Artykuł dotyczy pewnych problemów związanych z relacją między ideą sprawiedliwości a państwem. W tekście zostały przedstawione następujące problemy: państwo opiera się na źródłowej niesprawiedliwości; współczesne państwo demokratyczne niweczy możliwość ustalenia podstaw dopuszczalnej niesprawiedliwości; powyższy stan redukuje podmiotowość moralną osób i transferuje ją do instytucji politycznych. Aby uniknąć takich konsekwencji, państwo winno zostać ustanowione na jakiejś formie umowy społecznej. Fundamentalna zgodna co do sprawiedliwych warunków powinna zostać uzgodniona pomiędzy pojedynczymi osobami oraz pomiędzy osobami a państwem.

The author describes the moment of the emergence of the concept of sovereignty, its causes, historical significance, as well as the issues raised in the debate over this concept since the seventeenth century. Sovereignty refers to the state and points to its essential feature, which defines the state as the result of occidental rationalism (Max Weber). According to this definition, the state is different from other, earlier and parallel political forms, such as republics and empires. However, changes in the history (...) of the state also affect the way in which sovereignty is understood. Consequently, the concept of sovereignty is often difficult to justify or is even – as some authors claim – anachronistic. The author outlines different approaches in the discussion about the validity of this concept and their premises. He also describes the relationship between the principle of sovereignty and the democratic rule of law. (shrink)

Artykuł przedstawia polskie regulacje prawne z lat 1998-2007 będące podstawą lustracji. Analizuje szereg aktów prawnych prezentując zakładane cele lustracji, jej zakres, procedury i przewidywane sankcje karne. Celem autora jest identyfikacja aksjologicznych podstaw regulacji prawnych dotyczących lustracji. W trakcie analiz wskazuje on m. in. na brak proporcji między sankcjami karnymi a winą jednostek, zwłaszcza w niektórych przypadkach penalizacji oświadczeń lustracyjnych niezgodnych z prawdą lub penalizacji niezłożenia oświadczeń. Autor argumentuje także, że analizowane rozwiązania zakładały – wbrew deklarowanym celom – przeniesienie odpowiedzialności (...) za zło systemu politycznego z jego aktywnych twórców na jednostki wbrew woli poddane działaniu tego systemu. Ponadto argumentuje, że lustracja oparta na przeprowadzanym przez państwo „teście moralności” radykalnie ingeruje w wewnętrzną sferę moralności jednostki i stąd zakłada elementy typowe dla aksjologii systemów totalitarnych; państwo nakazuje dokonać działania, które bezpośrednio i wprost zmierza do realizacji ściśle wewnętrznej wartości moralnej opartej na zgodności oświadczenia z przekonaniami, i jednocześnie państwo ustanawia siebie nie tylko obserwatorem i sędzią realizacji tej wartości, ale także autorem wzorca przekonań, z którymi oświadczenie ma być zgodne. (shrink)

Józef Ordęga (1802–1879) był polskim szlachcicem, uczestnikiem powstania listopadowego, a następnie jednym z działaczy Wielkiej Emigracji we Francji. W niniejszym artykule podjąłem próbę refleksji nad znaczeniem, jakie idea postępu zajmowała w jego piśmiennictwie z lat 1838–1846, kiedy próbował samodzielnej działalności politycznej. Wskazałem na silną inspirację doktryną francuskiego socjalizmu utopijnego, w szczególności saintsimonisty Philippe’a Bucheza. Ordęga, w ślad za nim, uważał, że postęp polega na wypełnianiu przez ludzkość celów objawianych stopniowo przez Boga. Twierdził, że idee związane z rewolucją francuską (wolność, równość, (...) braterstwo) są realizacją nauki Chrystusa i mają z gruntu katolicki charakter. Ponadto w ogólnym procesie postępu przypisywał szczególną rolę Polsce, wyrażając nadzieję, że w przyszłości odrodzi się ona jako państwo w pełni demokratyczne. (shrink)

