Osmanlı’da Huzur Dersleri Ramazan ayında, padişahın riyasetinde belirli plan ve program çerçevesinde yapılan tefsir dersleridir. Bu dersler, III. Mustafa zamanında h. 1172/m. 1759 yılında resmiyet kazanmış ve hilafetin ilgasına kadar devam etmiştir. İslam ilim geleneğinde Huzur Dersleri; muhâkemât, muhâdarât ve mecâlîs gibi ilmi toplantılarla benzerlik göstermektedir. Bu dersler, ümera ile ulemanın ilmi meclislerde bir araya gelmesine zemin hazırlamıştır. Dönemin önde gelen ilim adamları, mukarrir (dersi sunan) ve muhatap (müzakereci) olarak bu derslerde görev almıştır. Bu toplantılara padişahlar; dinleyici, (...) müzakereci ve yönetici olarak katılmıştır. Derslerin ana konusunu Kur’an âyetleri oluşturmaktadır. Derslerde takririn ardından müzakere heyeti, mukarrire sorular yönelterek soru-cevap usulüyle değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Huzur Dersleri, Kur’an âyetlerinin yorumlanması ve müzakere edilmesi açısından tefsir ilminin bir konusudur. Bununla beraber Huzur Dersleri, tefsir ilminden başka; tarih, edebiyat ve din eğitimi gibi disiplinlere de konu edilmiştir. Alan yazındaki araştırmalar, Mardin’in Huzur Dersleri eseri bağlamında gerçekleştirilmiştir. Fakat, Mardin’in eserinde bazı mukarrirlerin sağlık, vefat ve sair gerekçelerle derslerini icra edemediği gibi bilgilerle takrir heyetinde yapılan değişikliklere işaret edilmediği belirlenmiştir. Bu sebeple Huzur Dersleri, Mardin’in eserinin yanında; Meşihat-ı İslâmiye Sicill-i Ahvâl defterleri, Devlet Arşivleri, ders davetiyeleri, dönemin gazete-dergileri ve sair evraklar dik-kate alınarak daha kapsamlı bir şekilde ele alınmalıdır. Çalışmada, bu kaynaklar incelenerek mukarrirlerin hangi padişah döneminde kaçıncı âyeti takrir ettiklerine dair veriler çok yönlü soruşturulmuş, ihtilaflı gözüken bilgiler elenmiştir. Takrir edilen âyet(ler)in tespit edilemediği Huzur Dersleri ise dikkate alınmamıştır. Araştırmada, Huzur Dersleri’nde; hangi padişah döneminde, kaçıncı âyetin, kim tarafından takrir edildiği incelenerek Huzur Dersleri kronolojisi oluşturulmuştur. (shrink)

Sahip olduğu akademik imkânların ve başta İngilizce olmak üzere birçok dilde uluslararası yayınların çokluğu nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri’ndeki İslam çalışmaları yoğun, üretken ve dünya genelinde ilgiyle takip edilen bir alandır. Ancak Batı’daki üniversitelerin genelinde olduğu gibi Amerikan üniversitelerinde de İslam felsefesi/tarihi çalışmaları oldukça zayıftır. Bu makalede öncelikle geçmişten günümüze İslam çalışmalarının ABD’deki durumu tasviri bir metotla ortaya konulmakta ve İslam Felsefesinin ABD’deki İslam çalışmaları içerisindeki zayıf konumu sorgulanmaktadır. İkinci olarak Post-Oryantalist süreçte İslam Felsefesi çalışmalarında (...) öne çıkan isimler ve çalışmaları değerlendirilmektedir. Sonuç olarak ABD üniversite sisteminin genel yapısının gereği olarak İslam Felsefesi çalışmaları nicelik bakımından Avrupa ve İslam coğrafyasından daha zayıf olduğu görülmektedir. Bu durumu iki şekilde açıklamak mümkündür. Birincisi alanın Amerikan devlet felsefesinin temel ilkesi olan bilgi-güç hedefi ve alanın politik çıkarlarıyla ilişkisinin zayıflığıdır. Bu durum Post-Oryantalist eğilimin arka planını da oluşturmaktadır. İkincisi ise fenomenolojist yönteme olan ilginin artması ve Amerikan yükseköğretim sisteminde hâkim olan kozmopolitanizm ve interdisiplinerci yaklaşımlardır.Özet: Dünyanın önde gelen üniversitelerinde İslam çalışmaları ve bu çalışmalar içerisinde yer alan İslam felsefesi çalışmalarının önemli bir akademik ilgi alanı olduğu görülmektedir. Bu ilgi ABD’de de yaklaşık 150 yıllık bir geçmişe sahiptir. Son yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde İslam çalışmalarında sadece ciddi bir artış değil aynı zamanda çeşitlenme de söz konusu olmuştur. ABD’deki İslam çalışmaları ve özelde İslam felsefesi çalışmalarının durumunu birlikte ele alan akademik araştırmalar ise henüz bulunmamaktadır. Son gelişmeleri de dikkate alarak alanla ilgili araştırmaların sürdürülmesi ve İslam felsefesi çalışmalarının da noksan bırakılan izinin sürülmesi gerekmektedir. Bu noktadan hareketle bu makale çalışması, üniversite müfredatlarıyla ilgili araştırmalar, web taramaları ve yazılı materyaller üzerinden gerçekleştirilecek ve ilgili kitaplar, makaleler ve diğer kaynaklar taranarak konu hakkında deskriptif bilgiler sunulacaktır. Bu yöntemin tercih edilme nedeni derinlemesine bir araştırmadan daha çok genel resmi ortaya koymak ve mevcut durum hakkında bilgi vermektir. Sahanın genişliği ve kaynakların çeşitliliği ve konunun daha özel ve yoğun bir çalışma gerektiren yapısı nedeniyle diğer yöntemler tercih edilmemiştir Çalışma iki ana başlıktan oluşmaktadır. Birincisi ABD’deki İslam çalışmalarının konumu ile ilgilidir. Bu başlık altında 18. yüzyıldan itibaren İslam çalışmalarının ABD’deki seyri hakkında bilgi verilmekte ve İslam çalışmalarının günümüzdeki konumu detaylandırılmaktadır. İkinci başlık İslam Felsefesi çalışmalarının İslam çalışmaları içerisindeki ve ABD akademilerindeki konumuyla ilgilidir. Bu başlık altında İslam Felsefesi çalışmalarının geçmişten günümüze kadar gelinen süreçte geçirdiği evreler tasvir edilmekte ve bazı isimlerin ve eserlerinin değerlendirmesi yapılmaktır. İncelemeler sonucunda ABD’deki İslam çalışmalarının geçmişinin yaklaşık 150 yıla tekabül etmesine rağmen yeterli seviyeye ulaşmadığı görüldü. Hâlbuki sahip olduğu Müslüman nüfus, akademik imkânlar ve başta İngilizce olmak üzere birçok dilde uluslararası yayınların çokluğu nedeniyle ABD’deki İslam çalışmalarının beklenenden daha yoğun, üretken olması beklenirdi. Ancak buna rağmen Daha çok Fenomenolojist ve İnterdisipliner yaklaşımın tercih edildiği Amerikan üniversitelerinin akademik kadro çeşitliliği ve başta İngilizce olmak üzere farklı dillerdeki yayın yelpazesinin genişliği ve son yıllarda yeni bir durum olan sosyal medyaya açık akademik faaliyetler ABD’nin İslam çalışmaları alanındaki etkinliğini giderek arttırmaktadır. Geçmişte İslam çalışmalarında öncü rolü oynayan İngiltere, Fransa, Almanya ve Hollanda gibi ülkelerde öteden beri oryantalist eğilimi temsil eden bu tür çalışmalar günümüz ABD üniversitelerinde interdisipliner ve multidisipliner bir format kazarak devam etmektedir. ABD’deki İslam çalışmaları üzerinde yoğunlaşan akademik çalışmalara göre İslam çalışmalarına yön veren en önemli etken oryantalist eğilimlerdir. Bunun yanında 11 Eylül olaylarının sonucunda da artan bir ilgiden söz etmek gerekmektedir. Bu ilgi sadece alanda yeni istihdam imkânlarının oluşmasına değil aynı zamanda araştırmacı sayısının da artmasına neden olmuştur. Çalışmamın ikinci kısmını oluşturan ABD üniversitelerindeki İslam felsefesi çalışmalarının genel durumuna bakılacak olursa bu çalışmaların sosyoloji, antropoloji ve kültür çalışmaları gibi alanlarda görülen çeşitliliğe de sahip olduğunu söylemek oldukça zordur. ABD üniversitelerindeki İslam felsefesi çalışmaları İslam çalışmaları genel çatısı altında sürdürülmektedir. Bu alandaki çalışmalar başlarda daha çok oryantalist eğilimi temsil eden Philip Hittî, Leo Strauss, Muhsin Mehdî, Fazlurrahmân, İsmâil Râci Fârukî, Mâcid Haddûrî, Moshe Pearlmann, gibi önemli isimler tarafından sürdürülmekteydi. Günümüzde Charles Butterworth, Seyyid Hüseyin Nasr, Oliver Leaman, Dimitri Gutas, Robert Wisnovsky, Frank Griffel, John Walbridge ve daha birçok isim yeni eğilimin temsilcileri olarak alanla ilgili çalışmalarını sürdürmektedir. Bu araştırmacılar, Amerikan akademik siteminin bir sonucu olarak sadece İslam felsefesi değil aynı zamanda İslam bilim tarihi, İslam tarihi ve medeniyeti, İslam ve Batı vb. alanlarda da yayınlar yapmakta ve İslam çalışmalarının sürdürüldüğü çeşitli üniversitelerde dersler vermekte ve lisansüstü seviyede öğrenciler yetiştirmektedir. Bu noktadan hareketle diyebiliriz ki İslam felsefesi çalışmaları ise diğer İslam çalışmalarına kıyasla daha da zayıftır. Bu durumun sebeplerini şu şekilde açıklamak mümkündür:1-Amerikan devlet felsefesinin temel ilkesi olan bilgi-güç hedefi ve alanın politik çıkarlarıyla ilişkisinin zayıflığı. Bilimlerle kurulan bu politik çıkar ilişkisi Post-Oryantalist eğilimin arka planını da oluşturmaktadır. 2-Amerikan Üniversitelerinde fenomenolojist yönteme olan ilginin artması ve Amerikan yükseköğretim sisteminde hâkim olan kozmopolitanizm ve interdisiplinerci yaklaşımlar.3-Amerikan üniversitelerindeki Yakın Doğu, Ortadoğu ve İslam Çalışmalarında İslam felsefesi dersleri felsefenin ya da felsefe tarihinin bir parçası olarak müfredatta yer alması. Amerikan üniversitelerinde standart müfredat sistemi yaygın olmadığından İslam felsefesi ile ilgili dersler bölümden daha çok ders veren hocanın ilgisine ve isteğine bağlı olarak verilmektedir.4-Kıta Avrupası’nda görülen katı oryantalist eğilimlerin nisbeten azlığı ve ABD devlet politikalarının gereği olarak şekillenen havuz usulü müfredat.5-Bazı İslam felsefesi uzmanlarının alanı terk ederek daha çok aktüel tartışmalara yönelmesi ve daha çok Müslümanların geri kalmışlığı sorunundan hareketle üretilen problemlere odaklanması. Son olarak İslam felsefesi çalışmaları Müslümanların genelinin ilgilendiği bir disiplin olmadığı için üniversite dışında İslam felsefesi çalışmalarının yürütüldüğü kurumsal yapılar ABD’de de henüz teşekkül etmemiştir. Bazı bölümlerde İslam Felsefesi İslam düşüncesi tarihinin bir alt dalı olarak varlığını sürdürmektedir. Ancak İslam felsefesi müstakil bir alan olarak kendisine henüz ABD üniversitelerinde yer bulamamıştır. USA’da artan İslam çalışmalarının yeterli düzeyde olmasa da dünyadaki islam çalışmalarına yön verebilecek noktaya ulaştığını söylemek mümkündür. (shrink)

