SPIS TREŚCI Ryszard Moń Wstęp -/- Rozdział 1: Lękam się świata bez filozofii. O nieodzowności humanistyki w dobie techniki i globalizacji -/- 1.1 Konieczność filozofii 1.2 Narodziny sztuk wyzwolonych 1.3 Uniwersytet domem humanistyki 1.4 Upadek humanistyki 1.5 Uniwersytet – biznes i korporacyjna logika 1.6 Kognitywny kapitalizm 1.7 Złowroga moc etatyzmu 1.8 Pragmatyzm a ideały kształcenia 1.9 Demokracja – dialog, kultura, światopogląd 1.10 Humanistyka na straży demokracji 1.11 Edukacja filozoficzna w szkole 1.12 Podsumowanie – filozofia jako fundament -/- Rozdział (...) 2: Czy starożytna paideia może być alternatywą dla współczesnej pedagogiki? Antyczne metody wychowawcze i ich obecna rola -/- 2.1 Filozofia jako sposób życia 2.2 Rola ćwiczeń duchowych w paidei starożytnej Grecji oraz starożytnego Rzymu 2.3 Antyczna paideia a aktualne wzorce kształcenia -/- Rozdział 3: Problem ujawniania przez nauczyciela własnej tożsamości moralnej w nauczaniu etyki i filozofii -/- 3.1 Nauczyciel na lekcjach filozofii i etyki 3.2 Etyka, moralność i tożsamość 3.3 Matthew Lipmana filozofowanie z dziećmi i młodzieżą 3.4 Filozofia! Ale jaka? 3.5 Nauczyciel-filozof 3.6 Tożsamość moralna nauczyciela -/- Rozdział 4: Język i filozofia. O Naturalnym Metajęzyku Semantycznym i jego związkach z filozofią -/- 4.1 Naturalny Metajęzyk Semantyczny – rozważania wstępne 4.2 Inspiracje filozoficzne koncepcji NMS 4.3 Naturalny Metajęzyk Semantyczny – cel i założenia koncepcji 4.4 Kierunki rozwoju NMS 4.5 Jak wykorzystać NMS w dydaktyce filozofii? -/- Rozdział 5: Metody problemowe na lekcji etyki i filozofii jako możliwe działanie prewencyjne -/- 5.1 Metody rozwiązywania problemów – informacje ogólne 5.2 Rozwiązywanie problemów poznawczych 5.3 Rozwiązywanie problemów decyzyjnych 5.4 Rozwiązywanie problemów praktycznych 5.5 Nauczanie i uczenie się metodą „układanki” 5.6 Metoda wychowania bez porażek 5.7 Rola nauczyciela 5.8 Kształcenie umiejętności rozwiązywania problemów 5.9 Oceny i wartościowania 5.10 Podsumowanie Rozdział 6: Trudności w uczeniu się – profilaktyka i terapia -/- 6.1 Trudności w uczeniu się 6.2 Specyficzne trudności w uczeniu się 6.3 Niepowodzenia szkolne 6.4 Profilaktyka i terapia -/- Aneks – konspekty lekcji o tematyce filozoficznej i etycznej. (shrink)

The main aim of the paper is to discuss some recent definitions of lie and lying, particularly that proposed recently in Edukacja Filozoficzna by Andrzej Stępnik. First I point out that his proposals share common conviction that among other things one has to have intention to deceive someone in order to lie. But this is wrong since it is quite clear that in a case of bold-face lies one can lie without having this intention. And bold-face lies are (...) lies. It follows that not only Stępnik’s definitions but all descriptive definitions of lies and lying sharing this condition are too narrow, so are inadequate. Instead of giving another descriptive definition of lying and lie, some précising definitions are proposed. According to first of them: A person x lies to y iff (i) x claims to y something that x doesn’t believe, and (ii) x doesn’t inform y that she doesn’t believe what she clams. According to another; A person x lies to y iff (i) by uttering something x expresses some propositional attitude (belief, desire, knowledge etc.), (ii) x doesn’t have this attitude, (ii) x doesn’t inform y that (ii) And the last states: A person x lies to y iff (i) x performs some speech act, (ii) some propositional attitude is one of the necessary conditions of sincery condition of this act, (iii) x doesn’t have this propositional attitude, (iv) x doesn’t inform y that (iii). We also propose crucial definition of claiming: A person x claims at a context C that p iff there is some sentence S of some language L (which x understands perfectly): (i) x utters S at C, (ii) according to semantic rules of L: uttering at C sentence S means that p, (iii) x is disposed at C to confirm the truthfulness of S. and expressing: A person x by uttering S expresses some kind of propositional attitude that p iff for all who are acquainted with proper linguistic or social convention is reasonable to attribute this kind of propositional attitude that p to x. (shrink)