Artykuł przedstawia rozważania historiograficzne wokół pytania, czy można wpisać nowożytne Państwo Kościelne w pojęcie „małego państwa”, a jednocześnie jakie były przyczyny wielkiego sukcesu dyplomatycznego Rzymu w XVI i XVII stuleciu. Działalność dyplomacji papieskiej została przedstawiona jako skupiona przede wszystkim na afirmacji dualistycznego autorytetu nowożytnej Stolicy Apostolskiej (zarówno jako świeckiego państwa terytorialnego, jak i uniwersalnej monarchii o charakterze religijnym). Niniejsza analiza dotyczy również papieskiej postawy „aktywnej neutralności” jako strategii politycznej i dyplomatycznej ukierunkowanej na osiągnięcie „międzynarodowej” pozycji papiestwa. Profil pracy ma (...) charakter historiograficzny, czerpie ze spuścizny polskiej, francuskiej, niemieckiej, angielskiej i włoskiej nauki historycznej. Badanie ma na celu usystematyzowanie i syntezę dotychczasowych sądów historyków dotyczących natury państwowości Państwa Kościelnego w kontekście sprawowania przez papieża powszechnej władzy kościelnej. Działające od końca XV w. stałe nuncjatury apostolskie stały się rdzeniem nowożytnej dyplomacji europejskiej, gwarantując Rzymowi ekspansję polityczną po kryzysie awiniońskim, pomimo słabości gospodarczej i militarnej papieskiej bazy terytorialnej: Państwa Kościelnego. W tym sensie Państwo Kościelne przestało być „małym państwem” i stało się podmiotem o charakterze uniwersalistycznym, zarówno politycznym, jak i kościelnym. Kuria Rzymska nie odgrywała już jedynie roli biernego obserwatora w stosunkach „międzynarodowych”; przeciwnie, dzięki nowemu systemowi stałych przedstawicielstw dyplomatycznych przy katolickich dworach uzyskała ona możliwość podejmowania własnej inicjatywy politycznej, pełnienia funkcji mediatora i arbitra, a także wzmocnienia kontroli nad życiem religijnym europejskich państw. (shrink)

The purpose of this article is to discuss Kant’s concept of juridical state as the foundation of the contemporary rule of law. Therefore, the article tries to answer two questions: (1) what character can be attributed to Kant’s concept of juridical state taking into account the obligations arising from it; (2) can the analysis of the Kantian juridical state have any impact on the contemporary understanding of the rule of law and if so, what can this impact be. In order (...) to accomplish this task, moral presuppositions of Kant’s juridical state are discussed, according to the commonly accepted view that Kant’s political philosophy is closely linked with his moral and ethical reflection. Then, two interpretations of Kant’s juridical state – the liberal one and the authoritarian one – are analysed. The crucial difference between these interpretations lies in establishing the circumstances in which the duty of obedience to state power should be carried out. Then, Kantian juridical state is compared with two ways of understanding the rule of law – the material one and the formal one – in order to evaluate whether the rule of law should be considered as continuity of or rupture with the Kantian concept. (shrink)

This article aims to present polemical exchanges over capital punishment that were conducted in interwar Poland. By using the analytical method and the source texts found in the press and the minutes of the Codification Committee, the author wants to trace the evolution of views on the death penalty and its usefulness in the state policy. The opinions on the subject differed considerably which was common not only for the interwar period. Back in the 19th century, when the first statements (...) on capital punishment had been published in newspapers, they had ended with completely different conclusions. Advocates for the abolition of the death penalty had emphasized first of all its ineffectiveness as well as the doubts of a religious and moral nature, which had led to a conclusion that the state could not take away a person’s life. Whereas supporters of the death penalty had believed that, in view of the low level of civilisation development of individual communities, giving up the possibility to impose the death sentence could have contributed to an uncontrolled rise in crime rates. They had also emphasized that public opinion demanded the retaining of capital punishment and acting against it would have resulted in various manifestations of public unrest. The death penalty had not been abolished in Poland during the interwar period but the exchange of arguments during those years had laid the foundations for the future changes in that area. They occurred at the end of the 20th century. (shrink)