Gayretimin bir kısmı bilim dünyasına hizmet, ama diğer çok mühim bir gayesi ise; koskoca bir İslam aleminin yitirmiş olduğu kendine hürmeti, güveni ve insanlık tarihindeki yerini hatırlatmak, kaybettiklerini inşa etmek içindir. Prof. Dr. Fuat Sezgin Prof. Dr. Fuat Sezgin anısına ithaf ettiğimiz Felsefe ve Din Bilimleri Özel Sayımıza hoşgeldiniz. Prof. Dr. Fuat Sezgin, 24 Ekim 1924 tarihinde Bitlis’te dünyaya gelen Fuat Sezgin, il-kokulu Doğubayazıt’ta, ortaokul ve liseyi ise Erzurum’da bitirdikten sonra 1943 yılında İstanbul’a geldi. İstanbul Üniversitesi şarkiyat (Doğu bilimi) (...) Araştırmaları Enstitüsü’nde ünlü Alman şarkiyatçı Prof. Dr. Hellmut Ritter’in (1892-1971) öğrencisi olan Sezgin, Ritter’in tavsiyesi üzerine İslâm bilimlerine yöneldi. 1951’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakülte-si’den mezun olduktan sonra Arap Dili ve Edebiyatı alanında “Buhârî’nin Kaynakları Hakkın-da Araştırmalar” başlıklı teziyle doktorasını tamamladı. Bu çalışmasıyla, hadis kaynağı olarak İslâm kültüründe önemli bir yere sahip olan Buhârî’nin sözlü kaynaklar yerine yazılı kaynaklara dayandığı tezini ortaya attı. Doçent unvanını 1954 yılında alan Sezgin, 1960 askeri darbesinin ardından üniversi-telerden uzaklaştırılan 147 akademisyen arasında kendi adının da bulunması üzerine 1961’de Türkiye’den ayrıldı ve çalışmalarına Goethe Üniversitesi’nde (Frankfurt) devam etti. Câbir bin Hayyân hakkında hazırladığı ikinci tezini 1965’te Goethe Üniversitesi Doğa Bilimleri tarihi Enstitüsü’ne sunan ve bir yıl sonra profesörlüğe yükseltilen Sezgin, aynı yıl kendisi gibi şarkiyatçı olan Ursula Sezgin ile Evlendi. Alanında şimdiye kadar yazılan en kapsamlı eser kabul edilen Geshichte des arabisc-hen Schrifttums (Arapça Yazma Eserler Literatürü Tarihi) başlıklı kapsamlı eserinin ilk cildini 1967’de yayımlayan Sezgin, 1978’de Kral Faysal İslâmi İlimler Ödülü’ne lâyık görüldü. Bu ödül nedeniyle kendisine takdim edilen maddi desteği değerlendirerek 1982’de Goethe Üniversitesi Arap-İslâm Bilimleri Tarihi Enstitrüsü’nü, ertesi yıl ise bu enstitü bünyesinde, tarih boyunca Müslüman bilim insanlarının icat ettiği 800’den fazla bilimsel alet ve düzene-ğinin modellerinin sergilendiği İslam Bilim ve teknoloji Müzesi’ni kurdu. Bu müzenin bir benzerini 2008 yılında istanbul’da kuran Sezgin, 2010 yılında Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı’nın kuruluşuna öncülük etti. Kahire Arap Dili Akademisi, Şam Arap Dili Akademisi, Fas Rabat Kraliyet Akademisi, Bağdat Arap Dili Akademisi, Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyeliği de dâhil olmak üzere çok sayıda ödül ve nişana layık görülen Sezgin’e; Erciyes Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Süleyman Demirel Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi tarafından fahri doktora unvanları verildi. Frankfurt am Main Goethe Plaketi, Almanya Üstün Hizmet Madalyası, İran İslâmi Bilimler Kitap Ödülü ve Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü ile taltif edildi. Prof. Sezgin’in öncülüğünde kurulan İstanbul İslâm Bilim ve teknoloji tarihi Müzesi, Kültür ve Turizm bakanlığı 2016 özel Ödülü’ne lâyık görüldü. Arapça, Süryanice, İbranice, Latince ve Almanca başta olmak üzere 27 dil bilen Prof. Dr. Fuat Sezgin, 30 Haziran 2018’de İstanbul’da vefat etti ve Gülhane Parkı’ndaki İstanbul İslâm Bilim ve teknoloji tarihi Müzesi’nin bahçesine defnedildi. Vefatının ardından, 2018/6 sayılı Cumhurbaşkanlığı genelgesi ile 2019 yılı “Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı” olarak ilân edildi. Cumhurbaşkanlığı genelgesinde "İslam kültür ve medeniyetinin daha iyi anlaşılmasını sağlamak ve onu yeni nesillere en doğru şekilde aktarmak amacıyla yapılacak söz konusu çalışmalara ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşlarınca her türlü destek ve katkının sağlanması hususunda gereğini rica ederim." İfadelerine yer verilerek Fuat Sezgin’in ülke sathında anlatılması ve düşüncelerinin anlaşılması için çeşitli faaliyetlerin yürütülmesi istenmişti. Koordinasyon Merkezi olarak da Kırıkkale Üniversitesi seçildi Dünyanın önde gelen bilim tarihçilerinden olan, İslam Bilim Tarihi alanındaki çalışmaları bulunan Prof. Dr. Fuat Sezgin’i gelecek nesillere tanıtmak, fikirlerini anlatmak amacıyla Sivas Cumhuriyet Üniversitesi tarafından da birçok faaliyet yapıldı. Dünyanın önde gelen bilim tarihçilerinden Prof. Dr. Fuat Sezgin’e, İslam Bilim Tarihi alanındaki çalışmalarından dolayı Üniversitemiz tarafından “Fahri Bilim Doktoru” unvanı verildi. Prof. Dr. Sezgin’e fahri bilim doktoru unvanı verilmesi dolayısıyla Üniversitemiz Kül-tür Merkezi’nde düzenlenen tören İstiklal Marşımızın okunması ve saygı duruşuyla başladı. Programa Rektörümüz Prof. Dr. Alim Yıldız, Sivas Belediye Başkan Yardımcısı Ah-met Özaydın, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Musa Uzun, öğretim elemanları ve öğrenciler katıldı. Rektörümüz Prof. Dr. Alim Yıldız yaptığı açış konuşmasında, "İnsanlara İslam bilimlerinin gerçeğini tanıtmak, benlik duygularını olumsuz etkileyen yanlış yargılardan onları kurtarmak ve ferdin ehemmiyetine olan inancı kazandırmak amacıyla İslam Bilimi Tarihi araştırmalarına adanmış bir ömürdür Prof. Dr. Fuat Sezgin Hocamız. Öyle büyük bir otoritedir ki onu anmadan, onun hazırladığı eserlere bakmadan, bilim tarihiyle, İslam tarihiyle ilgili ortaya bir şeyler sunabilmek çok zordur. Bilim tarihinin en çalışkan, en birikimli bilim insanlarından biridir. İslam tarihine, İslam düşüncesine, İslami eserlere ve bilim dünyasına vermiş olduğu katkılarıyla bir medeniyet kâşifi, eşi bulunmaz bir değer ve ‘darbeler neden kötüdür’ sorusunun mücessem cevabıdır Prof. Dr. Sezgin. Bizim medeniyet ve kültürümüzde kültür, sanat ve beşerin, Yaratıcının her eserinde müşahede ettiği güzellikleri, çeşitli yol ve yöntemlerle ortaya koymasının vasıtasıdır. Bilgiyi hikmetle taçlandırıp irfana ulaştırmadıkça hiçbir şeyi yerli yerine oturtamayız." dedi. Konuşmanın ardından Rektör Yıldız, 93 yaşındaki Prof. Dr. Fuat Sezgin’e cübbe giydirdi. Daha sonra Sezgin katılımcılara ‘Arap İslam Tarihinden Bazı İzlenimler’ konulu ders verdi. Prof. Dr. Fuat Sezgin, “İnsanların bilgi tarihi ile ilgili verileri yazılı olarak kaydetme gayreti, politik tarihe olana nispetle tesadüflere ve keyfi değerlendirmelere göre çok geri zamanlarda oldu. İslam bilim tarihi yüksek ve kaliteli görüşleri yansıtır. Bunları burada sunamayacağım. Birçoğunu Arap-İslam tarihi adlı kitabımın bugüne kadar çıkmış olan 17. cildinde kaydetmeye çalıştım. Onu İstanbul’da Gülhane Parkı’nda İslam Tarihi Araştırmaları Vakfı yayınları arasında bulabilirsiniz.” dedi. Prof. Dr. Sezgin “Bilimler tarihinin verilerini değerlendirmekte, yaşanılan zamanın etüt şartını gözden kaçırılmasının esas olması gerektiğini anladım ve henüz kitabımı yazma-ya başlamadan rastladığım Fransız Coğrafya tarihçisi Joseph Toussaint Renaud (1795-1867)’un şu sözleri beni çok etkilemişti. “Tesadüf teknik ve sanatın ilerlemesinde çok büyük bir rol oynamaz. İnsanlar buluşlarında devamlı bir şekilde birden bir sıçrayışla değil, adım adım hareket eder. Her zaman aynı hızda değil, fakat devamlı olarak insan icat etmez. Olanı ilerletir.” ifadelerine yer verdi. Konuşmasının sonunda Prof. Dr. Sezgin, “Benim 65 yıldır yaymaya çalıştığım Arap İslam bilimleri tarihi hemen hemen her gün beni hayata bağladı. İslam dünyasında büyük bir hızla ilerleyen bilimler MS. 8. yüzyıldan itibaren Fransa ve İngiltere’ye diğer taraftan 10 ve 11. yüzyıldan itibaren Sicilya’ya ve İtalya’ya 9. yüzyıldan itibaren Bizans’a ulaştılar. Avrupa-lılar teknik bilimleri diğer bilimlere nazaran daha kolay anlıyor ve alabiliyorlardı. Bu anlam-da onlar 16. yüzyılda bazı yönlerde Müslümanlara ulaşmaya hatta onları geçmeye başladılar.” ifadelerini kullandı. Programın sonunda Rektörümüz ve Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Musa Duman, Prof. Dr. Fuat Sezgin’e tezhipli bir tablo hediye ettiler. 2019 Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı kapsamında Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Merkezî Kütüphanesi’ne Prof. Dr. Fuat Sezgin’in ismi verildi. Ayrıca Üniversitemiz Rektörlüğü tarafından düzenlenen 5’inci Hazan Şiir Dinletisi Sezgin anısına ithaf edilmiştir. 2019 yılının Haziran ayı içerisinde ise Üniversitemiz Rektörlüğü öncülüğünde ve İlahiyat Fakültesi Dekanlığınca ile Sivas Merkez Ulu Cami’de merhum Prof. Dr. Sezgin için Kur’an-ı Kerim tilaveti ve Mevlid-i Şerif programı gerçekleştirilmiştir. Son olarak üniversitemiz rektörlüğü tarafından desteklenen ve Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi tarafından yayımlanan Cumhuriyet İlahiyat Dergisi’nin 23. Cilt 3. Sayısı (Felsefe ve Din Bilimleri Özel Sayısı) Prof. Dr. Fuat Sezgin anısına ithaf edilmiştir. Felsefe ve Din Bilimleri alanından birçok güncel ve ilgi çekici araştırmayı bir araya getirdiğimiz sayımızı sizlere sunmaktan heyecan ve mutluluk duyuyoruz. Bize emanet edi-len değerli çalışmaları uluslararası alana taşımak için geniş bir ekiple tüm gayretimizi gösterdiğimizi ifade etmek isteriz. Yeni sayımızda başta makale sahibi değerli bilim insanlarımıza, yayın, danışma ve hakem kurullarımıza, Rektörlüğümüz Basımevi personeline ve özellikle dergimizin yayın aşamasında yadsınmaz emekleri olan alan editörlerimiz Dr. Öğr. Üyesi Adem Çiftçi, Arş. Dr. Öğr. Üyesi Gör. Fatma Kurttekin, Arş. Gör. Maruf Çakır, Arş. Gör. Alper Ay, Arş. Gör. Esma Güneş, Gör. Bayram Ünce, Arş. Gör. Sena Kaplan, Arş. Gör. Gülistan Aktaş,Arş. Gör. Hamit Demir Arş. Gör. Merve Yetim, Arş. Gör. Rukiye Göğen, Arş. Gör. Ömer Faruk Özbek, Arş. Gör. Salime Bera Kemikli, Arş. Gör. Naim Yaman, Arş. Gör. Sema Tombul, Arş. Gör. Nurgül Akdoğan, Arş. Gör. Ayşe Mine Akar, Arş. Gör. İlknur Bahadır ile Arapça dil editörü Prof. Dr. Ömer Faruk Yavuz ve İngilizce dil kontrolü sorumluluğunu üstlenen alan editörlerimiz Dr. Miyase Yavuz Altıntaş, Uzm. Zeynep Yücedoğru, Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Ağılkaya Şahin, Dr. Metin Güven ve Dr. Kenan Tekin’e teşekkür ederiz. Dergimizin 23. Cilt 2. ve 3. Sayı (Özel Sayı)’larından itibaren Yazı İşleri Müdürü olarak Dr. Ahmet Çelik’in görevlendirildiğini bildirir kendisine yeni görevinde başarılar dileriz. Önceki sayılarımızda dergimizin Yazı İşleri Müdürlüğünü ifa eden Doç. Dr. Ali Yılmaz’a teşekkürlerimizi sunarız. 15 Haziran 2020’de yayınlanacak bir sonraki sayımız için makale kabul tarihlerinin yayın kurulumuz tarafından 1 Ocak- 15 Mart olarak değiştirildiğini hatırlatır çalışmalarınız-da kolaylıklar dileriz. (shrink)

Bu çalışma, İslâm Eğitimi perspektifinden küresel vatandaşlık kavramıyla ilgili ilkeler ve uygulama alanlarını açıklığa kavuşturmayı hedeflemektedir. Ayrıca Kur’ân ayetleri ve hadislerde küresel vatandaşlığa yönelik değerleri destekleyen normları ve öğrenim çıktılarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Burada küresel vatandaşlık kavramı, bilişsel, duygusal ve davranışsal hedef alanları çerçevesinde din eğitimi derslerindeki örnek uygulama ve uygun konularla birlikte ele alınmıştır. Kur’ân ayetleri ve hadisler doğrultusundaki İslâm inanç ve ahlak ilkeleri, insanların gerek kendi toplumları içinde ve gerekse diğer toplumlar ile olumlu ilişkiler kurmasını teşvik etmektedir. Bu teşvikler (...) hem yerel hem de evrensel özellikler taşımaktadır. Bu yönde karşılaşılan örnek olaylar aynı zamanda İslâm inancının ve ahlak değerlerinin evrenselliğini yaşanmış olaylarla da örtüşecek biçimde yansıtmaktadır. Bu ilkeler aynı zamanda İslâm'ın inanç, ahlak ve hukukla ilgili özel konularının bir bütünlük çerçevesinde ele alınmasını sağlamaktadır. Küresel vatandaşlık konuları öncelikle eğitim felsefesinin genel ve özel amaçları doğrultusunda müfredat çerçevesinde hedef kitleye evrensel bir değer olarak kazandırılmalıdır. Bu konu okullarda eğitsel ve kültürel faaliyetler ile de desteklenmelidir.Özet: Küresel vatandaşlık kavramı bütün dünyada giderek yaygınlık kazanan önemli kavramlar arasında yer almaktadır. İnsanların ortak kimliğinin yanı sıra özellikle göçmen ve mülteci hakları konusu eğitim alanında ön plana çıkmaktadır. Son yıllarda ise uluslararası sorunların çoğalmasıyla birlikte bu konu güncelliğini arttırarak önemini sürdürmektedir. Günümüz toplumlarında karşılıklı hoşgörünün korunması için yapılan çeşitli boyutlardaki farklı çalışmalara ek olarak bu konunun örgün eğitim müfredatlarına dahil edilmesi de gündemdedir.Din eğitimi, küresel vatandaşlık konularını kapsayan başlıca dersler arasında yer almaktadır. Bu nedenle küresel vatandaşlık kavramının din eğitimi açısından temellendirilmesinin yanı sıra din eğitimi müfredatında bilişsel ve davranışsal eğitim metotlarını vurgulamak zorunlu hale gelmiştir. Dolayısıyla bu çalışma, İslâmi eğitim perspektifinden küresel yaşama dönük eğitimin genel bir tasarımını oluşturmayı hedeflemektedir. Ayrıca dini kaynaklarda küresel vatandaşlığa yönelik değerleri destekleyen normları ve öğrenim çıktılarını belirlemeyi amaçlamaktadır.İslâm eğitimi, dini farklılıklara saygı duymayı desteklemektedir. Ancak bu, diğer dinlerin inançlarının onaylandığı anlamına gelmemektedir. Burada, inanç özgürlüğü kapsamına başka dinlerin öğrenilmesi girmemektedir. Bu nedenle, kişinin inancına vurgu ve diğer dinler hakkında takınılan tutum ile farklı din mensuplarına saygı arasında herhangi bir çelişki bulunmamaktadır. Bu durum, Müslümanlar arasındaki mezhep farklılıklarına yönelik takınılacak tutumun nasıl olması gerektiğini de gözler önüne sermektedir. İslâm dünyasında eğitim politikaları çerçevesinde, uluslararası bilgiye erişimi sağlayan ve aynı zamanda özel hayatın korunmasını, kültürel işbirliğini ve birlikte yaşama değerlerini gözeten standartlarda bir müfredat hazırlanabilir. Özellikle İslâm dünyasını, küreselleşmeyle birlikte çeşitli kültürel sorunlarla karşılaştığından dolayı küresel vatandaşlık konusunda bilgilendirilmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çerçevede, yabancılaşmaya karşı öze dönüş, az gelişmişlik karşısında kalkınma ve adalet ile çatışmalar karşısında işbirliği bu yöndeki faaliyetlerin doğal sonuçları olarak okunmalıdır. Küresel vatandaşlık kavramı çeşitli araştırmalarda çok yönlü bir biçimde ele alınıp incelenmiş bir konudur. Bütün bu araştırmalardaki temel konular şöyle sıralanabilir: Dünya barışı, toplumlar arası işbirliği ve dayanışma, bireylerin ahlaki sorumlulukları, insan hakları ve hak ihlalleri, çok kültürlülük, çevre sorunları, evrensel düşünce ve bilginin dolaşımı. Bu makalede yukarıda adı geçen kavram ve konular İslâm kaynakları açısından değerlendirilip eğitim müfredatlarına ilişkin öneriler sunulacaktır. İslâm, küresel vatandaşlığın ilkelerini, barış, işbirliği, ahlaki sorumluluk, insan hakları, kültürel çoğulculuk, çevreyi koruma, düşünce ve bilginin evrenselliği konularını desteklemektedir. Tarihte İslâm medeniyetinin farklı coğrafyalarda sunmuş bulunduğu zengin tecrübe bu ilkelere dönük önemli bir ilham kaynağı olarak göz önünde bulundurulmalıdır. Bu ilkeler, eğitim müfredatlarına dahil edilip çok zengin öğrenim çıktıları kazandırılabilir.Kur’ân ayetleri ve hadisler doğrultusundaki İslâm inanç ve ahlak ilkeleri, insanların gerek kendi toplumları içinde ve gerekse diğer toplumlar ile olumlu ilişkiler kurmasını teşvik etmektedir. Bu teşvikler hem yerel hem de evrensel özellikler taşımaktadır. Bu yönde karşılaşılan örnek olaylar aynı zamanda İslâm inancının ve ahlak değerlerinin evrenselliğini yaşanmış olaylarla da örtüşecek biçimde çok iyi yansıtmaktadır. Toplumlar arasındaki bu evrensel değerlerin uygulamasında yerel farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar etnik, ideolojik ve siyasi sebeplerden kaynaklanabilmektedir. Buna rağmen İslâmi değerler Müslüman toplumların ortak noktaları belirlemeye devam etmektedir. Başka ülkelere çeşitli sebeplerle göç etmiş Müslümanlarda da aynı durum geçerliliğini korumaktadır. Eğitim, ulusal ve evrensel değerleri kazandırmada en etkili araç olma özelliğini taşımaktadır. Bu konuyla ilgili değerleri kazandırmada İslâm eğitimi derslerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda vatandaşlık bilgisi, din kültürü ve ahlak bilgisi derslerinin müfredatı da bu konuya katkı sağlamaktadır. Küreselleşme ve bilgi toplumu çağının şartları gereği, Müslüman toplumlar diğer toplumlarla olan ilişkilerinin sınırlarını belirlemeleri gerekmektedir. Yerellikten evrenselliğe geçişte karşılaşılan uyum zorlukları buna örnek olarak gösterilebilir. Coğrafi sınırların etkisinin giderek azalmasıyla birlikte artık vatandaşlık kavramı küresel hale gelmiş bulunmaktadır. İslâmın küresel vatandaşlığa bakış iki temel esasa dayanmaktadır. Bunlardan birincisi ortaklık ilkesi olup o da İslâm kültürünün diğer kültürlerle ilişkilerini geliştirmeye teşvik etmektedir. İkinci ise çok yönlülük taşıyan bütünsellik ilkesidir. Bu ilke benzerlikler ve farklılıklar arasında bir denge kurulmasına hizmet etmektedir. Bu ilkeler aynı zamanda İslâmın inanç, ahlak ve hukukla ilgili özel konularının bir bütünlük çerçevesinde ele alınmasını sağlamaktadır. Küresel vatandaşlığın getirdiklerinin yerel değerleri olumsuz yönde etkilememesi için gerekli önlemler alınmalıdır. Bunun için eğitim politikaları açısından bu konuların İslâm eğitimi dersleri müfredatı içinde yer alması ön görülmektedir. Bu müfredat toplum içindeki farklılıkları bir zenginlik olarak görüp kuşakları aynı potada eritmeyi sağlamalıdır. Aynı zamanda toplumlar arasındaki ilişkileri olumlu yönde geliştirmelidir.Küresel vatandaşlık konuları öncelikle eğitim felsefesinin genel ve özel amaçları doğrultusunda müfredat çerçevesinde hedef kitleye evrensel bir değer olarak kazandırılmalıdır. Bu konu aynı zamanda eğitsel ve kültürel faaliyetleri ile de desteklenmelidir. Bu konuda başarı sağlanabilmesi için eğitim planlayıcıları ve uygulayıcıları ortak hareket etmelidirler. Bu makalede küresel vatandaşlık kavramı, bilişsel, duygusal ve davranışsal hedef alanları çerçevesinde İslâm eğitimi derslerinde uygulaması bulunan örnek uygulama ve uygun konularla birlikte ele alınmıştır. Sonuç olarak küresel vatandaşlık değerlerine katkısı beklenen derslerin içerik analizlerinin gözden geçirilmesi ve öğrenim çıktılarının etkin biçimde izlenmesi önerilmektedir. (shrink)

