne, czyli systemy filozoficzne, religie, projekty społeczne czy też teorię sztuki. Obecne w historii narracje należy traktować jak wielkie literackie opowieści, które, być może, mają ciekawą fabułę, ale nie są prawdziwe i nie wychodzą poza zdawkowy komentarz. Katalog często stawianych hipotez wybranych i omówionych w artykule wskazuje na ich niejasną i często wadliwą konstrukcję. Nie oznacza to jednak niemożności stawiania pytań o wartościowanie na gruncie estetyki. Należy pamiętać, że pewne kwestie pozostają niezmienne w ocenie sztuki. Kryterium oceny dzieła sztuki uzyskane na podstawie cech empirycznych pozostaje niezmienne, a zatem to, co nazywamy kwestiami warsztatowymi, może przejść jako pierwsza przesłanka uznania, bądź nie, dzieła sztuki za wartościowe. Podobnie na bazie pewnej fikcji wizualnej urzeczywistniane są wartości, które nie są dostępne w świecie realnym, tym samym nie pełnią funkcji czystej repetycji doświadczenia ze świata realnego, więc mogą zaistnieć w świecie sztuki. Tym samym wartość sztuki może być mierzona skalą wprowadzenia do doświadczenia podmiotu poznającego czegoś, czego dotąd podmiot nie doświadczył. (shrink)

Artykuł jest poświęcony „unikatowości” i „osobliwości” – zarówno jako terminom, które funkcjo­nują w ramach dyskursu teoretyczno-estetycznego, jak i wyrazom odgrywającym istotną rolę w języku potocznym. Poza kontekstem estetyki i filozoficznej refleksji nad sztuką są one powszechnie wykorzystywane przez podmioty realizujące zadania z zakresu polityki społeczno-kulturalnej do promowania wydarzeń, zjawisk i obiektów, mimo iż zarówno ich etymologia, semantyka oraz pragmatyka językowa wskazują, że są problematyczne. Mają bowiem w swoje definicje leksy­kalne wpisane wartościowanie, a także nabierają dodatkowej wartości oceniającej w różnych kontekstach. (...) Ponadto, bazując na słownikowych definicjach dostrzec można, że „unikatowość” i „osobliwość” są wyrazami funkcjonującymi w rodzinie semantycznej stwarzają­cej istotne ryzyko zatarcia znaczeń poszczególnych słów, czego efektem jest także niejedno­znaczność w estetyczno-normatywnej ocenie zjawisk opisywanych za pomocą „unikato­wości” i „oso­bliwości”, nawet jeśli ujmowane są ściślej, jako terminy naukowe funk­cjo­nujących w dyskursie teoretyczno-estetycznym. Analiza źródłosłowów, charakterystyka normatyw­nego potencjału „unikatowości” i „osobliwości” oraz wyrazów, które są im pokrewne, a także podkre­ślenie roli kontekstu, w jakim występują, zestawiona z podstawowym ich zna­czeniem w wy­branych językach nowożytnych, pozwoli uwidocznić kluczowe problemy językowe w doświad­czeniu potocznym, ale również wskazać istotne z punktu widzenia zagadnień specjalistycznych różnice terminologiczne. (shrink)

Contemporary axiological research shows that what is intuitive, perceptible, and at the same time fundamental, is not clearly visualized, concrete and expressible for language. The problem of the definition of value is further complicated when the matter concerns the top of the axiological ladder, absolute value, what is sacred. In the article, the author relies mainly on the achievements of eminent phenomenologists, theologians and religious studies scholars who had a decisive influence on the European understanding of the term sacrum (including (...) R. Otto, M. Scheler, G. van der Leeuw, M. Eliade). It also refers to the achievements of Polish philosophers. The sacrum is presented as a factor ordering reality in an axiological and ontological sense. The very search for the highest value appears to be a matter of the utmost importance, a special task facing homo religiosus. (shrink)