Autor zastanawia się nad stosunkiem między hermeneutyką a etyką filozoficzną. Z jednej strony ujmuje etykę jako normatywną refleksję krytyczną, z drugiej natomiast jako hermeneutykę moralności. W nawiązaniu do Gadamerowskiego ujęcia problemu rozumienia, autor podkreśla znaczenie phronesis i postuluje powrót do idei filozofii praktycznej, która potrafi ująć i opisać całość rzeczywistości przeżywanej, wyartykułowanej w prawie i obyczaju. Podstawę dla tak rozumianej etyki filozoficznej stanowi etos, którego samoprezentacja następuje we wspólnotowej formie życia. Etyka filozoficzna, w perspektywie hermeneutycznej, wyrasta z samej praktyki (...) życia codziennego i jest zakorzeniona w jego pierwotnej rozumności. (shrink)

Stanley Cavell (1926–2018) jest jednym z tych filozofów, którzy świadomie wychodząc od założenia wzajemnego dopełniania się filozofii i literatury, rozwijają swą refleksję teoretyczną na przecięciu obu tych dziedzin, traktując ową refleksję jako formę pisarstwa. W opinii Cavella literatura w niczym nie ustępuje poznawczo filozofii w kategoriach wartości poznawczych. Cavell posuwa się nawet do zakwestionowania zasadności sztywnego, nieprzezwyciężalnego podziału na te dwie dziedziny, zaś własne pisarstwo określa mianem krytyki epistemicznej, będącej swego rodzaju krytyką literacką. Choć sam wywodzi się ze szkoły analitycznej, (...) Cavell pozostaje niezwykle krytyczny wobec tej tradycji filozofowania, zarzucając jej, jak sam to ujmuje, „zapomnienie o ludzkim głosie”, utratę kontaktu z rzeczywistością, jak również wyalienowanie się z życia – ostatecznie nazywając filozofię analityczną „dyscypliną najbardziej obcą życiu i pisaniu”. Równocześnie sam zwraca się ku tradycji kontynentalnej, próbując połączyć te dwie odmienne tradycje intelektualne w ramach własnej refleksji filozoficznej. Tak oto Cavell sytuuje się na skrzyżowaniu rozmaitych obszarów i nurtów intelektualnych, zaś jego pole badawcze jest niezwykle szerokie i zróżnicowane – obejmuje filozofię, literaturę, film, teatr i muzykę. W niniejszym artykule zamierzam skupić się na kilku wybranych aspektach dzieła Cavella, nadal nie do końca rozpoznanych w ramach poświęconych mu studiów – takich jak użytek z pojęć filozoficznych oraz wybrane metody, wykorzystywane przez Cavella do interpretacji tekstów literackich, jak problem parafraz, metoda literalizacji języka (w kontekście Cavellowskiej analizy _Końcówki _Becketta), problem dzieła otwartego, zagadnienie zwyczajności związane z Cavellowską wersją filozofii języka potocznego (w kontekście wybranych cech filozofii Wittgensteina). Pod koniec tekstu kilka uwag poświęcam również hermeneutyce Cavella i sugeruję kontekst, w jakim można ją powiązać z innymi nurtami filozofii, zwłaszcza z filozofią Innego, wypracowaną przez Emmanuela Levinasa. (shrink)