Eğitim; bireylere hayatları boyunca ihtiyaç duyacakları bilgi ve becerileri sistematik bir şekilde öğretmektir. Din eğitimi ise bireyin mensubu olduğu dinin inanç, ibadet, muamelat ve bu dinin arzuladığı ahlaki öğretiler hakkında bilgi sahibi olup bunları uygulamasının beklenmesidir. Din eğitimi bireylerin ihtiyaçları ve gelişimsel basamağına uygun olarak verilmektedir. Bireyin yaşı, zihinsel bilgi basamağı, cinsiyeti, eğitim durumu vb. özellikler alacağı eğitimi etkilemektedir. Engel durumu da bireyin sahip olduğu özelliklerden biridir. Bu durum bireyin özelliği olmakla birlikte bireyi sınırlandırır. Bireyin bu sınırlılıkları psikolojik, fiziksel ve (...) sosyal olarak bütün özelliklerini etkiler. Engelli Bireylerin Din ve Değerler Eğitimi adlı eserde bireylerin sahip oldukları bu sınırlılıkları göz önünde bulundurarak engelli bireylerin din eğitimi açısından ihtiyaçları belirtilmiştir. Eserde bireyler ile yapılmış olan görüşmelere yer verilmiş ve bireylerin dini konulara bakış açıları yansıtılmıştır. Engelli bireylere din eğitimi verilirken dikkat edilmesi gereken hususlar belirtilmiştir. İslam’ın, Kur’ an- ı Kerim’in ve Hz. Muhammed’ in engelli bireylere bakışı ve bireylerin bulundukları durumlara örnekler verilmiştir. (shrink)

XIX. Yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarında Azerbaycan'da entelijansiya arasında milli bilinç ortaya çıkmış olsa da Sovyet dönemiyle birlikte bu süreç kesintiye uğramış ve toplumsal tabana yayılamamıştır. Sonuç olarak, var olan “Müslüman Kimliği”, Azeri toplumu için temel bir kimlik bağı olarak varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Entelijansiyanın tasfiyesi ile birlikte, kullandıkları sloganlar ve milliyetçi semboller de ortadan kalkmış, Türk milliyetçiliği Azerbaycan'da bir ideoloji olarak varlığını koruyamamıştır. Sonuç itibariyle, politik-ideolojik milliyetçilik ve onun sloganları, milli bilinci canlı tutma imkanından yoksun bırakılmıştır. Bu makalede, (...) Sovyet Azerbaycan'ında milli bilinci besleyen temel faktörün İslâm ve Müslüman kimliği olduğu savunulmaktadır. Komünist rejim İslam’ın entelektüel ve ideolojik boyutlarını en aza indirmeyi başarmasına rağmen, kültürel norm ve yaşam tarzı haline gelen unsurlarını aşındırma konusunda başarısız kalmaktaydı. Sovyet Azerbacan’ında Müslüman olmak Azeri toplumunun bir üyesi olmak ve söz konusu toplumun yaşam tarzına bağlılık olarak algılanmaktaydı. Nitekim, Azerbaycan'da “Müslüman” tanımının göndermede bulunduğu yaşam tarzı Azeri toplumunu çevredeki -Ruslar, Ermeniler ve Gürcüler- toplumlardan ayıran temel faktör olmuştur. Bu anlamda, ortak yaşam tarzına ve kültürel normlara atıfta bulunan İslam, Sovyet döneminde Azeri toplumunun özdeşlik duygusunu pekiştirerek milli bilinci canlı tutmuştur.ÖzetBu çalışma Sovyet döneminde Azerbaycan’da İslam kimliğinin ve İslamî yaşam tarzının milli bilincin sürüdürülmesindeki rolü üzerine yoğunlaşmaktadır. Çalışmanın temel iddiası milli bilincin varlığını sürdürmesinde Müslüman kimliğinin ve İslami yaşam tarzının etkili olduğudur. Bu iddianın doğruluğunun kanıtlanması için belli tarihsel dönemde gerçekleşen, siyasi, toplumsal, demografik ve kültürel konularla ilgili analizler yapılmaktadır. Bu bağlamda XIX. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren Rusya’nın işgali, milletleşme süreci ve arkasından yaşanan sovyetleştirme süreci Müslüman kimliği ve İslamî yaşam tarzi bağlamında ele alınmaktadır. Söz konusu dönem istatistiki kaynaklar, istihbarat raporları, propaganda kitapları, ve dönem üzerine yapılan akademik araştırmalar ışığında ele alınmış ve üzerine yorumlar yapılmıştır. XIX. Yüzyıla kadar siyasi ve kültürel açıdan İran’ın etkisi altında bulunan şimdiki Azerbaycan bölgesi Rusya İmparatorluğu tarafından işgal edilince bölge halkı ilk kez Hıristiyan yöneticilerin yönetimi altına girmiş oldu. Bölgedeki dayanaklarını güçlendirmek için Çar yönetiminin bölgeye yoğun bir şekilde Ermeni ve Rus nüfusu göç ettirmesi sonrasında ise Azerbaycan’daki Müslüman halk kendini ilk kez Hıristiyan topluluklarla çevrelenmiş olarak buldu. Hep kendisi gibi Müslüman olan toplumun bir parçası olan Azerbaycan toplumu Ruslardan, Ermenilerden ve Gürcülerden oluşan Hıristiyan toplulukların ortasında kendi kimliğini yeniden tanımlamak durumunda kaldı. Çar yönetiminin Azerbaycan’a göç ettirilen Ermeni ve Ruslar’a hem yasal olarak hem de uygulamalarda bir dizi ayrıcalıklar tanıması Azerbaycan Türklerinin kendilerini toplumsal, kültürel, ekonomik ve siyasi açıdan Hıristiyan baskısı altında hiss etmelerine neden olmuştur. Söz konusu baskı ve kayırmanın 1905 ve 1918 yıllarında Azerbaycan Türkleri ile Ermeniler arasında patlak veren çatışmalarda daha yoğun bir şekilde hiss edildiği görülmektedir. Yaşadığı tecrübeler Azerbaycan Türklerini dışlanma nedeni olan kimliklerini, yani Müslüman kimliğini, çevresinde bulunan gayri-muslim topluluklara karşı sahiplenmelerini sağlamıştır. XX. Yüzyılın başında toplumsal gelişimi sağlamak üzere halkın milli bilincini geliştirmeye yönelik faaliyetlerde bulunan, aynı zamanda Müslüman kimliğini de sahiplenen entelejensiya ve burjuvazi kesimi oluşmuştu. Bu süreç 1918 senesinde Azerbaycan’da, türkleşmeyi, çağdaşlaşmayı ve İslamlaşmayı simgeleyen mavi, kırmızı ve yeşil renkleri biraraya getiren bayrağı bulunan Cumhuriyetin kurulması ile sonuçlandı. Fakat cumhuriyet varlığını sadece 23 ay sürdürebildi ve 1920 yılında gerçekleşen sovyet işgali ile birlikte Azerbaycan’da milliyetçi ideoloji, onun idelogları ve sembolleri tamamen tasfiye edilerek yoğun bir şekilde sovyetleştirme politikaları uygulanmaya başladı. Sovyet döneminde milliyetçilik ideolojik düzlemde ortadan kalkmış olsa bile, halkın homojenleşmesini sağlayan, ulus devlete mahsus bir dizi donanımlar sağlandı. Sovyet versiyonunda olsa bile, milli bir devlet aygıtı, milli sınırlar, milli tarih, milli eğitim sistemi oluşturuldu. Neticede aynı dili, aynı tarih bilincini, aynı sınırları paylaşan fakat milli bir ideolojiden yoksun olan bir millet meydana geldi. İdeolojik milliyetçiliğin tehlikeli bir girişim (perilous venture) olduğu Sovyet Azerbaycanı’nda kültüre ve yaşam tarzına dayanan kültürel bir milliyetçilik gelişti. Kültürel milliyetçilik halkın dilini, tarihini ama özellikle de yaşam tarzını savunan bir tutum olarak Sovyet Azerbaycan’ında gelişme gösterdi. Bütün bunlar, yani kültürel özellikler ve yaşam tarzı Azerbaycan toplumunu kendini çevre toplumlarından –Ruslardan, Ermenilerden ve Gürcülerden– ayırdığı başlıca niteliklerdi. Bu bağlamda Sovyet Azerbaycan’ında milliyetçi ve vatansever olmak Azerbaycan toplumunun kültürüne ve yaşam tarzına sahip çıkmak anlamına gelmekteydi. Dolayısıyla kültürel milliyetçilik çevredeki halklarla etnik sınırları sürdürme ve milli bilinci canlı tutma açısından önemli bir role sahipti. Burada araştırma konumuz açısından üzerinde durulması gereken nokta Azerbaycan toplumunda yaşam tarzının ve kültürün önemli bir kısmının İslam ve İslamî gelenek görenekle yakından ilişkili olduğudur. Sovyetleştirme politikaları İslam’ın entelektüel ve ideolojik boyutunu ortadan kaldırma konusunda büyük ölçüde başarılı olduysa da İslam’ın kültürel normları ve yaşam tarzı haline gelen öğeleri kendi varlığını güçlü bir şekilde sürdürmekteydi. Sovyet rejiminin başarısız olduğu nokta, yönettikleri Müslüman toplumlara alternatif bir kültür ve yaşam tarsi sunamamaları idi. Sovyet döneminde İslam’ın cami, başörtüsü vb. somut sembolleri yok edilse de kişiler arası ilişkilerde, sosyal yapıda ve aile ilişkilerinde tezahür eden öğeleri varlığını sürdürmeye devam etmekteydi. Bütün bunlar Azerbaycan toplumunun kendini çevresindeki etnik kimliklerden Ruslardan, Ermenilerden ve Gürcülerden ayırt ettiği, dolayısıyla da milli kimliğinin sınırlarını muhafaza ettiği önemli kültür öğeleri idi. Kebinolarak bilinen dinî nikah, sünnet, cenaze ve yas merasimleri gibi yaşam döngüsü ritüelleri Azeri olmanın çok önemli göstergeleri olarak algılanmıştır. Sovyet ateist ideologlarının yaptıkları birçok araştırmalarda ve istihbarat raporlarında komunist partisi yöneticileri de dahıl olmak üzere halkın söz konusu yaşam döngüsü ritüellerini milli gelenek görenek olduğu gerekçesiyle sürdürdükleri belirtilmekteydi. Ateistler bile, bahsedilen yaşam döngüsü ritüellerine uymadıkları taktirde milli geleneklere karşı gelmekle suçlanacakları ve toplumdan dışlanacakları endişesiyle ritüelleri yerine getirmekteydiler. Kebinsadece Müslüman çiftler arasında kıyıldığından ve dini nikahsız yapılan evlilikler toplumda hoş karşılanmadığından Ruslar, Ermeniler ve Gürcülerle evlilik yapma oranları oldukça düşük kalmaktaydı. Erkek çocuğa sünnet yaptırmak o çocuğu Azeri toplumunun bir üyesi yapmak olarak algılandığından çocuğa sünnet yaptırmak onu diğer toplumların üyelerinden ayıran bir özelliğe kavuşturmak anlamına gelmekteydi. Ölen bir kişinin İslamî üsullere göre gömülmesi o cenazenin bir Rusa, Ermeniye veya Gürcüye değil, bir Azeriye ait olduğunun göstergesi olmaktaydı. Dolayısıyla İslamî kültürden kaynaklanan yaşam döngüsü ritüelleri aynı zamanda çevredeki etnik gruplarla sınırları belirlemekte, dolayısıyla milli ve etnik bilinci canlı tutmaktaydı. Böylece İslamî kültür ve yaşam tarzi Sovyet rejiminin milli ve etnik kimliklerin ötesinde yeni bir insan ve toplum tipi oluşturmayı amaçlayan Homo Sovieticus projesinin de en önemli panzehirlerinden biri olmuştur. (shrink)