Artykuł przedstawia sformułowaną przez M.A. Krąpca propozycję filozoficznego wyjaśnienia bytu społecznego na podstawie rozumienia człowieka jako spotencjalizowanej osoby. Kluczowe dla zaprezentowanej w artykule koncepcji M.A. Krąpca jest filozoficzne ujęcie dobra wspólnego rozumianego personalistycznie, jako analogicznie wspólny wszystkim ludziom cel: aktualizacja potencjalności osobowych człowieka, a więc rozwój moralny, wolitywny i twórczy każdego człowieka. Zapewnienie środków realizacji tak rozumianego dobra wspólnego stanowi zasadniczą rację bytu społeczeństwa i państwa. Wszelki byt społeczny jest bowiem — jako rzeczywistość relacyjna — ontycznie „słabszy” niż istniejąca w (...) sposób podmiotowy osoba ludzka. Dobro wspólne rozumiane personalistycznie stanowi jedyne dobro w pełni nieantagonistyczne: rozwój osobowy poszczególnych ludzi nikogo nie uszczupla, a wszystkich ubogaca. Zatem nie stanowi ono podporządkowania jednostki dobru całości rozumianej w sposób kolektywny. Jednocześnie pozwala na wskazanie racjonalnych podstaw dla konieczności istnienia rozmaitych społeczności, bez których rozwój osobowy nie mógłby się dokonać. Zaproponowana w artykule koncepcja M.A. Krąpca, akcentując prymat osoby względem bytu społecznego, jednocześnie wskazuje na fakt konieczności istnienia różnorakich społeczności jako ugruntowanych w ludzkiej spotencjalizowanej naturze środowisk umożliwiających rozwój osobowy człowieka. Tym samym pozwala na przekroczenie dychotomii indywidualizm — kolektywizm. (shrink)

Using E. Wolicka book "Consideration on Kant" as an anchoring point, the author investigates the conditions under which 'kingdom of ends' can successfully play a role of institution of culture, i.e. be translated into rules of action and empirical facts in the sphere of every day life and history.

Opracowanie dotyczy relacji konstytucyjnego pojęcia „dobro wspólne” z art. 1 Konstytucji RP, do pozaprawnych pojęć dobra wspólnego. Bezpośredni asumpt do jego przygotowania dało zdanie odrębne sędziego Trybunału Konstytucyjnego Zbigniewa Cieślaka do wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2011 r. w sprawie Kp 7/09, dotyczącej zmian w prawie budowlanym. Jest to w ogóle najobszerniejsza wypowiedź w całym dotychczasowym orzecznictwie TK poświęcona wprost problematyce dobra wspólnego. Sędzia Z. Cieślak wyraźnie odróżnił prawne pojęcie dobra wspólnego – jego zdaniem właściwe dla interpretacji klauzuli (...) dobra wspólnego z art. 1 Konstytucji RP z 1997 r. – od pojęć pozaprawnych, uznając te ostatnie za źródło nieporozumień w prawniczych dyskusjach na temat rozumienia wyrażenia „dobro wspólne” w prawie i jako kategorii konstytucyjnej. Argumentować będę, że zrekonstruowane przez Z. Cieślaka prawne pojęcie dobra wspólnego nie nadaje się do interpretacji klauzuli dobra wspólnego z art. 1 konstytucji z 1997 r., i że pojęcia pozaprawne powinny być postrzegane nie jako źródło nieporozumień, ale jako nieodzowna pomoc w ustalaniu treści konstytucyjnego pojęcia dobra wspólnego. Problematyka ta prowadzi do podjęcia pewnego – kluczowego dla stosowania art. 1 – zagadnienia relacji między dobrem wspólnym a prawami człowieka (wolnościami i prawami człowieka), zagadnienia, które ostro zarysowało się w orzecznictwie trybunalskim po raz pierwszy właśnie w tym zdaniu odrębnym. Chodzi mianowicie o związki zachodzące między dwoma zasadniczymi tradycjami pojmowania dobra wspólnego i odpowiadającymi tym tradycjom dwoma typami pojęć dobra wspólnego – tradycji klasycznej, znajdującej swój wyraz w Konstytucji 3 maja z 1791 r., i tradycji, w której dobro wspólne pojmowane jest przede wszystkim jako dobro państwa i która znalazła wyraz w konstytucji kwietniowej z 1935 r. Dla pierwszej tradycji charakterystyczne jest uznanie praw człowieka za zasadniczy element dobra wspólnego – i tę tezę Z. Cieślak akceptuje. Analiza jego propozycji pokazuje jednak, że należy ona do tradycji konstytucji kwietniowej, a przyjęcie pojęcia dobra wspólnego należącego do tej tradycji prowadziłoby do niespójności z niektórymi fundamentalnymi rozstrzygnięciami ustrojodawcy, dotyczącymi tak interpretacji art. 1 konstytucji i przyjętej w nim koncepcji dobra wspólnego, jak i konstytucyjnej koncepcji wolności i praw człowieka. (shrink)