The article presents the contemporary situation of teaching ethics in secondary schools in Spain. It highlights the historical and systemic contexts related to the introduction of this subject into the curriculum in the 1980s, as well as its position in the curriculum as an alternative to religious education. It also diagnoses problems and deficits resulting from multiple legislative changes, inconsistent and instrumental treatment of this subject by legislators and its still visible undervaluation in the Spanish education system. Finally, it proposes (...) a number of practical solutions related to the methodology of teaching ethics and the role that a teacher can play in the education process. These suggestions are an attempt to respond to the assumptions formulated by law regarding the objectives of teaching the subject “Ethical Values”, and above all, they emphasize the close connection of ethics with the development of civic attitudes, practical development of critical thinking skills, responsibility, and autonomy. (shrink)

Autor artykułu zastanawia się, czy istnieje jakaś narracja filozoficzna, która jest dopasowana do epoki antropocenu lub kapitalocenu. Stara się pokazać, że w kilku współczesnych nurtach filozoficznych widać zarysy takiej narracji, od teorii aktora-sieci po poststrukturalistyczny feminizm. Koncepcje postwzrostowe mogą być zaś mediatorem, który pomoże w spopularyzowaniu tych.

The article refers to the issue of journalism education at university, in terms of the philosophical categories of meaning and truth. The author analyses the curricula of selected Polish higher education institutions in the majors of journalism and social communication, and refers to studies on education in journalism ethics in Poland conducted in 2015–2016. In his academic reflection, he indicates the inadequacy of university education for the proper preparation of journalists for fulfilling their profession when faced with the challenges of (...) the modern era. (shrink)

Artykuł stanowi próbę pokazania zagadnienia społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw z filozoficznej perspektywy obecnej w pismach Waltera Lippmanna. Krótko omówione zostały istotne w tym kontekście elementy biografii autora powiązane z jego twórczością. Następnie przedstawione zostało samo pojęcie społecznej odpowiedzialności i jego ewolucja w okresie, w którym powstawały pisma Lippmanna, z naciskiem na amerykański kontekst kulturowo-historyczny. W kolejnej części pokazane zostay dwa różne ujęcia problematyki charakterystycznej dla opisywanego zagadnienia, które odnaleźć można w pismach autora. Pierwsze odnosi się do postulowanej przez autora teorii ekonomii (...) społecznej, drugie powiązane jest ze specyficznym sposobem definiowania społeczeństwa. Wskazane zostały także źródła potencjalnych inspiracji we współczesnych Lippmannowi teoriach ekonomicznych, filozoficznych i społecznych. Niektóre propozycje autora są typowe dla epoki, inne zdają się nosić znamiona innowacyjności. (shrink)

Celem artykułu jest filozoficzna analiza figury uchodźcy przebywającego na terytorium Europy Zachodniej a także opisanie mechanizmów, które stabilizują i podtrzymują wykluczenie przybyszów. Na pierwszy plan wysuwają się w tekście dwie kategorie: inność i obcość oraz napięcie między nimi. Inność jest ukazana jako ontologiczna kategoria niezbędna dla konstrukcji podmiotu. W przypadku natomiast figury uchodźcy, analizowanej w niniejszym tekście, status innego może ulec dekonstytucji i wówczas cudzoziemiec, usytuowany poza społeczeństwem, staje się obcy i traci możliwość swobodnego projektowania siebie. Co istotne, należy (...) także uwzględnić przestrzeń, w której uchodźcy są sytuowani, tj. obozy lub ośrodki. (shrink)