Müslüman bağlamında bilim-din etkileşiminde muhtemelen en can alıcı konu, İslam ve Neo-Darwinci evrim teorisi arasındaki ilişkidir. Müslüman alimler iki ana kampa ayrılır. Bir yandan, daha geleneksel eğilimlere sahip Müslüman düşünürler, İslam'ın evrimle çeliştiğini düşünüyorlar. Diğer tarafta, evrim teorisinin İslam'la tamamen uyumlu olduğunu düşünen daha bilimsel yönelimli Müslüman düşünürlerimiz var. Başta bilim insanları olmak üzere bu düşünürler, genellikle Kuran ayetlerinin bazılarının mecazi bir okumasını sunarlar ya da onları yeniden yorumlarlar. Bu makalede, ben orta yolcu bir yaklaşım tercih edecek (...) ve mecazi okumaya ya da yeniden yorumlamaya başvurmadan, geleneksel Kuran okumasının Neo-Darwinci evrim teorisi ile uyumluluğunu göstermeye çalışacağım. Standart bilimsel anlatıyı da herhangi bir çarpıtmaya maruz bırakmadan kabul edeceğim. İlk olarak, kutsal kitaptaki yaratılış anlatısının evrim teorisiyle bağdaşmadığı iddiasının kötülük sorununa, yani kötülüğün klasik Teizm'in Tanrısı ile bağdaşmadığı iddiasına, benzediğini savunacağım. Bu analojiyi kullanarak hem Kuran anlatısının hem de evrim teorisinin nasıl doğru olabileceğine dair eksiksiz ve makul bir açıklama bulmaya çalışmak yerine, sadece bu iki açıklamanın birbiri ile çelişmediğini göstermeyi amaçlayan daha mütevazı yaklaşımlar aramamız gerektiğini iddia edeceğim—yani kötülük sorunu bağlamındaki savunmalara benzer bir yaklaşım geliştirmeye çalışacağım. Hem bilimsel yaratılış anlatısı hem de Kuran’daki yaratılış anlatısı özetledikten sonra ve olası tek çelişkinin ortak ata tezinde olduğunu savunduktan sonra, Kuran anlatımının evrim teorisiyle uyumluluğunu göstermeyi amaçlayan bu tür iki savunma sunacağım. Birinci savunma, "çifte yaratılış savunması", Adem'in, kutsal kitapların tarif ettiği Cennet'te ve evrim biliminin tarif ettiği Dünya'da olmak üzere iki kez yaratıldığı senaryoları içerir. Bu nedenle, her iki yaratılış anlatısı da aynı anda doğru olabilir ve bu nedenle ikisi bir biri ile tutarlıdır. İkincisi, "çoklu ata savunması", Tanrı'nın Adem'i doğrudan topraktan yaratmış olabileceğini ve onun soyundan gelenlerin evrimleşmiş homo sapiens ile ürediğini öne sürer. Bu nedenle, her iki yaratılış anlatıları da tutarsızlık olmadan bir arada kabul edilebilir. (shrink)

Üç bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümünde İslam dini ile Hint kıtası dinleri arasında Tanrı, evren, insan tasavvurları ve ölümsüzlük doktrinleri ekseninde genel bir karşılaştırma yapılacak, böylelikle tenâsüh ve âhiret inancının ait olduğu dinî gelenek içindeki yeri gösterilmeye çalışılacaktır. İkinci bölümde İslam düşünce tarihinde tenâsüh inancıyla ilişkilendirilen gruplar ve bunlara gösterilen tepkiler ortaya koyulacaktır. Üçüncü bölümde ise kadîm tenâsüh inancının günümüzdeki şekli olan reenkarnasyon düşüncesi ele alınacak; bu bağlamda ülkemizde çeşitli dernek ve vakıflar vasıtasıyla faaliyetlerini yürüten ruhçu akımların, (...) reenkarnasyonun bilimsel olarak kanıtlandığı, kötülük problemine çözüm getirdiği ve başta Kur’ân olmak üzere ilâhî dinlerin kutsal kitaplarının da bu inancı desteklediği gibi iddiaları değerlendirilecektir. Makalenin genel amacı ise din ve düşünce sistemlerinin ölümsüzlük doktrinlerini varlık anlayışları, dünya görüşleri ve bilgi nazariyeleriyle bütünleşik bir sistem dâhilinde ortaya koydukları, bu doğrultuda reenkarnasyon inancının da İslam dininin en temelde Tanrı, evren ve insan tasavvuruyla uyuşmadığını ortaya koymaktır. (shrink)

İslam ve demokrasi arasında bir çatışma ya da uyum olduğuna ilişkin tartışmaların oldukça uzun bir geçmişi bulunmaktadır. Konu gerek İslam dünyasından gerekse İslam dışı dünyadan çok sayıda düşünürün ve araştır-macının ilgisini çekmekte ve araştırmalarına yön vermektedir. Tunus’ta bir siyasi ve dinî hareket olan Nahda’nın kurucusu ve lideri Raşid Gannuşi de İslam ve demokrasi tartışmalarına aktivist ve entelektüel olarak yoğun bir katkı sunmuş ve halen sunmaya devam etmektedir. Onun gerek teorik gerekse pratik alanda gösterdiği çabalar İslam (...) ve demokrasinin birlikte var olabileceğini, dahası İslamî bir demokrasinin mümkün olduğunu kanıtlamaya dönük olarak karşımıza çıkmaktadır. Gannuşi İslamî demokrasi kavramına olan bağlılığıyla tanınmaktadır. Bu çalışma, Gannuşi’nin konuyla ilgili yaklaşımını anlamaya çalışmak ve onun İslam ve demokrasinin birbiriyle uyumlu olduğuna ilişkin argümanlarını analiz etmek amacındadır. Çalışma aynı zamanda, İslam ve demokrasinin çatışmadığı yönündeki tezi hangi gerekçeler ve nasıl bir motivasyonla desteklediğini anlama teşebbüsü içindedir. Konu farklı yönlerden ele alındıktan sonra yazar sonuç bölümünde kendi değerlendirmesini sunmaktadır. (shrink)

Yüksek din öğretimi kurumları diğer alanlar gibi günümüzde üniversite bünyesinde faaliyet göstermektedir. Ülkeler tarihsel, kültürel ve devlet yapıları doğrultusunda kendi kurumlarını kurup geliştirmekle birlikte, dünyadaki benzer diğer kurumların tecrübe ve birikimlerinin öğrenilmesi üniversitelerin gelişimi için önem arzetmektedir. Karşılaştırmalı çalışmaların bu konuda dikkate değer katkıları bulunmaktadır. Bu çalışmada, Malezya ve Türkiye'deki yüksek din öğretimi tarih, mevcut durum, hedefler, program yapısı, öğrenci kabulü ve mezun istihdam edilebilirliği gibi 6 farklı tema üzerinden karşılaştırılması hedeflenmektedir. Malezya ve Türkiye, nüfuslarının çoğunluğu Müslüman olmakla birlikte, devlet (...) ve toplum yapısı açısından birbirinden oldukça farklı iki ülkeyi temsil etmektedirler. Nitel, literatür bazlı olan bu çalışma doküman analizine dayanmaktadır. Her iki ülkedeki yüksek din öğretimini anlamak ve ortaya koymak amacıyla resmi belgeler, akademik makaleler ve internet kaynakları kullanılmıştır. Makalenin bulguları şöyledir: Türkiye'de yüksek din öğretiminin gelişimi kesintili olmuştur ve önemli siyasi değişimler yüksek din eğitimini etkilemiş olduğundan din siyaseti ile yakından ilişkilidir. Buna karşılık, Malezya'da yüksek din öğretiminin gelişimi daha istikrarlı olmuştur. Siyasi partilerin din siyaseti ve seçim hesapları Malezya'daki yüksek İslami öğretimini etkilemiş olsa da, bu en azından kurumlarının kapanmalarına veya sayılarının dramatik bir şekilde azaltılmasına yol açmamıştır. Güncele bakıldığında yüksek din öğretimi kurumlarının her iki ülkede de gelişmekte olduğu, ancak Türkiye'de bunun (en azıdan sayısal olarak) Malezya'dan daha hızlı olduğu anlaşılmaktadır. Yüksek din öğretiminin amaçlarıyla ilgili olarak, amaçların ve program çıktılarının ulusal bir kurum tarafından belirlendiği Malezya'da Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat ve dinini icra eden öğrencilerin yetiştirilmesine doğrudan atıflar vardır. Türkiye'de tarihsel olarak, ilahiyat fakültelerinin resmi misyonları, kısmen ilahiyatın laik bir üniversitedeki yerini meşrulaştırmak amacıyla modern amaçlara/kavramlara daha çok yer vermekte idi. Ancak son yıllarda açıkça İslami değer ve kavramlara atıflar yapan amaç ve misyonlar belirlenmektedir. Ancak ilahiyat/İslami ilimler fakültelerinin amaçlarını belirleyen ulusal bir kurumun olmaması nedeniyle, resmi misyon ve vizyon ifadeleri düzensiz görünmektedir, ancak akreditasyon süreci daha ortak ve bütünlüklü amaç ve program çıktılarının belirlenmesini sağlayabilir. Türkiye'de yüksek din öğretimi, Malezya’nın aksine, resmi olarak İslam'ın herhangi bir mezhebini benimsememekte olup, bu çoğulculuk ve çeşitliliğin olduğu modern bir toplum için daha uyumlu ve bütünleştirici olma fırsatı sunmaktadır. Malezya'da İslami bilgiyi mesleki bilgiyle bütünleştirmeyi amaçlayan farklı yüksek din öğretimi programları vardır. Bu, çok yönlü ve disiplinler arası programların ve uzmanlıkların oluşturulmasını sağlamıştır. Bu programlardan mezun olanlar ise güvenlikten finansa, yargıdan din hizmetlerine kadar çok farklı mesleklerde çalışabilmektedir. Türkiye’deki yüksek din öğretimi fakülteleri ise sadece tek bir program sunmakta olup, çoklu ve disiplinler arası programlar bulunmamaktadır. İki ülke arasındaki bir diğer önemli fark, öğrenci kabul sürecidir. Malezya'da farklı ortaöğretim sonrası eğitim/sınav sistemleri bulunurken, Türkiye'de merkezi bir üniversite giriş sınavı vardır. Farklı sınav sistemlerine rağmen, Malezya'da öğrencilerin İslami ilimler programlarına kaydolabilmeleri için İslam eğitimi, Arapça ve İngilizce konularında sağlam bir altyapıya sahip olmaları gerekmektedir; Türkiye'de ise üniversite sınavında din eğitimi ile ilgili çok az soru bulunmakta; bu nedenle, yüksek din öğretimi için din eğitimi, Arapça veya İngilizce herhangi bir altyapıya gerek bulunmamaktadır. Bu, din eğitimi geçmişi olmayanlar için bir fırsat olsa da, ilahiyat/İslami ilimler fakültelerinin Kuran okumayı öğretmek gibi en basit işlerden başlaması problemini gündeme getirmektedir. Son olarak, her iki ülkede de yüksek din öğretimi mezunlarının istihdam edilebilirliğinin en acil sorunlardan biri olduğu, ancak bu sorunun Türkiye'de Malezya'dan daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. (shrink)

The present article deals with the developments in Islamic theology in higher education in Europe with a focus on those in Germany. The main objectives of the study are to identify the developments regarding Islamic theology at European universities in recent years and to evaluate these developments in the context of the opportunities and problems. Since European states and nations, possessing Judeo-Christian-Western values, are in search of ways to enable Muslims to live in harmony with themselves due to the growing (...) Muslim share of the population throughout Europe. This issue has great importance for the future of Islam and Muslims in Europe. One aspect of these pursuits concerns the establishment academic programmes on/over Islamic theology at European universities. The question of “Is it possible to develop an interpretation of Islam that will live in harmony with European values?” is an important issue that is being focused on across Europe, especially in Germany. The academic studies of Islamic theology, addressing this question, started in the 2000s and has gained momentum over the past decade. Creating an understanding of Islam to live in peace with Western European values and educating people who will provide Islamic religious education and religious services within this scope are the main goals of the initiatives for introducing the Islamic theology programmes at European universities. The subject is addressed by the autobiographical methods in the light of many years of experience and the literature survey. (shrink)

Makalenin konusu Ebû Hanîfe örneğinden hareketle İslam düşüncesinde yargı-siyaset ilişkisi-dir. Ebû Hanîfe’nin yaşadığı döneme kadar karizmanın dini ve siyasi kültürde gelişimine paralel olarak yargı-siyaset ilişkileri bağlamında İslam düşüncesinde bazı formlar çoktan ortaya çık-mıştı. Burada amaç İslam’ın henüz ikinci asrında yargı-siyaset ilişkilerini Ebû Hanîfe üzerinden anlamaya çalışmak ve dolaylı olarak da meselenin bugüne yansıyan yönlerine ışık tutmaktır. Bu yüzden farklı sosyolojik düzlemlerde inşa edilmiş Şiî, Haricî, Sünnî öteki formlar çalışma dışında tutulmuştur. Araştırma Ebû Hanîfe’nin; doktrini oluşturan Kur’an, sünnet (...) ve sahabe uygulamaları ile kendi dönemindeki dini, siyasi, sosyal ve kültürel şartlar arasında nasıl bir okuma yaptığını sorunsallaştırmıştır. Çalışmada Ebû Hanîfe’nin yargı-siyaset ilişkisi bağlamın-da ortaya çıkardığı genel anlama biçiminin, işaret edilen dini ve tarihi şartlarla kendi dini top-lumsallaşma çevresindeki diyalektik bir ilişkide şekillendiği varsayılmıştır. Dolaylı gözlem yöntemi ile elde edilen veriler bir tekil olay incelemesi bağlamında fenomenolojik bir çözüm-lemeye tabi tutulmuştur. Konu bugüne kadar ilahiyat bağlamında olduğu gibi din bilimi alanın-da da dikkat çekici görülmemiştir. Makale İslam düşüncesinde yargı-siyaset ilişkisinin farklı desenleri arasında Ebû Hanîfe modelini tartışması bağlamında bir değere sahip görülebilir. Çalışmada; temel hak ve özgürlüklerin korunması noktasında sivil ve barışçıl bir muhalefetin yeterli olmadığı, iktidarın kişisel hakları tanımaktan daha çok kişisel ödevler ve mutlak itaat talebi ile siyaset yaptığı bir ortamda Ebû Hanîfe’nin soruna ahlaki bir saikle yaklaştığı ve bu bağlamda bir çözüm önerisi getirdiği görülmüştür. Ebû Hanîfe gerek otorite ve karizması ge-rekse ekonomik statüsü ve kültürel birikiminden aldığı güç ile yaşadığı dönemde üst düzey siyasal ve hukuki bir katılım gerçekleştirmiştir. Yasama erkinin özgür bir üyesi olarak Ebû Hanîfe temel haklar bağlamında hayatı boyunca hep iktidarlarla karşı karşıya gelmiş ve bu mücadele içinde iken de öldürülmüştür. Müslüman bir ailede doğmasına rağmen dönemin politik tavrı nedeniyle daha doğumuyla birlikte iktidar tarafından öteki olarak görülmüş ve ömrü boyunca bu statü ile yaşamak zorunda kalmıştır. Başlangıçta kendi ailesi içinde toplum-sallaşırken deneyimlediği mevalilik duygusu, Ebû Hanîfe’de özellikle hocasının ölümünden sonra iktidarlara karşı toplumsal bir hak arayışına dönüşmüştür. Esasen kendi özelinde bir hak arayışı olmaksızın iktidarların yasa ile sorunlu politik tavırları karşısında dini, hukuki ve top-lumsal bir tavır içinde yürüttüğü bu mücadelesi Ehl-i Beyt’i ve diğer bütün toplumsal grup ve kategorileri içine alan bir genişlikte ilerlemiştir. Ebû Hanife’nin yargı- siyaset ilişkisine dair bu yaklaşımı teorik ve pratik olarak tamamen sistematik bir çerçevede şekillenmiştir. İslam hu-kukunun dayandığı bilgi gövdeleri kapsamında o, çok kapsayıcı ve dinamik bir tarzda din ve şeriat kavramsallaştırması yapmıştır. Buna göre Ebû Hanîfe dine temel hakların dayandığı temel yasa anlamı yüklerken şeriata ise kendisinin bu dini alana veya başka bir ifadeyle yasaya göre düzenlendiği neshe açık, değişken bir alan anlamı vermiştir. Bu tevhit eksenli hiyerarşi içinde siyaset, yasaya karşı kesin sorumluluğu olan dünyevi bir alan görülmüştür. Ebû Hanîfe’nin İslam’ın ilk dönemini bir hukuk devleti nosyonu içinde değerlendirdiğinde kuşku yoktur. Buna mukabil, genel yargı-siyaset ilişkisine yaklaşımından anlaşıldığına göre yaşadığı dönemi, iktidarlar tarafından hukukun araçsallaştırıldığı bir dönem olarak görmüştür. Kurmuş olduğu akademi onun yargı-siyaset ilişkisine bakışının önemli bir pratiğidir. Bu akademiden yetişen ve daha sonra resmi ve gayri resmi olarak yasamanın bir üyesi olan öğrencilerine tav-siyeleri ve mektupları, onun bir yargı elemanı olarak siyaset kurumuna yaklaşımının sübjektif değil; bir düzen ihtiyacının ortaya çıkardığı objektif bir tavır olduğunu göstermiştir. Ebû Hanîfe teorik yaklaşımını pratik bir eylem alanı ile birleştirmek suretiyle yargı-siyaset ilişkisine bakışı konusunda oldukça net bir fotoğrafa sahiptir. (shrink)