In the article, I attempted to indicate that in modern communication, i.e. also in social life, ratiomorphism has been appearing. I define it as an unconscious, innate, genetically determined and teleonomically survival-driven cognitive faculties, skills and patterns of behavior present in all living being, including humans. It cannot be, however, associated only with emotions or irrationalism. In modern communication dominated by the new media, ratiomorphism takes on the form of technoratiomorphism. Therefore, it is obvious that ratiomorphism also appears in the (...) sphere of meaning. In the pre-internet era, meaning was associated with rationality and universal values such as truth, goodness, and beauty. In the internet era, there has been a turn towards ratiomorphic values: truth is being replaced with acceptance, goodness with utility, and beauty with attractiveness. Paradoxically, than new strategy for finding and creating meaning is a rational strategy in the contemporary communicational environment. (shrink)

Wskażmy na początku trzy zasadnicze powody, które zainspirowały toruńskie środowisko filozoficzne do organizacji na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu spotkania znawców i badaczy spuścizny twórczej Henryka Elzenberga. Pierwszy to wzgląd o charakterze rocznicowym. Mijająca w tym roku 120 rocznica urodzin i 40 rocznica śmierci Elzenberga jest właściwą chwilą stwarzającą najlepszą sposobność uczczenia pamięci wybitnego polskiego filozofa i humanisty, przywołania i podkreślenia jego dokonań w zakresie filozofii, aksjologii, etyki, estetyki, filozofii kultury i literatury. Drugi - jeśli tak rzec można - ma (...) charakter lokalny. Wiele lat dojrzałego życia i znaczna część biografii twórczej Elzenberga przypada na toruński okres jego działalności. Obok Tadeusza Czeżowskiego tworzył w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika środowisko filozoficzne, w wydatnym stopniu kształtując jego oblicze duchowe i intelektualną kulturę. Wykłady i seminaria prowadzone w murach uczelni oraz tzw. privatissima odbywające się w domu Profesora cieszyły się niesłabnącym powodzeniem nie tylko u adeptów filozofii, ale także osób różnych zainteresowań i profesji naukowych. Mogli oni podziwiać rozległość wykształcenia i zainteresowań Profesora, jego niezwykle bogatą osobowość i finezyjną kulturę intelektualną. Szacunek budziła dociekliwość badawcza filozofa głęboko penetrująca podejmowane tematy, a szczególnie umiejętność pobudzania do twórczego myślenia i wspólnego dochodzenia do prawdy. Toruński okres w życiu Elzenberga był także - jak można to chyba bez przesady powiedzieć - zwieńczeniem drogi jego intelektualnego rozwoju i aktywności twórczej. Wszystko to stawia przed kolejnym pokoleniem filozofów związanych z toruńską uczelnią zaszczytne zobowiązania i powinności wobec osoby i dorobku Profesora. Trzeci powód jest bardziej ogólnej natury.Dzieło filozofa niewątpliwie należy do najznakomitszych osiągnięć polskiej humanistyki i powinno, naszym zdaniem, znaleźć bardziej poczesne miejsce w świadomości ludzi wykształconych, wyraźniej zaistnieć w rodzimym życiu intelektualnym. Mimo wzrastającego zainteresowania twórczością Elzenberga, istnieje w dalszym ciągu dysproporcja pomiędzy znaczeniem jego dokonań na polu aksjologii,etyki filozofii kultury, krytyki literackiej i literatury a miejscem,jakie zajmuje ona w pamięci i świadomości zbiorowej. Dlatego należy podejmować takie inicjatywy, aby najbardziej wartościowe tradycje rodzimej kultury intelektualnej nie stawały się jedynie pomnikami przeszłości, ale stanowiły przede wszystkim żywy składnik współczesnej kultury Dotychczasowe spotkania konferencyjne charakteryzowała wieloaspektowość podejścia do spuścizny filozofa. Jej badacze, dzieląc się wynikami swoich dociekań,przedstawili dowolnie wybrane tematy, koncentrując się na ich opisywaniu, wyjaśnianiu czy interpretowaniu. Wybór tematyki uzależniony był od kierunku zainteresowań i predylekcji badacza.Zaprezentowano mniej lub bardziej bogaty zestaw problemów odnoszących się do różnych aspektów myśli twórczej filozofa.Otrzymywaliśmy w efekcie analizy wybranych zagadnień z bardzo bogatego obszaru zainteresowań filozofa, począwszy od teorii wartości poprzez tematy etyczne, estetyczne, historyczno filozoficzne, aż po te z zakresu filozofii kultury, literatury, krytyki literackiej, religii i mistyki. Podejmowano także wiele innych bardziej szczegółowych i drobniejszych kwestii odnajdywanych w pismach filozofa, a zwłaszcza tych inspirowanych, imponującą bogactwem tematycznym, refleksją zobiektywizowaną na kartach Kłopotu z istnieniem.Przykładem takie wieloaspektowego odniesienia się do myśli twórczej autora Kłopotu z istnieniem była konferencja zorganizowana przez toruńskie środowisko filozoficzne w 1997 roku pod tytułem Henryk Elzenberg. Dziedzictwo idei. Filozofia - aksjologia - kultura.Tytuł bez wątpienia sugeruje, że intencją organizatorów było zakreślenie w miarę pełnej panoramy zagadnień podejmowanych przez filozofa wraz z ich analizą. (shrink)

