W niniejszym artykule przedstawiam lub rekonstruuję oraz krytycznie komentuję argumenty za istnieniem Boga podane przez Stanisława Ziemiańskiego SJ. Wśród tych argumentów odróżniam argumenty ogólnometafizyczne, metafizyczno-przyrodnicze oraz metafizyczno-antropologiczne. Głównym założeniem argumentów ogólnometafizycznych jest teza o niekonieczności powiązania istnienia z różnymi treściami/istotami bytów (przygodność istnieniowa/radykalna) oraz form substancjalnych lub przypadłościowych z ich podmiotami (przygodność istotowa/częściowa). Gwarantem zachodzenia tego powiązania ma być Bóg jako byt, w którym związek między wymienionymi czynnikami przyjmuje charakter konieczny. Argumenty metafizyczno-przyrodnicze nie są aż tak abstrakcyjne, lecz odwołują się (...) do pewnych danych kosmologii (Wielki Wybuch, negentropia) i biologii (powstanie organizmów żywych jako samopowielających się całości funkcjonalnych). Odwołanie się do działania Boga ma wyjaśniać te (same w sobie) jednorazowe lub znikomo prawdopodobne zdarzenia lub zjawiska. Na inne dane zwracają uwagę argumenty metafizyczno-antropologiczne. Są to mianowicie następujące, powszechnie występujące wśród ludzi, fenomeny: pragnienie szczęścia, poczucie prawa moralnego, oddawanie czci istocie najwyższej. Według omawianego Autora wyjaśnienie tych fenomenów jedynie w odwołaniu do czynników psychologicznych i społecznych jest niesprawne. Natomiast stają się one zrozumiałe, gdy potraktujemy je jako odmiany ludzkich odniesień do realnie istniejącego Boga. Dyskutując powyższe argumenty, zwracam uwagę na szanse i ograniczenia argumentacji teistycznej we współczesnych dyskusjach filozoficznych. Wartość argumentów metafizyczno-przyrodniczych zależy od zmieniającego się stanu wiedzy naukowej, a argumentów metafizyczno-antropologicznych – od zmieniających się ludzkich nastawień. Od powyższych zależności wolne są argumenty ogólnometafizyczne, jednak wydają się one zbyt abstrakcyjne dla współczesnego czytelnika. (shrink)

This paper concerns an important and exciting book by Marek Dobrzeniecki Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga [Hiddenness and the Incarnation: A Theistic Response to John L. Schellenberg’s Argument for Divine Nonexistence]. After a brief discussion of the content of the book’s chapters, critical remarks are presented. They concern the adopted method and approach to Schellenberg’s philosophy in general and the argument from hiddenness in particular. The conceptual framework serving as a typologization (...) of the propositional dimension of the phenomenon of theistic belief/faith is dubious and requires in-depth research. It is worth considering the possibility of asymmetry of the attitudes of belief/faith and unbelief, which requires consideration in the reasoning whose legitimacy would assume the transfer of features from one to the other and the negation functor. Regarding the voluntarism of belief in God, the paper suggests that extreme, purely intellectual, and purely volitional positions should be considered, as well as moderate and mixed ones. It is argued extensively that Dobrzeniecki’s criticism against the arguments of Rea and Mourad is not conclusive. Just the possibility of voluntariness of disbelief undermines the validity of Schellenberg’s argument and should therefore be ruled out as much as possible. The paper suggests supplementing Dobrzeniecki’s approach with a ‘trans-paradigmatic’ approach consisting of external criticism, which, in the light of Schellenberg’s arguments being probably incompatible with the described phenomenon of religious belief in God, leads to a modification of the theoretical apparatus of Schellenberg’s paradigm. Such a modification deprives the latter’s argument of justification. --- Niniejszy artykuł dotyczy ważnej i interesującej książki Marka Dobrzenieckiego Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga. Po krótkim omówieniu zawartości poszczególnych rozdziałów książki prezentuję swoje uwagi krytyczne. Dotyczą one przyjętej metody i podejścia do filozofii Schellenberga w ogólności, a argumentu z ukrytości w szczególności. Wątpliwa i wymagająca pogłębionego badania jest siatka pojęciowa pełniąca funkcję typologizacji propozycjonalnego wymiaru fenomenu wiary teistycznej. Warta rozważania jest możliwość niesymetryczności postaw wiary i niewiary, co wymaga uwzględnienia w rozumowaniach, których zasadność zakładałaby przenoszenie cech z jednej na drugą oraz funktora negacji. W sprawie woluntaryzmu wiary w Boga sugeruję, że należy rozpatrywać nie tylko stanowiska skrajne, czysto intelektualistyczne i czysto wolicjonalne, ale także u miarkowane i mieszane. Argumentuję szeroko, że krytyka Dobrzenieckiego skierowana przeciwko argumentom Rea i Mourada nie jest konkluzywna. Argumentuję, że samo możliwość woluntarności niewiary podważa zasadność argumentu Schellenberga i dlatego powinna ona być wykluczona w sposób maksymalnie możliwie uzasadniony. Sugeruję uzupełnienie podejścia Dobrzenieckiego o podejście ‘transparadygmatyczne’ polegające na rodzaju krytyki zewnętrznej, która w świetle nieprzystawania argumentacji Schellenberga do opisywanego fenomenu prowadzi do modyfikacji aparatu teoretycznego paradygmatu Schellenberga. Taka modyfikacja odbiera argumentowi tego ostatniego moc uzasadniającą. (shrink)