Kur’an tasavvuru belli kavramlardan meydana gelmektedir. İnsanın fiziki ve manevî yönünü ifade eden fıtrat kavramı, Kur’an tasavvurunu ifade eden önemli kavramlarından biridir. Fıtrat kavramının ilk günden itibaren tefsircilerin ilgi odağı olması da bundandır. Genellikle fıtrat, İslam dini, ilk yaratılış ve insanın dini kabul etme potansiyeli olarak yorumlanmış ve bunların değişip değişmeyeceği üzerinde durulmuştur. Rum sûresinde geçen “khalqullah” ile Nisâ sûresinde geçen “khalqullah” terkiplerinin bulunduğu âyetler arasında bu çerçevede bağlantı kurulmuştur. Bu çalışmamızda fıtratın mahiyeti ile fıtratla ilgili âyetlerin birbiriyle ilişkilendirilmesi (...) irdelenecek ve fıtratın temel unsurları üzerinde durulacaktır. Akıl, sevgi, aşk, güzel şeylere ilgi duyma ve çirkinliklerden kaçınmanın, insan fıtratının temel bileşenleri arasında yer alıp almadığı tartışılacaktır. Ayrıca fıtrat âyetinde geçen tebdîl kavramı ile Nisâ sûresinde geçen tağyir kavramının, aynı manayı ifade edip etmediği üzerinde durulacaktır. (shrink)

Hristiyan inancı içerisinde merkezi konuma sahip olan mevzulardan birisi de, İsa’nın ölümünden üç gün sonra diriltildiğine yönelik olan inançtır. Hristiyan eskatolojisinin de dayanak noktasını oluşturan bu mevzu, dinler tarihi ya da teoloji gibi disiplinlerin içerisinde tartışıldığı gibi, çeşitli Hristiyan düşünürlerce, din felsefesi disiplini içerisinde de tartışılmıştır. Din felsefesi açısından bakıldığında, konunun merkezi konumda olması, bu mevzunun rasyonel bir zeminde tartışılıp tartışılamayacağını da beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda, özellikle din felsefesi içerisinde birçok Hristiyan düşünür tarafından konu ele alınmış ve farklı çevrelerce de (...) mevzuya yönelik karşı itirazlar dile getirilmiştir. Bu noktada yapılan tartışmaların içeriğine baktığımızda, mucize kavramı önem taşımakla birlikte, Hristiyan düşünürlerin argüman haline getirdikleri ve bir delil olarak öne sürdükleri “Boş mezar” ve “Tanıklıklar gibi birçok farklı husususun din felsefesi açısından tartışıldığını söyleyebiliriz. Ayrıca bazı ateist düşünürlerin bu delillere yönelik itirazları olmakla birlikte, bazı Hristiyan tarihçilerinde konuya ilişkin ciddi itirazları bulunmaktadır. Biz de bu makalemizde, İsa’nın ölümünden sonra dirilişinin rasyonel bir şekilde izahının nasıl olabileceği sorusunu merkeze alıp, konuyu Hristiyan düşünürlerin bakış açısından değerlendirmeye çalıştık. Bu noktada İslam gibi farklı dinlerde ve farklı anlatılarda karşımıza çıkan Hz. İsa figürünü konumuzun dışında tuttuğumuzu ayrıca belirtelim. Çünkü bizim yazımızın konusunu oluşturan kişi Hristiyan inancındaki İsa ve bu din içerisinde önem taşıyan kutsal metinler ve bu metinlerde geçen anlatılar oldu. Bu açıdan bakıldığında yazımız içerisinde, konuya ilişkin doğrudan bir teoloji ya da dinler tarihi çerçevesinde değerlendirme yapmaktan çok, din felsefesi içerisinde bize sunulan tartışmalardan yola çıkarak eleştirilerimizi ve tahlillerimizi dile getirmeye çalıştığımızı ifade edebiliriz. (shrink)

Bu makale Orhan Pamuk’un Kar romanından hareketle çağdaş Türk romanında din ve siyaset ilişkisine odaklanmıştır. Çalışma, Türkiye’nin yakın dönemdeki dini ve siyasi tartışmalarına edebi bir kurgu ile yaklaşan Kar’da din-siyaset ilişkilerinin nasıl bir paradigma üzerine oturduğunu ve bu çerçevede Türkiye’de dini ve siyasi kültürün romana nasıl yansıdığını anlama ve açıklama hedefini gütmüştür. Romanda 1980 sonrası yeni bir gelişim ivmesi yakalamış ve 1990’lar boyunca siyaseti daha aktif bir şekilde motive eden sağ, muhafazakar ve İslamcı çevrelerle aslında -yazarın yaklaşımı çerçevesinde- Türkiye’ye bir (...) türlü uğramayan modernizmin Türkiye’dekijakoben ve taşralı temsilcilerinin değerleri arasındaki çatışmalar öne çıkarılmıştır. Postmodern bir bakış açısıyla yazılan Kar İslamcı-laik, Doğulu-Batılı çatışmaları arasında modernleşme çabalarının devam ettiği bu aşamada din ve siyaset ilişkileriyle ilgili önemli fotoğraflar paylaşmıştır. Nihayet romanda din; yoksulluk ve yoksunlukları araçsallaştırıcı, yerine göre değişimi engelleyici karakteri yanında baskın olarak ideolojik yönü ile öne çıkarılmıştır. Siyaset ise orada daha çok jakoben ve laik, modernleşme ile ilişkisi bağlamında da taşralı olarak betimlenmiştir.Özet: Şüphe yok ki imparatorluktan Cumhuriyete geçiş sürecinde edebiyat; özellikle de Batılı bir ürün olarak roman, modern Türkiye’nin bilinç düzeyinin inşasında önemli bir rol oynamıştır. Bu edebi etki belli bir çizgi takip etmek yerine 2 asra yaklaşan maceralı yolculuğu içinde genellikle Türk toplumunun dönemsel tarihi, sosyal, politik şartları ile uyum içinde yürümüştür. Bu bağlamda Türk romanı başlangıçta daha yoğun olmak üzere siyasal yapıyı meşrulaştırıcı bir tavır takınırken özellikle son yarım asırda modernleşmenin ulaştığı noktalar itibariyle farklı iktidar ve ideoloji üretmenin bir aracı olarak da görülmüştür. Fakat bununla birlikte kültürel sistemin önemli bir unsuru olarak din romanın söz konusu yolculuğunda hep ana temalardan biri olmuştur.Makale çağdaş Türk romanında din-siyaset ilişkilerinin din sosyolojisi açısından incelenmesini konu edinmiştir. Çalışmaya örnek olarak Orhan Pamuk’un, ilk baskısını 2002 yılında yapan ve Türkiye’de 1980’li şartların olgunlaştırdığı gerilimli din-siyaset ilişkilerini geniş bir kültürel birikimden hareketle temalaştıran Kar romanı seçilmiştir. Çalışmanın amacı çağdaş Türk romanının Türkiye’de her zaman bir gerilim ortamı yaratmış din-siyaset ilişkilerine yaklaşımını Kar örnekleminde anlamak ve açıklamaktır. Bu çerçevede tarihsel bir karşılaştırma yapılarak Türk romanının siyaset ve din algısında Karın yeri gözden geçirilmiş, bir sosyal kişilik ve yazar olarak Orhan Pamuk üzerinde durulmuş ve daha sonra da romandaki sosyal olay, olgu ve süreçlerin inşa ettiği farklı bilinç düzeyleri fenomenolojik bir perspektiften değerlendirilmiştir.Bu çalışmada Kar modern Türkiye’nin yakın dönem din-siyaset ilişkilerini dini ve siyasi kültürün farklı anlam setleri üzerinden postmodern bir alegori ile işleyen bir roman olarak görülmüştür. Bu yönüyle Kar edebi bir ürün olmanın yanında kendini toplumun dini, siyasi ve ideolojik bilgi gövdesi hakkında farklı bilinç düzeylerine yer veren hatta bugünkü din-siyaset ilişkilerinin köklü sorunlarına ışık tutan bir metin olarak da sunmuştur. Buradan hareketle denilebilir ki roman, edebiyat-toplum ilişkisi bağlamında bir taraftan toplumunun dini ve siyasi değerleri çerçevesinde olayları örgütlerken diğer taraftan bu değerlere postmodern bakış açıları sunmak suretiyle bir zenginlik katmıştır. Nihayet Karda Pamuk Türkiye’de din ve siyaset ilişkilerinin toplum temelinde edebi bir dışavurumunu gerçekleştirmiştir. Ancak bu dışavurum Osmanlıdan Cumhuriyete intikal eden dini ve siyasi birikim yanı sıra kendinin kurumsal bir bagaj etrafında şekillendirdiği sosyal kişiliğinden bağımsız olmamıştır.Açıkça Pamuk, Karda din ve siyasete, onların birbirleriyle olan ilişkilerine bazen farklı karakterler üzerinden bazen de ironi ve eleştiriler yoluyla bir dizi anlamlar yüklemiştir. Postmodern bir paradigma etrafında Kar din ve siyasetin farklı anlam dünyalarını ve bu kadim iki sosyal kurumun farklı görüntülerini felsefi ve sosyolojik bir bakış açısı içinde sunmuştur. Başka bir ifadeyle Pamuk romanın olay örgüsünü, sosyal tiplerini, sosyal sınıfları ve bunların epistemolojik birikimlerini kendi doğal sosyoekonomik, kültürel, dini ve politik ortamlarında ele almıştır. Kar, İslamcı-modernist gerilimi üzerinden şekillenen bir kimlik mücadelesi etrafında kurgulanmıştır. Burada din ve siyasetin bireysel-uzlaşmacı yönlerine yer verilmekle birlikte “Kemalist” ve “İslamcılar”ın dayatmacı, popülist siyaset anlayışları ile dinin dışlayıcı ve ideolojik yönü öne çıkarılmıştır. Dolayısıyla roman 28 Şubat 1997 askeri müdahalesinden esinlenerek Türkiye’de bir karşılığa sahip dini ve siyasi kültüre ışık tutmuş ve nihayet toplumun din ve siyaset kurumlarına ait anlam şebekeleri hakkında bugüne de yansıyan önemli fotoğraflar çekmiştir.Karda din ve siyaset “darbe”, “Kemalizm”, “siyasal İslam”, “türban”, “İslamcı”, “laik” gibi kavramlara yüklenen anlamlar üzerinden işlenmiştir. Romanda “darbe” özelinde ortaya konan sosyal ve politik görüntüler 2000’li yıllar itibariyle Cumhuriyet’in yaklaşık son yarım yüzyılını gösteren bir dizi semboller taşımıştır. Nitekim romanda konu edinilen darbe özellikle 1980 sonrası yaşanan sosyoekonomik, kültürel, siyasi, dini ve etnik sorunlar etrafında örgütlenip güçlenen “dinci”lere karşı yapılmıştır. Öte yandan romanda “Kemalizm” ve onun yaydığı ideoloji, Türkiye’de siyasetin değerlendirildiği diğer önemli bir tema olmuştur. Bu bağlamda farklı kategorik özellikler taşımakla birlikte genel olarak “Kemalizm” ve askeri bürokrasinin topluma ve onun değerlerine bakışı, romanda bireysel hak ve özgürlükleri devlet lehine kısıtlayan jakoben ve elitist bir tavır içinde sunulmuştur.Romanda dinin alt sınıf örüntüsü olma, görece yoksunlukları telafi etme, yerine göre sosyal değişimi engelleme gibi özelliklerine vurgu yapılmakla birlikte daha çok onun darbe ile siyasal, ideolojik, popülist ve araçsal bir kimlik kazanması üzerinde durulmuştur. Nitekim türbanlı kızlar meselesi siyasal İslamcılar tarafından sembol bir dava olarak görülmüş ve onlar bu davayı siyasi bir malzeme yapmışlardır. Karda din ve siyaset ayrı, yerine göre birbirleriyle çatışan sosyal kurumlar olarak değerlendirilmekle birlikte özellikle Şeyh Efendi ve bazı bürokratların çıkar ilişkileri bağlamında söz konusu iki kurumun karşılıklı ilişkilerine de yer verilmiştir. Dolayısıyla Kar Türkiye’de din-siyaset ilişkisinin sembolik düzlemde yerini bulan kadim ilişkilerine de işaret etmiş olmaktadır.Gerek siyasi gerek dini her türlü dayatmaya karşı edebi bir tavır olarak kendini gösteren Kar din ve siyasete çoğulcu bir bakış önerisi getirmiştir. Türk romanı açısından yeni sayılabilecek bu durum aslında bir yönüyle de okuyucuya dinsel ve siyasal kültür konusunda yeni evrenler sunmuştur. Ancak söz konusu öneri ve bakış açıları dini ve siyasi kültürün kendi dinamiklerinden bağımsız şekillenmiş değildir. (shrink)

Die Studien zur Geschichte und Kultur des islamischen Orients / Studies in the History and Culture of the Islamic Orient ist die Reihe der "Beihefte" zur Zeitschrift Der Islam. Beide werden von der Abteilung für Geschichte und Kultur des Vorderen Orients, Asien-Afrika-Institut, Universität Hamburg herausgegeben. Die Abteilung wurde im Jahre 1908 noch vor der Universität Hamburg gegründet. Sie war unter ihrem ersten Direktor C. H. Becker das erste wissenschaftliche Zentrum in Deutschland, in dem die Lehre und Forschung sich auf die (...) historischen und kulturwissenschaftlichen und nicht allein die philologischen Aspekte bei der Erforschung der islamischen Welt konzentrierte. Viele führende Experten der deutschen Islamwissenschaft haben hier gelehrt und/oder studiert. Mit dem gleichen hohen Anspruch und der gleichen hohen Qualität wie Der Islamhaben die "Beihefte" zahlreiche Arbeiten über die Geschichte und Kultur der islamischen Welt publiziert, die jeweils Meilensteine in ihrem Feld darstellten. Die seit 2004 erscheinende "Neue Folge" der Beihefte baut auf dieser Tradition auf und bietet eine Plattform für die Publikation von Studien über die Geschichte und Kultur der islamischen Welt vom Beginn des Islams bis in die heutige Zeit. Mit Band 27 abgeschlossen, Fortsetzung der Reihe unter dem Titel "Studies in the History and Culture of the Middle East ". (shrink)

In _Sprachphilosophie in der islamischen Rechtstheorie_ untersucht Nora Kalbarczyk, wie Faḫr ad-dīn ar-Rāzī auf der Grundlage von Ibn Sīnās Klassifikation der Bezeichnung ein hermeneutisches Instrumentarium entwickelt, das im Kontext der islamischen Rechtstheorie fruchtbar gemacht wird. In _Sprachphilosophie in der islamischen Rechtstheorie_ Nora Kalbarczyk examines how Faḫr ad-dīn ar-Rāzī develops – on the basis of Ibn Sīnā’s theory of signification – a hermeneutic toolbox which is also useful in the context of Islamic legal theory.