This paper assumes that aesthetic judgements are irrational in nature. Judges and music experts often provide us with a description of their experiences as well as assessments, and thus set standards for beauty and skill. These assessments have an axionormative character. They can be evaluated by analyzing the statements made which describe the subjective and individual experiences that justify the judgment, or with the methods of heterophenomenology - proposed by Daniel Dennett - as well as through an analysis of cognitive (...) biases in thinking. At the same time, irrationalism is systemic rather than arbitrary or irrational assessments are repetitive and predictable. Narrowing the issues to the problem of decision making, I discuss ideas on resolving the beauty of musical works - or more precisely criteria for assessing the medium for the work, which is the performer. I use results from behavioral economics, according to which man is an irrational animal. In this context, this paper is an attempt to draw a similar discipline of "behavioral aesthetics" in music. -/- Aksjologia muzyki: systemowy irracjonalizm w ocenach wykonań muzycznych -/- Praca opiera się na założeniu, że oceny estetyczne mają irracjonalny charakter. Jury i eksperci muzyki często udostępniają nam opis swoich przeżyć oraz oceny i tym samym wyznaczają standardy piękna i umiejętności. Oceny te mają aksjonormatywny charakter. Można je badać analizując wypowiedzi, które opisują subiektywne i jednostkowe przeżycia jako uzasadnienia osądu, czyli poprzez metody heterofenomenologii - proponowane przez Daniela Dennetta - jak również poprzez analizę błędów poznawczych w myśleniu. Jednocześnie irracjonalizm ten jest raczej systemowy aniżeli arbitralny, czyli irracjonalne oceny są powtarzalne i przewidywalne. Zawężając problematykę do zagadnienia decyzji, omawiam koncepcje dotyczące rozstrzygnięcia piękna dzieł muzycznych – a ściślej: kryteriów oceny medium przekazywania utworów, jakim jest wykonawca. Korzystam z dorobku nurtu ekonomii behawioralnej, w ramach którego zakłada się, że człowiek jest irracjonalnym zwierzęciem. W tym kontekście niniejsza praca jest próbą zarysowania analogicznej „estetyki behawioralnej” na przykładzie muzyki. (shrink)