The concept of the state does not need to be re-defined because it describes more permanent structures which were born together with modernity and which continue to endure. The modern state, symbolic dates for which are the American Constitution of 1787 and the French Revolution of 1789, is a nation whose sovereignty is defined territorially. The modern state is defined by the institutions of citizenship and representation, as well as by rules regarding the making of binding decisions. If we talk (...) of a modern state, it is defined by the following, basic parameters: first of all, it is a nation state; secondly, it is a state which undergoes a democratisation that takes social obligations upon itself to ever larger degree. It is also a state which has ever more expectations addressed to it and which unremittingly stimulates such expectations, promising its citizens more and more, most often beyond its capability to deliver. While we are accustomed to attaching a democratic type of political system to the concept of the state, the extent of the term ‘democracy’ is not identical with that of the term ‘state’. Non-state forms of democracy are possible. Arguments are being developed suggesting that the EU should evolve toward a non-state form of democracy. The term ‘democracy’ is thus not limited to defining only the political system of a state. The state continues to exist because it is still defined by the fundamental structures of the modernity: democracy and the values embroidered on the banners of the French Revolution – liberty, egality, fraternity. (shrink)

The changes brought about in Poland and elsewhere in Europe by the fall of Communism have given rise to hopes for the establishment of a political system differing from the one which had been the fate of these countries. In place of totalitarianism, a new political system is to be created based on the democratic principles of a state under the rule of law. The transformation from totalitarianism to democracy is a process which has not yet been completed in Poland (...) and still requires many efforts to be made before this goal may be achieved. One may also enumerate various pitfalls jeopardising this process even now. The dangers cannot be avoided if their sources and nature are not identified. Attempts to pervert the law and the political system may only be counteracted by legal means if the system based on the abuse of the law has not yet succeeded in establishing itself. Resistance by means of the law only has any real chance of success provided it is directed against attempts to set up a totalitarian system. Once the powers which are hostile to the state bound by the rule of law take over the institutions of the state, such resistance is doomed to failure. (shrink)

Zmiany spowodowane w Polsce i w Europie upadkiem komunizmu obudziły nadzieję na budowę systemu politycznego innego od tego, który był losem tych krajów. W miejsce totalitaryzmu ma powstać system polityczny oparty o zasady demokratycznego państwa prawa. Przejście od totalitaryzmu do demokracji jest procesem, który w Polsce nie został jeszcze zakończony i który do osiągnięcia celu potrzebuje jeszcze wielu nakładów. Mozna też wskazać wiele zagrożeń dla tego procesu występujących także obecnie. Nie da się uniknąć niebezpieczeństwa bez rozpoznania jego zródeł i jego (...) natury. Trzeba pamiętać, że zwyrodnieniu prawa i zwyrodnieniu systemu politycznego mozna zapobiegać środkami prawnymi, dopóki system bezprawia nie odniesie sukcesu. Opór środkami prawnymi ma realne szanse, gdy jest skierowany przeciwko próbom budowy władzy totalitarnej. Taki opór skazany jest na niepowodzenie, gdy siły przeciwne państwu prawa opanują juz organy państwa. (shrink)

Idea wolności jest klamrą spinającą całą filozofię Hegla. Chrześcijaństwo niesie ze sobą świadomość wolności - państwo jest jej realizacją. Dlatego też idea ta w owej podwójnej relacji jawi się jako punkt centralny systemu łączący sferę ducha absolutnego ze sferą ducha obiektywnego. Hegel przezwycięża opozycję, występującą we wcześniejszej filozofii, między "człowiekiem" i "obywatelem" poprzez zjednoczenie woli subiektywnej z wolą rozumną, konstruując w ten sposób etyczną całość - państwo - będące tą rzeczywistością, w której jednostka posiada wolność i korzysta z (...) niej (tylko o tyle, o ile partycypuje w świadomości ogółu). Treścią religii jest prawda absolutna, ale nie jest jej nadana forma myślowa - występuje raczej w postaci wyobrażenia. Stąd państwo jako twór rozumny sytuuje się pod względem formy wyżej niż religia. Pewne sformułowania Hegla, szczególnie zawarte w "Wykładach z filozofii dziejów" nasuwają myśl, że próbował on dokonać sakralizacji państwa. Jednakże w intencji Hegla nie leży oparcie aksjologii państwa o aksjologię religijną, czemu dobitnie daje wyraz w uzupełnieniu do § 270 "Filozofii prawa". Relacja między państwem a religią w planie społecznym ujęta jest przez Hegla następująco: dziedziną religii jest indywidualna wiara, podczas gdy państwo reprezentuje to, co ogólne, rozumne, etyczne. Można by dojść do przekonania, że Hegel optuje na rzecz liberalnej koncepcji rozdziału Kościoła i państwa. Wniosek taki byłby jednak pochopny, albowiem pomija się w ten sposób plan spekulatywny filozofii Hegla. Nowoczesne państwo jest wskroś rozumowe (a przynajmniej tak jest widziane przez filozofię), dlatego też każda różnica co do ich istoty jest z góry wykluczona. W państwie rozumnym świętość nie jest już czymś zewnętrznym w stosunku do rzeczywistości, lecz czystą wewnętrznością. Można zatem stwierdzić, że państwo stoi. nad Kościołem nie dlatego, iż jest sprzeczne z zasadą chrześcijańską, lecz właśnie dlatego, że jest tej zasady urzeczywistnieniem. Choć więc Hegel nie neguje wpływu religii na życie świeckie, to jednak pragnie ugruntować je na swoistych dlań wartości. (shrink)