Bu makale, Ebu’l-Muʿîn en-Nesefî’nin peygamberliğin aklî olarak gerekçelendirilmesine yönelik ortaya koyduğu rasyonel argümanlarını ele almaktadır. Makale, tartışmaya en-Nesefî’nin peygamberlik kavramından ne anladığını ele alarak başlar ve onun tarafından kavramın lügavî, felsefî ve kelâmî anlamlarına dair sunulan görüşler tasnif edilir. Ardından, en-Nesefî’de nübüvvetin, aklî açıdan mümkün ve Allah’ın hikmeti açısından vâcib olmak üzere, iki farklı kategorik açıdan ele alınışı işlenir. En-Nesefî nübüvvetin hem aklen mümkün oluşuna hem de onun Allah’ın hikmeti gereği gerekli oluşuna dair birçok argüman sunar. İnsan aklının bilgiye ulaşma (...) kapasitesinin sınırlı oluşu, dini bilginin açık ve sarih bir şekilde ortaya konulmasının gerekliliği ve yine gelecek nesiller için bu bilginin korunmasına ve depolanmasına duyulan ihtiyaç peygamberlik müessesesinin makul, mümkün ve gerekli oluşuna dair çok değerli iç görüler sunar. En-Nesefî’ye göre “yıldızların ilmi veya bilgisi” ve tıp bilimine dair insanlığın sahip olduğu malumat, yine insanların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan kimi sanat ve zanaatkarlığa dair önemli bilgilerin öğrenilip bu güne aktarılmış olması peygamberlik müessesesinin tarihte gerçekleşmiş bir vakıa olduğunu gösteren aklî çıkarımlardandır. Dahası en-Nesefî’ye göre insanlar arasındaki ilk dil de bir peygamber tarafından öğretilmiş ve diğer diller bu ilk dilden türemiştir. Makalenin ikinci kısmı, en-Nesefî’nin nübüvvet iddiasında bulunan birinin iddiasının geçerli olup olmadığına dair sunduğu kriterler ya da kıstaslar üzerine yoğunlaşır. En-Nesefî peygamberlik iddiasında bulunan birisinin iddiasını temellendirmesinin en etkili yolunu mucize olarak görür. Ardından mucizenin tanımına ve onun kelâmî ve felsefî gelenekler içerisinde nasıl anlaşıldığına dair bazı açıklamalar yapar ve mucizenin sıhhatine dair şartları tartışır. Örneğin mucizeler, becerilerini mükemmelleştirmek için yıllarını harcamış sihirbazlar tarafından gerçekleştirilen illüzyonlardan veya sihir numaralarından ayrılır. Bu kişiler, el çabukluğu kullanarak olağanüstü görünen numaralar sergileyebilirler çünkü onlar göz yanılması sayesinde izleyicileri aldatmaya yönelik zengin bir deneyim ve uzmanlığa sahiptirler. Bununla birlikte, daha yakından incelenip derinlemesine düşünüldüğünde, illüzyon numaralarının ardındaki nedenler keşfedildikçe, hilelerinin gizemi ve gücü yavaş yavaş azalır. Fakat, mucizeler araştırıldıkça ve üzerine düşünüldükçe giderek daha kesin ve güçlü hale gelirler. Sonuç olarak en-Nesefî’ye göre sadece entelektüel bir Tanrı anlayışı ya da inancı kişiyi din tarafından müjdelenen mutluluğa ulaştırmak için yeterli değildir. Kişinin dünya üzerindeki varlığını tatmin edici bir anlama (hikmet) bağlayabilmesinin, yine hem bu dünyaya hem de öbür dünyaya dair menfaatlerinin farkında olup onları elde etmeyi öğrenmesinin yegâne yolu peygamberlik müessesesidir. Özetle, bu makale, en-Nesefî’de nübüvvet kavramının kapsamlı bir analizini ortaya koyarak ve onun nübüvveti destekleyen rasyonel argümanlarını tartışarak, İslam düşüncesinde nübüvvet kavramının ve nübüvvete getirilen aklî savunuların daha derin bir şekilde anlaşılmasına katkıda bulunmayı ve yapılacak olan muhtemel modern aklî savunuların hangi hususlara odaklanması ya da mecralara yönelmesi gerektiğinin ipuçlarını ortaya koymayı hedeflemektedir. (shrink)

Kur’ân’da mescid kavramı daha çok Mescid-i Haram bağlamında gündeme gelmekte ve yeryüzünde kurulan ilk evin/maʿbedin Ka’be olduğu ifade edilmektedir. Mescidler, Mescid-i Haram gibi güven, huzur, istikrar veren özgün yapılardır. Mescidler; terbiye, eğitim, irşâd, tefekkür, birlik ve beraberlik, dayanışma, yardımlaşma vurguları ile toplumun sosyal açıdan gelişmesini sağlar. İslâm tarihinde camilerin ifa ettiği vazifeler, İslâm dininin diğer muharref dinler gibi dinle dünya işlerinin arasını ayırmadığını, dini kalbe hapsetmediğini göstermektedir. Hz. Peygamber ve sahabeler döneminde mescidler çok amaçlı mekânlar olarak kullanılmaktaydı. Mescidlerin Hz. Peygamber (...) dönemindeki fonksiyonelliğini kaybetmesi toplum üzerindeki etkinliğini zayıflatmıştır. Mescidler günümüzde sosyal etkinliklerle canlı duruma getirilmeli ve öyle ki mescidler/camiler hayat olmalıdır. Makalemizde mescid kavramın Kur’ân ve hadislerdeki yeri, önemi, işlevi incelenecek ve mescidlerin tarihsel serüveni ve fonksiyonları hakkında bilgi verilecektir. Çalışmamız, ülkemizde camilerin asli fonksiyonlarına dönmesi ve toplumsal alanda etkinliğinin arttırılması hedeflemektedir. Bunun için yapılması gereken bazı iyileştirme faaliyetleri üzerinde durulacak ve çözüm önerileri sunulacaktır. (shrink)

The following article looks briefly into the development of the spiritual practice of dance in Islamic mysticism prior to the ritualization of the dervishes’ ‘dance’ with the early Mawlawiyya. Focusing on changes in the notion of ‘dance’ or physical motion as a consequence of contemplation and ecstasy, it also examines its quality as a means to obtain this state. This is preceded by some remarks on the terms ‘dance’ in Arabic, Persian and Turkish, and a brief discussion of the difficulties (...) of research dealing with medieval dance, primarily in the Turkish context. (shrink)

Orta Çağ’da, İslam düşüncesi içerisinde yazılmış olan İbn Sînâ’nın eş-Şifâ: İlahiyat’ı, Gazzâlî’nin Makâsıdu’l-Felâsife’si ve İbn Rüşd’ün, Aristoteles’in eserlerine yazmış olduğu şerhler gibi pek çok felsefî ve teolojik eser Latinceye çevrilmiştir. Söz konusu çeviri eserler vasıtasıyla, İslam düşüncesinde carî olan, Tanrı’nın tikelleri kendi zatlarında bilip bilmediği, Tanrı’nın zatı gereği fiilde bulunup bulunmadığı, din ve felsefenin uzlaşıp uzlaşmayacağı gibi tartışmalı pek çok mesele Batı’ya intikal etmiştir. Bunlara ilaveten Tanrı’nın mutlak kudretinin alanının ne olduğu sorunu da Batı düşüncesinde bilinir hale gelmiştir. (...) Bu çalışmada, “Tanrı mantıksal olarak mümkün olanı yapabilir ve bu durum Tanrı’nın mutlak kudretine halel getirmez” anlayışının Latin Batı dünyasına İbn Sînâ’nın eş-Şifâ’sı ve Gazzâlî’nin Makâsıdu’l-Felâsife’sinin çevrileri vasıtasıyla intikal ettiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla, Gazzâlî’nin Makâsıdu’l-Felâsife’de bu konuya ilişkin serdettiği fikirler ile Hristiyan teolog/düşünür Thomas Aquinas’ın fikirleri arasında önemli ölçüde benzerlik söz konusudur. Söz konusu benzerlik temele alınarak, Thomas Aquinas’ın bu hususta İslam düşüncesinden beslendiğini söylemek kuvvetle muhtemeldir. (shrink)

Bu Araştırma, esas olarak İngiltere, Fransa ve Almanya'da yetişen Avrupa'nın erken aydınlanmasının dini ve felsefi düşüncelerinin doğasının bir araştırmasını yapmayı amaçlamaktadır. 17. yüzyılın sonu ve 18. yüzyılın başlangıcında İngiltere'de başlayan deistik düşünce hareketi, Matthew Tindal örnek alınarak özel olarak incelenmiştir. Tindal tarafından yapılmış orijinal eserler ve onun hakkında ikincil yazılar olan birincil kaynaklar, Tindal'ın Şanlı Devrim sonrası siyaset kurumunun bir destekçisi ve devrim öncesi sosyal, dini ve siyasi düzenin özellikle Katolik Hıristiyanlığın eleştirmeni olduğu sonucuna varmamıza yol açabilir. O Zamanın felsefi (...) ve dini sorularının çoğu için kendi deist yorumunu yaptı. Bu, esas olarak, Yaratılış Kadar Eski Hristiyanlık: Doğal Dinin Yeniden Yayınlanmasının İncili adlı ana çalışmasında gözlemlendi; burada akıl ve doğa yasaları, Hristiyanlığın temel öğretilerini eleştirmek ve reddetmek için kendi başlarına kullanılır. Bu, genel olarak İngiliz deistlerinin ve özellikle Matthew Tindal'ın akıl ve doğal dinin veya doğa yasalarının bizi ateistlerin şüpheciliğini ve nihilizmini veya kendilerini Hristiyan deist olarak adlandıran protestanları veya İslam'ınki gibi başka bir dini örtbas etmeye yönlendirdiğini ima eder. (shrink)

3 Mart 1924 tarihinde ilan edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun uygulama boyutu Cumhuriyet Tarihi boyunca devam eden tartışmaların çıkış noktası olmuştur. Kanuna dayandırılarak medreselerin kaldırılması ardından açılan yeni din eğitimi kurumlarının da bir müddet sonra kapatılması ve din derslerinin de aşamalı olarak eğitim programlarının dışında bırakılması din derslerini uzun yıllar eğitimin bir parçası olmaktan çıkarmıştır. Çoğulcu demokrasi fikrinin ortaya çıkardığı ifade hürriyeti ve bunun sosyal ve siyasi hayattaki yansımalarının bir sonucu olarak din dersleri yeniden gündem konusu haline gelmiştir. Bu makalede (...) Türkiye’de çok partili hayata geçişin sağlanmasıyla birlikte din dersleri konusunda yaşanan gelişmeler ve din eğitimi veren kurumların geçirdiği yeniden yapılanma süreci kronolojik bir yöntemle sunulmuştur. Makale çerçevesinde 1924’ten 1946 yılına kadar olan süreçte din dersleri konusunda yaşanan gelişmeler kısaca anlatılmış, ardından 1960 yılına kadar olan süreç incelenmiştir.As we analyze the history of Republic of Turkey, the year 1946 and the following years have become the milestone for the transition process to pluralist democracy. This period of time could be regarded of a crucial influence on political and social transformation. Within the article, developments taken place in religion classes and re-construction period of the institutions taught religion after the transition process to pluralist democracy from single party regime have been chronologically presented. The article looks through the developments in religion classes from 1924 until 1946 and then analyzes the period up until 1960. (shrink)

Din, hem toplumsal değişim hem de toplumsal çatışma ve uyum ile etki-leşimi açısından önemli bir toplumsal olgudur. Bu bağlamda tarihi süreçte din olgusunun çatışma olgusuyla da çatışma çözümü olgusuyla da sürekli etkileşim halinde olduğu görülmektedir. Birbirinden farklı niteliklerdeki toplumsal çatışmaların var olduğu günümüzde de bazı çatışma örneklerinde ve çatışma çözüm çabalarında din merkezi konumda yer almaktadır. Ayrıca 20. yüzyılda başlayan birden fazla toplumu ve toplumsal çevreyi olumsuz yönde etkileyen bazı önemli dirençli çatışmalar hala varlığını sürdürmektedir. Birden fazla faktörün etkili olduğu (...) bireyler, gruplar veya topluluklar arasındaki farklı özellikteki çatışmaları çözümleme çabaları farklı şekillerde sonuçlanmaktadır. Ancak doğru çatışma yönetimiyle çatışma süreci kontrol altında tutulabilirse, tarafları ve çatışmanın kendisini anlama yoluyla, çözüm sürecinde gerekli ve uygun yöntemlerin uygulanmasıyla birçok çatışmanın olumlu biçimde sonuç-landırılması mümkün gözükmektedir. Bu açıdan belirli çatışma ve çatışma çözüm örneklerinin yer aldığı bu makalenin konusu, çatışma çözümünün karakteristiğini belirlemeye ve din olgusu gibi önemli bir etkenin tesiriyle çatışma çözüm alanını değerlendirmeye yöneliktir. Bu makalenin amacı, son dönem ve güncel örneklerden hareketle çatışma çözümüne dinlerin yaklaşımlarını ve bu kapsamda İslam dininin çatışma çözümü çerçevesindeki pozisyonunu etkileşimsel olarak anlamaya çalışmaktır. (shrink)

Balkan yarımadası Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine girdikten sonra orada yaşayan farklı milletler ile Osmanlılar arasında karşılıklı bir şekilde sosyo-kültürel, ekonomik, dinî vb. alanlarda bir etkileşim ve gelişim meydana gelmiştir. Bu etkileşim ve gelişimin nasıl olduğuna dair objektif ve sübjektif bazı çalışmalar yapılmıştır. Bu hususla ilgili son araştırmalarda ortaya çıkan ortak kanaat, Osmanlıların fethettikleri yeni bölgelerdeki Gayri Müslimlere İslâm dinini telkin etmekle birlikte onların din, gelenek ve örflerini zorla değiştirme politikaları izlemedikleri gerçeğidir. Nitekim Osmanlılar Balkanlarda 5 asır hâkimiyet sürmekle birlikte 20. yüzyıla (...) gelindiğinde sadece Arnavutların ekseriyeti ve Boşnakların İslam’ı benimsedikleri görülmektedir. Arnavutların İslâm dinini benimsedikleri dönemlere bakıldığında Kripto Hıristiyan grupların değişik bölgelerde ve dönemlerde ortaya çıkmaları dikkatimizi çekmektedir. Kripto Hıristiyan vakaları Osmanlı’nın diğer Balkan bölgelerinde, Kıbrıs, Adalar, Trabzon vb. gibi yerlerde de görülmüştür. Bu makale günümüz Arnavutluk’un sınırları içerisinde meydana gelen Kripto Hıristiyan olaylarını incelemeyi amaçlar. Araştırmanın temel kaynaklarını o dönemin papaz raporları ve Osmanlı arşiv belgeleri oluşturmaktadır. Ayrıca bu konuyla ilgili yapılan yerli ve yabancı yeni çalışmalara da atıf yapılmıştır. (shrink)

In many countries of the world, courses on religious teaching start from preschool and continue from first grade until the last grade. Regarding the scope and models of these courses there are different applications in various countries. As for our country, the Religion Culture and Moral Knowledge course is compulsory with the 24th article of the 1982 Constitution. Although, in the relevant paragraph of the constitution, the expression of “Religious culture and moral education is among the compulsory courses taught in (...) primary and secondary education institutions” is wide enough to cover both primary and secondary education, this course is taught from the 4th grade of primary school in practice. In the 19th National Education Council held in 2014, a recommendation was made for teaching the Religion Culture and Moral Knowledge course at the 1st, 2nd and 3th grades of primary school. However, there is no experience and educational background related to religious education at these classes. It is obvious that primarily academic studies that will form the basis of this field are needed. Based on this idea, this study aimed to examine a religion course given at the 1st and 2nd grades of primary school through a sample textbook. Accordingly, Mein Islambuch 1/2 textbook prepared for Muslim children in Germany was analyzed by document analysis in terms of its content features. Analysis themes determined in this direction were as follows: “Individual and Social Focused Issues”, “Belief in Allah-Creation Issues”, “Faith-Worship Issues”, “Prophets-Qur’ān Issues” and “Religions-Holidays”. The main question of the research was: “What are the content features of a religious textbook for Muslim students written at primary school levels?” With the results revealed by this research, it is expected to shed light on the studies to be carried out for a course likely to take place at these grade levels in our country. Basic findings of the study, obtained within the scope of the five analysis themes, are as follows: Within the scope of individual and social focused issues, emphasis was identified that Muslim students living in a multicultural society should recognize and introduce their own identity while trying to recognize their interlocutors. It is also emphasized in the book that although there are disagreements with siblings and friends from time to time, they should discover each other’s common aspects. In addition, it was also seen that an ideal Muslim family life is depicted as family elders are valued, parents and children share domestic responsibilities, the family spends time together effectively, and the children can perform some works independently. In the context of belief in Allah-creation issues, the names and attributes of Allah are given and illustrated by various visuals, verses and poems supporting the subject that Allah created the whole universe and possesses infinite power and might. It is also stated in the book that it is impossible to see God by eye but based on what He created His power can be seen and felt. It was determined that this content is presented in a level and scope in which seven-toeight-year-old children can recognize and discover the universe with their own experience, in accordance with their age, experience and level of development. (shrink)