The problem of interpreting music’s function or role is scrutinized by grounding music’s significance through a selected reading of Platonic philosophy and a reinterpretation of the concept of “pharmakon” familiar to ancient Greeks, and in particular, the Athenians. Views on both mousike and the artistic practice of music in that era are taken into account. The “pharmakon” is analyzed through a concept of love as a harmonizing force and a variety of contexts are explicated, showing that it concerns any object (...) that gives rise to beneficial and detrimental effects. It also changes mental states or the manner of thinking in such a way that the value of the pharmakon is undecidable a priori and dependent upon an axiology of anticipation. Plato’s metaphysics and philosophy of music can be read to show that music can be both a poison and a remedy in regard to the ways it is used, which is analogous to drugs, medicine, or technological entities such as writing. In this context attention is given to the problem of mania, and how music can be both a force that gives rise to such a condition as well as a technique of alleviating it, since it is a tool for manipulating the intrapsychic dialogue of the embodied soul. -/- Znaczenie muzyki w nawiązaniu do Platona i pojęcia „farmakon" Problematyka interpretacji funkcji lub roli muzyki jest badana poprzez ugruntowanie znaczenia muzyki w wybranych wątkach filozofii Platona i reinterpretacji pojęcia „farmakon” bliskiego starożytnym Grekom, a zwłaszcza Ateńczykom. Uwzględnia się poglądy zarówno odnośnie mousike jak i ówczesnej praktyki artystycznej. „Farmakon” analizowany jest poprzez koncepcję miłości jako harmonizującej siły oraz przez różne konteksty, które są wyeksplikowane, aby wskazać na to, że dotyczy jakiegokolwiek przedmiotu, który powoduje korzystne jak i szkodliwe efekty. Zmienia także stany umysłowe lub sposób myślenia tak, że wartość farmakonu jest nierozstrzygalna a priori i powiązana z aksjologią antycypacji. Metafizyka i filozofia muzyki Platona może być czytana w sposób ukazujący, że muzyka może być zarówno trucizną jak i środkiem zaradczym, w zależności od formy jej użytkowania, co jest analogiczne z narkotykami, medycyną i technicznymi bytami takimi jak pismo. W tym kontekście zwraca się uwagę na problem szału i tego, że muzyka może być zarówno siłą, która wywołuje ów stan, jak i środkiem załagodzenia go, ponieważ jest ona narzędziem manipulacji intrapsychicznego dialogu ucieleśnionej duszy. (shrink)

Zbigniew Herbert studied philosophy at the Nicolaus Copernicus University in Toruń in the years 1949–1951 and attended seminars conducted by prof. Henryk Elzenberg, whose philosophical stance had a relevant impact on the poet’s oeuvre. This work analyses Stoic heritage present in the works of both the Philosopher and the Poet, as well as presents the axiological system of Elzenberg and its meaning for the attitude of “Mr. Cogito”. Elzenberg, following Seneca, divided values into the utilitarian and perfect ones, where the (...) latter possessed the quality of dignitas (“nobleness”). The perfect values referred to the Greek notion of kalokagathia and they were of primary importance in the creation of high culture that constituted the sphere of human dignity and freedom as opposed to the existential dread, indifference of nature or historical necessity. Herbert shared his Master’s stand on the meaning of culture and the table of values in human life, which is depicted, inter alia, in the poem dedicated to the Professor To Henryk Elzenberg on the Centenary of His Birth. Elzenberg claimed that axiologization the the world equals its substantialization. Finally, the acme of his axiology became natural mysticism and the source of perfect value the “transempirical” reality which Elzenberg used to call “the Undefined”. The Professor was distanced and sceptical towards the world and society. Herbert, on the other hand, remained faithful to the Christian heritage with its confirmation of the world as it is, as well as the everyday human reality, which he treated with sympathy and uderstanding, according to the idea of Christian agape. (shrink)

Artykuł przedstawia polskie regulacje prawne z lat 1998-2007 będące podstawą lustracji. Analizuje szereg aktów prawnych prezentując zakładane cele lustracji, jej zakres, procedury i przewidywane sankcje karne. Celem autora jest identyfikacja aksjologicznych podstaw regulacji prawnych dotyczących lustracji. W trakcie analiz wskazuje on m. in. na brak proporcji między sankcjami karnymi a winą jednostek, zwłaszcza w niektórych przypadkach penalizacji oświadczeń lustracyjnych niezgodnych z prawdą lub penalizacji niezłożenia oświadczeń. Autor argumentuje także, że analizowane rozwiązania zakładały – wbrew deklarowanym celom – przeniesienie odpowiedzialności za (...) zło systemu politycznego z jego aktywnych twórców na jednostki wbrew woli poddane działaniu tego systemu. Ponadto argumentuje, że lustracja oparta na przeprowadzanym przez państwo „teście moralności” radykalnie ingeruje w wewnętrzną sferę moralności jednostki i stąd zakłada elementy typowe dla aksjologii systemów totalitarnych; państwo nakazuje dokonać działania, które bezpośrednio i wprost zmierza do realizacji ściśle wewnętrznej wartości moralnej opartej na zgodności oświadczenia z przekonaniami, i jednocześnie państwo ustanawia siebie nie tylko obserwatorem i sędzią realizacji tej wartości, ale także autorem wzorca przekonań, z którymi oświadczenie ma być zgodne. (shrink)