Marxism accepted the notion of social justice, but realized it through liquidation of private property and violence of the totalitarian state. Liberalism and neoliberalism, in the name of maximal economic liberalism, reject the idea of social justice and postulate a minimal state. Republicanism and communitarianism accept ideas of common good and social justice. The social teaching of the Church proposes a subsidiary state which is not a protective one. Contemporary popes – Pius XI (Quadragesimo anno), John XXIII (Mater et Magistra), (...) Paul VI (Populorum progressio), John Paul II (Sollicitudo rei socialis, Centesimus annus) – postulate participation of the state in social justice. The main of its obligations are: protection and financial aid for key sectors of economic life (including agriculture), profamily policy, fighting against unemployment and providing fair salary, limited economic intervention (while respecting the rules of the free market economy at the same time), medical and social care. (shrink)

The idea of a law-governed state, which is referred to so commonly, exists as a synonym of the principle of the supreme meaning and standing of the constitution in the state system. The law-governed state in its pure form is one where the law provides not only the framework and barriers for the state and the actions of the authorities, but a state wherein its beginning and foundations are rooted in the law. The concept of the law-governed state has many (...) highly detailed elements ; its essence, however, is the recognition of the law as a particular means and a yardstick with which both the state’s system and the recognition of the legal standards vested with the power to shape social relationships, the regulatory power, are moulded. It is the prestige of the law – nomos basileus – which should be the source of state order. The supremacy of the law provides the premise on which the introduction of every detailed solution which turns the idea of the law-governed state into specifics, is based. If the rule of law, rather than that of the authorities is to exist, this must be a law wherein each citizen may contribute to its shape; ideally it will be one established directly by the citizens rather than by the established authorities, democratic in an indirect way. This must be a law binding upon everyone equally, observed by everyone, operating effectively and surely. It must also be a law made for society’s sake rather than for that of an idea, and it must be fitting to those realities, standards and common practices that exist in that society. It must also be a law not too rigorous and imposing neither excessive requirements nor strange measures. (shrink)

The reform of Polish self-government in the 90's has led to the restoration of local democracy. However, the self-governmental institutions soon fell into crisis, having nearly lost the social trust required for the realisation of their mission. The principal cause behind this phenomenon was the atrophy of moral, political and legal responsibility of the local authorities towards the communities that have elected them. There is a twofold source of weaknesses and dangers for Polish self-government: the erroneous way of introducing changes (...) in the system of government, and the forthcoming sociopolitical phenomena that hampered or even made it impossible to achieve some of the goals of the reform. We support the radical revision of legal regulation to remove these weaknesses. The basis for such a change will be the principle of subsidiarity as a governing rule for the entire system of public authority. This will ensure that the communities of inhabitants are seen as primary subjects of self-governmental power, and their power is rooted in citizens' rights to self-government. It is also necessary to ensure a truly pluralistic character of territorial power. Thus the citizens and their associations will have an influence on the election and functioning of the selfgovernmental bodies. The Author warns against the risk of emergence of a class of local and regional 'mandarins' in Polish public life – a class of practically ineradicable and systematically deficient leadership, likely to emerge should the mechanisms of democratic responsibility fail to be restored into the governmental bodies. The article ends with suggestions of particular legal changes aiming at the correct formation of Polish self-governmental institutions in both morally and socially rightful sense. (shrink)