The study aimed to investigate the impact of behavioral biases on herding for Islamic financial products with the mediation of shariah literacy. An adopted questionnaire from several published studies was used to collect data. The data were collected from 410 respondents and were analyzed with SmartPLS. The results for the direct impact showed that self-attribution, illusion of control, and information availability have a positive and significant impact on herding for Islamic financial products while shariah literacy showed an insignificant impact on (...) herding. The results for mediation showed that previously significant and positive impact turned to insignificant when shariah literacy was introduced as mediating variable between the illusion of control, self-attribution, information availability, and herding. From a theoretical perspective, this study would contribute to the existing body of knowledge of financial decision making from shariah literacy point-out. On the other hand, the findings of this study may be useful for investors to avoid herding in the Islamic financial markets. The authors synthesize the contribution made by behavioral finance studies in extending the knowledge of herding behavior in Islamic financial products with a mediating role of shariah literacy. The key limitation of the study includes data that were collected from three districts of Punjab, Pakistan. (shrink)

Din-bilim ilişkisi tarihsel süreçte olduğu gibi günümüzde de tartışılmaya devam etmektedir. Hristiyan Avrupa’sında ortaya çıkan tartışmaların İslam dünyasını da etkilediği bir vakıadır. İslam kelamcıları, İslam dini ile bilim arasında bir çatışmanın olmadığı genel kabulüyle hareket ederler. Özellikle bu noktada kelamın vesâil alanı, metafiziğin desteklendiği alan olarak kabul görmektedir. Modern dönemde vesâil alanında önemli bilimsel çalışmaların olduğu görülmektedir bunlardan biri de Nöroteolojidir. Nöroteoloji, davranışı nöral (sinirsel) temelde inceleyip açıklamaya çalışan bilim dalıdır. Bu noktada özellikle dindarlığın nörolojik temelleri ve (...) evrimsel işlevi hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada kelamın en önemli tartışma konularından biri olan kesb nazariyesi, Nöroteolojik açıdan Benjamin libet deneyiyle değerlendirilmektedir. Deney sonuçları yayınlandığında o güne kadar felsefe ve bilim dünyasında tartışılagelen insanın irade özgürlüğü meselesine yeni bir tartışma zemini hazırlamıştır. Özellikle Eş’ârî’nin kesb anlayışının da ciddi tartışmalara sebebiyet verdiği bilinmektedir. Allah’ın mutlaklığı açısından ele alınan bu düşünce, insan özgürlüğü ve sorumluluğunu ortadan kaldırır düşüncesiyle eleştirilmiştir. Ancak Benjamin libet deneyinin, Eş’ârî’nin kesb anlayışına uygun veriler içermesi dikkat çeken bir husus olarak göze çarpmaktadır. (shrink)

This paper aims to introduce a robust framework for forecasting demand, including data preprocessing, data transformation and standardization, feature selection, cross-validation, and regression ensemble framework. Bagging ), boosting and extreme gradient boosting regression ), and stacking are employed as ensemble models. Different machine learning approaches, including support vector regression, extreme learning machine, and multilayer perceptron neural network, are adopted as reference models. In order to maximize the determination coefficient value and reduce the root mean square error, hyperparameters are set using (...) the grid search method. Using a steel industry dataset, all tests are carried out under identical experimental conditions. In this context, STACK1 and STACK2 models provided better performance than other models. The highest accuracies of R2 of 0.97 and 0.97 are obtained using STACK1 and STACK2, respectively. Moreover, the rank according to performances is STACK1, STACK2, XGBR, GBR, RFR, MLP, ELM, and SVR. As it improves the performance of models and reduces the risk of decision-making, the ensemble method can be used to forecast the demand in a steel industry one month ahead. (shrink)

İslâm teoloji/kelâm geleneğinin filizlenmeye başladığı dönem, yoğun siyasi gelişmelerin, iç savaşların, hilafet tartışmalarının yaşandığı bir evrenin yanısıra, kendisinden önce üretilen fizikî, felsefî ve dinsel anlamda yaşanan gelişmelerle paralel bir sülûk izlemiştir. Bu anlamda kelâm tartışmalarının siyasi olgu ve olaylar kadar, fikrî anlamda tarihsel bağlam etrafında incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, Müslüman kelâm geleneğinde Mu’tezile’nin; nasıl, hangi şartlarda ve nelere itiraz ederek ortaya çıktığı, teoloji anlayışlarında neleri slogan haline getirdiği incelenecektir. Buna istinaden Grek geleneğinde üretilen felsefî metinler bilhassa atomculuk tartışmaları, Hıristiyan ve (...) Zerdüşt teolojisi, Mu’tezile’nin tarihsel bağlamda nasıl tepkisini çekti ve apolojik anlamda ne tür karşı koyuşlara sebebiyet verdiği tafsilatlı olarak tartışılacaktır. Kelâm problemleri ya da tartışmaları sadece i’tikâd boyutunda ele alındığında gayet tabii eksik kalacaktır. Bu amaçla Mu’tezile’nin beş esasından biri sayılan tevhid anlayışının o dönemin bağlamında hangi tartışmalara karşı reddiye nitelikli olduğu, ayrıntılarıyla ve tarihsel süreçten kopmaksızın din ve düşüncelerin birbirleriyle olan ilişkisi nispetinde değerlendirilecektir. (shrink)

İslam dünyasının Batı karşısındaki geri kalmışlık sorunu Osmanlı’nın son dönemlerinden beri defaatle tartışılmış ve modern bilim tekniğin benimsenmesi konusu vurgulanmıştır. Ancak aradan geçen onca zamana rağmen bu yönde kayda değer bir başarı gösterildiğini söylemek mümkün görünmemektedir. Bunda da çoğunlukla tartışmayı bile gerektirmeyecek kadar aksi bir durum yokmuş gibi geçiştirilse muhafazakâr aklın bilimsel düşünceye bakışı ve maddi dünya algısının rolü inkar edilemez. Nitekim 1970’lerden itibaren “modernite” kavramı etrafında geliştirilen söylem, toplumsal ana gövdeyi temsil eden muhafazakâr kitlelerin kanaat oluşturucuları için sanayi (...) ve teknoloji kavramlarının hiç de müspet çağrışımları olmadığını göstermektedir. İşin daha garibi, teknik geri kalmışlığın ağır sonuçlarına rağmen en büyük iddiası “Batı karşıtlığı” olan bu çevreyi böyle bir din tasavvuruna sevk eden asıl saikın bizzat kendisinin Batılı olmasıdır: Postmodernizm. (shrink)

This study concluded to refute the claim that there is a historical gap in the development of economic thought, whereby the early pioneers of Muslim economists were able to lay many intellectual foundations for the science of economics. This study sheds light on a period that was intentionally or unknowingly ignored; to reveal the historical roots of Islamic economics, and to reveal the missing link in the development of economic thought, from the first Hijri century to the fifth Hijri century, (...) as this study sought to refute the claim of Western leadership in economic thought through the contributions it offered to Muslim thinkers who preceded Western economists by several centuries. Muslim economists have inaugurated several rules of economics, and have used methods of economic analysis to monitor some economic phenomena. They have delivered these achievements to humanity through the scientific edifices in Andalusia. Likewise, the author of this study does not claim that Muslim scholars have dealt with all economic issues. He does not claim that Muslim scholars laid down all the rules of economics and have left nothing. He acknowledges that Muslim economists have not dealt with many modern economic issues, such as credit, financial derivatives, cryptocurrencies, and the like, but he confirms the contribution of Muslim scholars to the development of economic thought. (shrink)

Comment sortir l'Islam du fondamentalisme et le réconcilier avec la modernité de notre monde? Comment permettre aux croyants, paradoxalement de plus en plus engagés dans la société civile, dans la promotion de la liberté d'expression et des droits de l'homme et de la femme... de se libérer de préceptes religieux formalistes et de redonner du sens à leur foi? Reda Benkirane propose une voie aussi prometteuse qu'inattendue : repenser la religion à la lumière des sciences majeures de notre temps. Ces (...) sciences de la complexité qui, justement, échappent à tout réductionnisme. La religion étant, comme la science, une manière d'envisager le monde, la société, l'individu, on découvrira au fil des pages les passerelles qu'elles jettent l'une vers l'autre à notre époque de croissance phénoménale des connaissances... jusqu'à proposer une nouvelle lecture du Coran lui-même! (shrink)

Introduces young readers to Ibn Sina, telling his story as he might tell it himself. It provides a fascinating glimpse into the life of this philosopher, scientist and physician who was one of the greatest thinkers of his time.

Dāvarī, Riz̤ā -- Interviews ; Islamic philosophy - Iran.

Dāvarī, Riz̤ā -- Interviews ; Philosophers, Modern - Iran - Interviews ; Muslim philosophers - Iran - Interviews ; Islamic philosophy - Iran ; Philosophy, Iranian.

Extensive scientific, philosophical and artistic activities were carried out in the Islamic World’s various science and civilization centers during the early Middle Ages. In these centers, noteworthy works of mathematics, astronomy, geography, medicine, pharmacology, optics, botany, chemistry and other fields of science, which would later determine improvement paths for these fields, were created. Abu al-Izz Ismail ibn al-Razzaz al-Jazari (12th-13th centuries), was a magnificent Muslim scientist known for his work named The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices (Kitab fi (...) ma‘rifati’l-hiyal al-handasiyya) and he was born in geography where many scientists were trained. He contributed to the development of science and civilization, the joint legacy of humanity and demonstrated his true capability and success in the field of ilm al-hiyal (the scientific field which addresses the information and practices regarding mechanical technology and engineering in Islamic science history). From this perspective, it is evident that al-Jazari had a wide field of interest, made his mark in the age he lived in with his brave and innovative ideas, and was a wise engineer. al-Jazari’s detailed descriptions and explanations of water clocks, oil lamp clocks and water pumping machines, as well as their construction, were astounding. In addition, al-Jazari’s studies on metal casting techniques, cone valves, wheel balance and the real-world use of aspiration tubes are important in contemporary engineering studies. When all these are considered, it becomes clear that his designation as the “Leonardo da Vinci of the Islamic World” is not a coincidence. Many studies on al-Jazari’s scientific legacy have been conducted in various parts of the world. There are various manuscripts of his aforementioned book. Based on these manuscripts, the work has been -fully or partially- translated into many languages, including Turkish. The German and English translations served as a basis for studies on al-Jazari in other languages. In recent years, studies conducted on al-Jazari in Türkiye (books, articles, domestic and international symposiums, congresses etc.) have demonstrated his brilliance and competence as a scientist. Furthermore, studies on al-Jazari are still ongoing in Türkiye. As for Russia, the scientific legacy of the scientists raised in the Islamic World such as Avicenna, al-Farabi, Abu Bakr al-Razi, Abu Rayhan al-Biruni, Abu al-Qasim al-Zahrawi, Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi, al-Battani, al-Kashi, Abd al-Rahman al-Khazini, Nasir al-Din al-Tusi was researched within the scope of a special plan and program. Depending on the relevant studies, al-Jazari and his work drew attention as well. A small portion of the aforementioned Russian studies is known in Türkiye. It is safe to assume that al-Jazari studies in Russia are virtually unknown in Türkiye. The present study primarily aims to contribute to the literature on the scientific legacy of al-Jazari, a Middle Age Islamic scientist best known for his famous work in the mechanical field. More specifically, the present study aims to: 1) to identify the studies on al-Jazari in Russia, and in the former USSR countries, where academic studies are still in Russian after the Soviet Union period, to create a chronological biography and to set forth their compilation; in other words, to create a bibliography which includes Russian studies on al-Jazari; 2) to provide information on the structure and content of the studies in question, to detect the methodological issues encountered in these works, and make solution recommendations to solve these issues; 3) to contribute to continuing and future studies in Türkiye on al-Jazari in terms of source and material index. In conclusion, it should be stated that comparative reading was conducted centered on The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices (Kitab fi ma‘rifati’l-hiyal al-handasiyya). It should also be noted that Russian popular internet publications (which are not based on academic research and are created/reproduced for commercial and personal purposes) were excluded from the assessment. (shrink)

Makalede İlâhî vahyin insanın ontolojik gerçekliğini göz ardı etmediğini, ontolojik gerçekliği üzerinden insanlara mesaj verdiği konusu ele alınmıştır. Bu durum, rüya ve şeriatlerin farklılığıyla ispat edilmeye, bu fikre temayül gösteren ancak Kur’ân hakkında olumsuz bir argüman olarak kullanan Montgomery Watt gibi müsteşriklere de cevap verilmeye çalışılmıştır. Bu yapılırken ilk önce bilinçaltının anlaşılması hususunda bazı örnekler verilmiş sonra rüya sembollerinde baskın olan kültürel unsurlara temas edilmiştir. Rüyalardaki sembollerin şekillenmesinde mantıksal bağı irdeleyen İslam ulemasının açıklamalarına ve rüya tevillerine de yer verilmiştir. (...) Bu yorum ve tevillerden anlaşıldığı kadarıyla insanlarda ortak görülen sembollerin Jung’un arketip, İslam ulemasının ise zihinsel kalıp ve manaların elbisesi dediği bir nevi kültürün kodlarından oluşan bilinçaltı alfabesi tarafından formlaştığı anlaşılmaktadır. Dini değer ve ifadeler Müslüman kültürde en dominant öğeler olduğundan Müslüman yorumcular genelde rüya sembollerini Kur’an ve hadisteki sözler veya bu sembolleri çağrıştıran ifadelerle yorumlamaya çalışmışlardır. Bu mantıktan hareketle tefsirde büyük problem olarak görülen Hz. İbrahim’in, oğlu İsmail’i kurban etme olayı ele alınmış ve nasıl anlaşılmasının gerektiği üzerinde durulmuştur. Bunun, baskın kültür altında sembolleşen bir rüya olduğu ve İsrail Oğullarına ‘Bakar’ kesme emriyle toplumun yanlış algısının değiştirilmesinin amaçlanması gibi çocukların tanrılara kurban edildiği ortamdaki yanlışlığın giderilmesi, kurban ritüelini tebdil edilmesinin amaçlandığı ifade edilmiştir. Daha sonra şeriat-ontolojik gerçeklik ilişkisi irdelenmiş, dinde bütün insanların ortak fıtratının esas alındığı ve bundan dolayı dinin bütün insanlar için değişmeyen bir olgu, şeriatlerin ise kültürün baskın olduğu ve dolayısıyla bir yönüyle ilişki içinde olduğu toplumsal bilinçaltı olduğu vurgulanmıştır. Kur’ân’da, dinin temel prensipleri ve resullerin üzerine birleştikleri kapsamlı şeriat kanunları dile getirilmiştir. Genel hatlarıyla din, Allah’ın varlıkları üzerine yarattığı (insanın tabiatının kolektif değişmezliğine dayalı) ve bütün mahlûkata sevimli geleni, marufu emretmeyi, münkerden nehyi, temiz şeyleri helal eden, zararlı olan şeyleri haramı eden emirleri içermektedir. İslam ulemasına göre bütün semavi dinlerde esas olan Allah’a, meleklerine, resullerine, kitaplarına ve ahiret gününe iman etmek, insanın yaptığı takdirde Müslüman olacağı fiilleri işlemektir. Bu iman da doğal olarak dünyadan yüz çevirmeyi, ahirete yönelmeyi, güzel ahlakı edinmeyi ve kötü ahlaktan da kaçınmayı gerektirir. Ancak şeriatlar ise birbirinden farklılık gösterebilir. Çünkü şeriatlar dinin indiği toplumun hallerini ve maslahatlarını esas aldığından değişiklik arz eder. Şeriatların farklılaşmasında toplumsal bilinçaltının göz ardı edilmediğini göstermek bağlamında Kur’ân’dan örnekler verilmek suretiyle savunulan tez ispat edilmeye çalışılmıştır. Bunlardan birisi, Kur’ân’da Arapların ortak duygularının esas alınması, kültürel bazı unsurların kullanılması, bir diğeri de yabancı isimlerin Arapların ifade ettiği şekliyle, ümmi anlayışa uygun kullanılmasıdır. Ayrıca bu konuda bazı helal yiyeceklerin Yahudilere haram kılınması ve diğer şeriatlerde yer alan bazı farklılıklar üzerinde durulmuştur. Helal yiyeceklerin haram kılınması konusunda Hz. Yakub’un yakalandığı ağır hastalıktan iyileştiği takdirde sevdiği yiyecekleri yememeyi nezretmesi, buna bağlı olarak iyileşince deve eti ve sütünü yiyip içmemesi, daha sonra çocukları ve ümmetinin de bu yiyeceklerden uzak durması sonucunda Tevrat’ta bunların haram kılınması örneği üzerinde durulmuştur. Bu örnek, şeriatlerin farklılaşmasının nedeninin bir şeye karşı tavrın toplumsal bir alışkanlık halini almasının sonucu olduğu ifade edilmiştir. Nitekim teravih namazının Müslümanlarca toplu kılınması ve buna devam edilmesi durumunda farz kılınır endişesiyle evlerinde kılmalarını tavsiye eden Allah Resulünün endişesinin de bunu pekiştirdiği dile getirilmiştir. Diğer şeriatlerde bazı farklılıklar konusunda ise orucun öncekilere farz kılınmasına rağmen keyfiyetinin farklı olması üzerinde durulmuştur. Aynı şekilde namaz, zekât ve haccın semavî dinlerinin hepsinde olmasına rağmen keyfiyetinin değiştiği örneklerle izah edilmiştir. Bu doğrultuda milletlerin yaşam tarzlarının ve kültürünün dolayısıyla toplumsal bilinçaltı şeriatlerin farklılığında gözönüne alındığı ifade edilmiştir. Nitekim İsâ peygambere tabi olanların kendilerine emredilmemekle birlikte Allah’ın rızasını elde etmek için ruhbanlığı kendilerine farz kılmaları ve buna devam etmeleri karşısında Allah’ın buna itibar ederek, ruhbanlıkta bulunanlara ücretlerini verdiğini ifade etmesi de bu durumu pekiştirmektedir. Sonuç olarak din ve dine taalluk eden her şeyin insanlığın ortak fıtratını esas aldığını, şeriatten şeriate değişiklik gösteren unsurların da kültürel ve bir yönüyle toplumsal bilinçaltıyla ilgili olan hususlar olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. (shrink)