Człowiek stanął obecnie przez problemami etycznymi, których dotychczasowa etyka bądź w ogóle nie dostrzegała, bądź też, jeżeli nawet dostrzegała, to nie podejmowała poważniejszych prób ich rozwiązania. Rola medycyny w życiu współczesnego człowieka staje się coraz większa. Lekarze mają prawo decydowania o tym, czy wolno nam wykonywać określone zawody, uprawiać określone sporty, a także orzekają o poczytalności lub niepoczytalności osób oskarżonych o popełnienie przestępstw. Te głębokie przemiany w świadomości sprowadzają się zatem do jednego zasadniczego zjawiska: zmiany naszego stosunku zarówno do życia, (...) jak i do śmierci. Pytania o moralną zasadności eutanazji, aborcji, transplantacji organów są bowiem w istocie pytaniami dotyczącymi kresu lub początku ludzkiego życia. Mamy więc obecnie do czynienia z całkowicie nowym podejściem do śmierci, a tym samym – do problemów bioetycznych. Jakie stanowisko wobec tego nowego podejścia powinna zająć etyka? Otóż wydaje się, że już samo powstanie bioetyki jako odrębnej dyscypliny jest rezultatem usiłowań zmierzających do sprostania owym wyzwaniom. Bioetyka, chcąc tego czy nie, staje się rodzajem etycznego drogowskazu dla osób i instytucji podejmujących decyzje o życiu lub śmierci drugiego człowieka. W praktyce okazuje się jednak, iż ów bioetyczny drogowskaz wskazuje kierunek mniej lub bardziej dokładnie: poczynając od formułowania ogólnych teorii etycznych, w obrębie których dokonuje się rozwiązania także problemów bioetyki, aż po wypowiedzi stwierdzające moralną dopuszczalność pewnych działań wobec konkretnych osób. Filozof powinien stać na straży akceptowanych powszechnie wartości moralnych i uświadamiać, jakie skutki dla moralności i społeczeństwa przynieść może rosnąca tendencja do zawierania moralnych kompromisów z wymogami wydajności i skuteczności. Moralnym nakazem obowiązującym jego samego powinno być natomiast strzeżenie się tego rodzaju kompromisów. Odnieść można jednak wrażenie, że także bioetyka nie dostrzega owych ostatecznych celów i mechanizmów, skupiając uwagę na postępowaniu i odpowiedzialności moralnej jednostki, tracąc natomiast z pola widzenia szersze struktury społeczne i kulturowe. Aby te cele dostrzec i właściwie ocenić, bioetyka nie może ani sama stać się częścią tej instytucji, ani też pozostać ściśle filozoficzną, akademicką spekulacją. Interdyscyplinarność jawi się w tym kontekście jako wymóg, któremu bioetyka prędzej czy później będzie musiała sprostać. (shrink)

Jak wiadomo, teksty biblijne czyta się wielorako. Jednym z uprawnionych, aczkolwiek niewykorzystanych sposobów ich lektury jest odczytanie w klu­czu antropologicznym. Wtedy całe partie Biblii można traktować jako wynik rzeczywistej refleksji nad człowiekiem, jego naturą, kondycją, losem, którą przeprowadzili archaiczni myśliciele i wyrazili przemyślnym, symbolicznym językiem. W perspektywie takiego interpretacyjnego założenia Pismo Święte staje się tyle wyjątkowym, ile niedocenionym źródłem wiedzy o człowieku. Nigdzie indziej nie zgromadzono tak konsekwentnie i w takiej liczbie opi­sów ludzkich losów uwzględniających żywe i bogate doświadczenie religijne. (...) Uznając swoistość tego doświadczenia, zyskuje się ogrom materiału do badań w ramach filozoficznej antropologii. Metodami tej dyscypliny, za pomocą jej systemu pojęciowego można czytać i interpretować mit adamiczny, historię patriarchów, sędziów. Można medytować nad losami bohaterów biblijnych: królów, proroków, uczniów Jezusa w planie antropologicznym, a wynik tej refleksji wyrazić za pomocą siatki pojęciowej filozofii człowieka. (shrink)

Interpretujemy symboliczne pojęcia z drugiego zdania Genesis za pomocą pojęć filozoficznych opisujących negacje bytu: „pustkowie” – nicość, „ciemność” – niemożliwość, „bezład” – chaos. Dyskutujemy możliwe zastosowania wyników takiej wykładni biblijnego tekstu w filozofii Boga i w metafizyce. Argumentujemy za tym, że w porządku metafizycznym, w którym traktuje się prawdopodobieństwo jako kategorię w sensie Arystotelesa, staje się ono odpowiednią interpretacją dla symbolu „oddzielenia światłości od ciemności”.