Dini epistemoloji, teistik inançların rasyonel zeminde gerekçelendirilme yollarını arayan, çağdaş epistemolojinin bir alt dalıdır. Musa Yanık, bu kitapta günümüzdeki en güçlü yaklaşım olan reform epistemolojisinden güvenilircilik bakış açısıyla yani “daha yüksek bir olasılıkla doğru olması yönünden” İslam inancının rasyonelliğini ortaya koymakta ve uygulamalı dini epistemolojinin sağlam ve cesur bir örneğini sergilemektedir. (Prof. Dr. Hasan Yücel Başdemir) -/- Epistemoloji topyekûn insan zihnini biçimlendirme ve inanç da dahil olmak üzere bilişsel faaliyetleri yönlendirme potansiyeline sahip bir alandır. Zira Allah’ın varlığı, birliği, nübüvvet (...) ve ahiretle ilişkili meseleler “nasıl bilebilirim, neleri bilebilirim, bildiğim şeyin kesinliğinden nasıl emin olabilirim?” gibi epistemik sorulardan bağımsız olamaz. Bu nedenle konu İslam düşüncesinde felsefecilerin olduğu kadar kelâmcıların da ilgisini çekmiştir.Bu bağlamda Musa Yanık tarafından modern teoriler de dikkate alınarak yazılan bu kitabın dini epistemoloji konusunda bir farkındalık oluşturmasını umuyorum. (Doç. Dr. Mehmet Bulgen) -/- Analitik felsefe ülkemizde yeni yeni tanınmaya başlanmış olmasına rağmen özellikle İslam entelektüel tarihindeki kelâm geleneği ile etkileşime geçme potansiyeli oldukça yüksek bir gelenektir. Musa Yanık, bu çalışmasıyla günümüzün en önemli analitik din felsefecilerinden AlvinPlantinga’nın dini epistemolojisini tanıtmakta ve kelâmla irtibatını eleştirel bir zeminde kurmaya çalışmaktadır. Çalışmanın güncel tartışmaları takip etmesi kadar bu tartışmalara farklı geleneklerden bakabilme becerisi felsefenin çok-yönlü bir çerçevede nasıl yapılabileceğine dair güzel bir örnek oluşturuyor. Musa Yanık’ın bu eseri, her şeyin birbiriyle etkileşime geçmeye başladığı global dünyada felsefe yapmanın olanaklarına dair yenilikçi bir yaklaşım ortaya koyuyor. -/- (Doç. Dr. Nazif Muhtaroğlu) -/- Elinizde tuttuğunuz bu kitap, dini epistemoloji ve erdem epistemolojisi kesişiminde yer almakla birlikte, inanç ve imanın epistemik statüsünü incelemek ve bunu yaparken ise İslam inancını merkeze almaktadır. Bu haliyle Türkçe literatür açısından önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Okuyucunun bu kitap aracılığıyla karşılaşacağı bazı sorular şunlardır: İnanç ve bilgi nedir? Kanıt olmadan inanmak ahlaken yanlış mıdır? İnançlarımızı rasyonel olarak gerekçelendirmenin yolları nelerdir? İslam inancı reform ve erdem epistemolojisi açısından güvenilir bir temele sahip midir? Fakat belki de en büyük kadim soru şudur: Tanrı’nın varlığını bilmek mümkün müdür? -/- (Taner Beyter-Öncül Analitik Felsefe Dergisi). (shrink)

Rönesans ve ardında Aydınlanma dönemiyle beraber gerçekleşen bilimsel ilerlemeler fazlaca dikkat çekmeyi başarmıştır. Bunun sonucunda modern bilim, bilginin en güvenilir kaynağı olarak kabul edilerek onun her meseleyi çözebileceği bir zemine oturtturulmuştur. Öyle ki bilim, Tanrı’nın var olup olmadığına dair de bilgi üretebileceği dillendirilmiştir. Bu aşamada ideolojik yaklaşımların ve din adına sergilenen bazı temelsiz akıl dışı argümanların katkısıyla da bilim artık kutsal bir müesseseye dönüştürülmüştür. Kutsala dönüştürülen bilim, bir diğer kutsal olan dinle artık ortak bir zeminde buluşamayacak hale dönüşmüş ve yanlış (...) bir dikotomiye alet edilmiştir. Dolayısıyla artık ilerleyen bilim, yavaş yavaş “Tanrı’yı yok etmeye” başlamıştır. Artık bu hale dönüşen bilim anlayışı ateistlerin de en büyük destek noktaları olmuştur. Kutsala dönüşen bu bilim anlayışı her ne kadar temelde Hıristiyanlık inancına karşıt olarak ortaya çıkmış olsa da yer yer tüm inançlara yansıtılmaya çalışılmıştır. Oysaki bilimden, “bilimin ilerlemesiyle Tanrı’nın yok olacağına” dair veri sunmasını beklemek aslında bilimin sınırlarından bihaber olmayı gerekli kılmaktadır. Bilimin ilerlemesiyle inancın yok olacağı söylemi, İslam dini açısından kabul edilebilir bir argüman olarak görülmemektedir. Çünkü İslam, aklı dinamik olarak tasvir etmekte ve tabiatı Tanrı’nın varlığının delili olarak sunmaktadır. Diğer taraftan bilimin ilerlemesiyle Tanrı’ya yer kalmayacağını iddia edenlerin unutmaması gereken önemli husus, dinin/imanın bir bilgi eksikliği olmadığı aksine bilginin insanı tasdiğe yönelttiği gerçeğidir. Ayrıca Müslümanların bilimde geri kalmalarının sebebini onların inançlarına bağlayanlar, bunu siyasi, sosyal ve ekonomik bazı sebeplerde araması gerekmektedir. (shrink)

Hüseyin Atay’ın akademik çabasının merkezinde, insanı, içine doğduğu geleneğin tahakkümüne karşı akıl ve Kur’an’a dayanarak özgürleştirme ve özgünleştirme amacı bulunmaktadır. Onun temel motivasyonunu, Müslümanların içinde bulunduğu mevcut durumdan rahatsız olması ve bu duruma bir çözüm üretme amacı oluşturmaktadır. O, bu çabasıyla mevcut Müslüman düşünce geleneğinin hak ve hakikat zeminine dayanıp dayanmadığını tahkik ve tespit etmeyi hedeflemektedir. Söz konusu tahkik sürecinin metodolojisini din ile kültür ayrımı oluşturmaktadır. Bu bağlamda Atay’ın halkın, ulemanın ve Kur’an’ın dini şeklinde yaptığı tasnif, geleneksel din anlayışları içerisinde (...) meşrulaşan yanlışların tespiti ve ayıklanmasına imkân sağlayacak niteliktedir. Ona göre Kur’an, akla, ilme, fıtrata, yaşamın farklı boyutlarında insanın karşılaşabileceği problemlere çözüm sunan bir din getirmektedir. Bu yapısıyla Kur’an, insanlara akıl ve fıtrat temelinde iradi davranışlarını şekillendirmesi için doğru-yanlış, maruf-münker, sevap-günah kavramları ile belirlenmiş bir ahlak önerisinde bulunmaktadır. Akıl ile din arasında tam bir mutabakat olduğunu kabul eden Atay’ın din anlayışının sacayağını bilgi, iman ve ahlak oluşturmaktadır. Ona göre İslam’ın getirdiği tüm iyilikler ve güzellikler din, dil, renk, etnik köken, coğrafya farkı gözetmeksizin herkesi kuşatacak şekilde adalet ve hakkaniyete, hukuk ve ilkeye göre davranmayı gerektirmektedir. Kur’an’ın amacının, insan ve onun mutluluğu olduğunu belirten Atay, insanın kendini gerçekleştirmesi ve mutluluğu elde etmesinin iki boyutu olduğunu belirtmektedir. Bu boyutlardan ilki, birey olarak insanın yetkinleşmesi; ikincisi ise toplum içinde hem cinsleri ile olan ilişkisinde adalet temelinde kendi varlığını gerçekleştirebilmesidir. Atay, birey olarak insanın yetkinleşmesini, kendi varlığını borçlu olduğu yaratıcıyı bilmesi, tanıması, O’nun dışında hiçbir varlık önünde eğilmemesi ve kendisini özgür kılan Allah’ın verdiği onuru korumasına bağlamaktadır. Toplumsal boyutta insanın yetkinleşmesinin ise yaşamsal fonksiyonlarını gerçekleştirmek ve ihtiyaçlarını gidermek amacıyla insanın hem cinsleriyle ve doğayla kurduğu ilişkide adalet ilkesine uygun davranmasıyla mümkün olacağını belirtmektedir. Bu çalışma Hüseyin Atay’ın, Kur’anî ilkelerden hareketle “İslam” kelimesi üzerine bina ettiği ahlak anlayışını irdelemeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede, Atay’ın bireysel ve toplumsal boyutuyla ahlaki özne olan insanın yapıp etmelerine yön veren, ahlakın kesişim noktasını oluşturan bilgi ve iman arasındaki ilişkiye dair görüşleri, Kur’an’da insan doğasına uygun bir formda sunulan ahlakî kök değerler çerçevesinde ele alınmıştır. (shrink)

Dünya genelinde yaşanan çatışmalarda dinî inanç ve değerlerin araçsal kullanımı, din ve şiddet konularının merkeze alındığı birçok tartışmaya kaynaklık etmektedir. Yapılan tartışmalar dinî inanç ve değerlerin şiddet içeren davranışlara neden olduğu varsayımı etrafında şekillense de din ve şiddet arasında var olan ilişki oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Zira, dinsel geleneklerin merkezinde yer alan kutsal metinler, savaş ve şiddet içeren örnek ve sembollerin yanı sıra barış ve uzlaşı içeren taleplere de sahiptir. Başka bir ifade ile dinî gelenekler, tarihî süreç içerisinde hem (...) temel ahlaki değerlerin hayata geçirilmesi hem de barışçıl tutumların benimsenmesinde ilham verici bir kaynak olarak hizmet etmişlerdir. Diğer taraftan insanlık tarihinin en kötü örnekleri de dinî inanç ve değerler ile bağlantılıdır. Tarihî kayıtlar, din adına yapılan savaşlarda binlerce insanın hayatını kaybettiğine ve bir o kadarının da doğrudan ya da dolaylı şiddete maruz kaldığına işaret etmektedir. Öyleyse kutsal metinlerde yer alan herhangi bir pasajdan ya da geçmişte yaşanmış olumlu ya da olumsuz herhangi bir örnekten hareketle dinî inanç ve değerlerin bütünüyle savaşa veya barışa hizmet ettiğini söylemek gerçekçi bir tutum olmayacaktır. Bununla beraber Amerika’da gerçekleşen 11 Eylül saldırıları dinsel şiddet konusunda farklı görüşlerin öne sürülmesine neden olmuştur. İronik bir şekilde 2001’de dinî terörizm ile mücadele kararı alan Amerika’nın dinî inanç ve değerleri şiddetin meşrulaştırılmasında bir araç olarak kullanması, 11 Eylül’ün benzer saldırılar için bir arketip olarak kullanılmasına zemin oluşturmuştur. Zira Müslüman olduğu iddia edilen on dokuz kişinin kaçırdığı dört uçağın Dünya Ticaret Merkezi’ne yapılan saldırı için kullanılması sadece dinsel şiddet tartışmalarının İslâm ve Müslümanlar üzerinden yapılmasına neden olmamış aynı zamanda İslâm coğrafyasının yeniden şekillenmesine neden olacak askeri ve siyasi kararların alınmasına da zemin oluşturmuştur. Bu saldırı neticesinde dinsel terör örgütlerine karşı harekete geçtiğini iddia eden George W. Bush, verilen mücadeleyi şeytani güçlere karşı Haçlı Seferi olarak yorumlayarak Afganistan ve Irak’ta on binlerce insanın ölmesi ile sonuçlanan askerî operasyonları başlatmıştır. Benzer şekilde 7 Ekim 2023 tarihinde gerçekleşen saldırıları Yeşaya kehaneti üzerinden temellendiren Binyamin Netanyahu, 7 Ekim olaylarını İsrail’in 11 Eylül’ü olarak niteleyerek kadın-erkek, genç-yaşlı ayrımı yapılmaksızın binlerce sivilin ölmesine neden olmuştur. Yaşanan çatışmalar her ne kadar teopolitik, ekonomik ya da kültürel nedenlere dayansa da şiddetin meşrulaştırılmasında din dilinin kullanılması kanaatimizce din ve şiddet konusu ile ilgili tartışmaların araştırılmasını gerektirmektedir. Bu nedenle dinsel şiddet tartışmaları bağlamında ele alınan bu çalışmada genel bir değerlendirme yapılması amaçlanmıştır. Konu incelenirken önce 11 Eylül saldırılarından günümüze dinsel şiddet tartışmaları ile ilgili farklı bakış açıları üzerinde durulmuş daha sonra monoteist geleneğe ait kutsal metinlerde yer alan şiddet ifadelerinin tarihî süreç içerisinde farklı şekillerde yorumlandığına dikkat çekilerek dinsel olarak nitelenen şiddet eylemlerinin çok sayıda ve karmaşık nedenlere dayandığı gösterilmeye çalışılmıştır. Konu Yahudi, Hıristiyan ve İslâm gelenekleri üzerinden ele alınmış ve monoteist geleneğe ait dinî inanç ve değerlerin şiddete referans olarak gösterildiği örnekler ile sınırlandırılmıştır. Fenomenolojik bakış açısı ile ele alınan araştırmada dinsel olarak ifade edilen şiddet eylemlerinin belli amaçlar doğrultusunda kutsal metinlerin yeniden yorumlanması ve yeni yorumun idealleştirilmesi ile ilişkili olduğu görülmüştür. (shrink)