Remarks on the handbook Logic and Argumentation by Andrzej KisielewiczThe paper contains some critical comments on Andrzej Kisielewicz’s handbook of critical thinking Logika i argumentacja. Praktyczny kurs krytycznego myślenia, Warszawa 2017. The comments generally refer to two main topics of the handbook: a the definite rejection of formal logic as a tool of critical thinking, and b the support for the so-called analysis of reasonable possibilities as an essential method of critical thinking. The paper shows that these topics are (...) not suf ficiently clearand the support is not convincing enough. (shrink)

A few side notes on Logic and Argumentation by Andrzej KisielewiczIn the paper we discuss selected philosophical theses presented in the book Logic and Argumentation. Practical Course in Critical Thinking by Andrzej Kisielewicz. In particular, we reflect on formal logic and practical reasoning, their merits and limitations, and we ask about a sensible compromise between the generality of the former and the usefulness of the latter.

W złożonej argumentacji Jacka Wojtysiaka przeciwko argumentowi z ukrytości znajduje się przesłanka o istnieniu rzetelnie niewierzących. W niniejszym artykule przedstawiam powody, dla których klasyczny teista nie powinien akceptować tej przesłanki. W przeciwnym razie musiałby założyć, że wina za istnienie „rzetelnie niewierzących” tkwi po stronie Boga. A to prowadzi do destrukcyjnego dla teisty wniosku, że Bóg chrześcijański nie jest Bogiem wszech-przymiotów.

Argumentem indukcyjnym w retoryce jest paradygmat ; paradygmat jednak nie polega na przechodzeniu od wielu szczegółowych przypadków do pewnego uogólnienia, czyli uniwersalizacji wszystkich poszczególnych przypadków — jak normalnie w argumentacji z indukcji — lecz jest przejściem od jednego szczegółu do szczegółu innego, podobnego, przy czym wymaganym warunkiem jest to, że jeden i drugi konkretny przypadek należą do tego samego rodzaju. Paradygmat zatem nie jest indukcją w znaczeniu ścisłym, ale wydaje się bardziej spełniać warunki analogii. W artykule zostaje sformułowana teza, że (...) u Arystotelesa występują trzy rodzaje wnioskowań: dedukcja, indukcja i wnioskowanie z przykładu; dla zaprezentowania specyfiki wnioskowania przez paradygmat są także analizowane różne typy wnioskowań, tzn. sylogizm apodeiktyczny, dialektyczny, indukcyjny, aby na tym tle wykazać odrębność wnioskowań przez paradygmat, które wydają się być pewnym rodzajem analogii. Prezentowany więc artykuł jest próbą podania charakterystyki i specyfiki argumentacji przez paradygmat u Arystotelesa w świetle jego Retoryki oraz pism logicznych. (shrink)

In reply to the polemics and comments on my bookLogic and ArgumentationThis article contains the reply to the polemics and comments on my book Logic and argumentation. Since the most controversial issue among the commentators was my “radical attack on formal logic”, the first part of the text generally addresses this criticism. Firstly, I thoroughly explain what my doubts regarding the formal logic are. I am not questioning the great, even spectacular, successes of formal logic in the field of mathematical (...) logic, nor its extraordinary contribution to the foundation of computer technology. I only find that for the traditional goal of logic — that of studying the principles of reasoning, inference and definition — formal methods have failed in confrontation with practice. I am developing this thesis in detail and I am trying to justify it, first of all by referring to the practice of reasoning in the field of mathematics. In the second part, I respond to specific criticisms and comments from individual authors. Many of the comments are correct, some are based on misunderstandings, while some, in my opinion, are wrong. (shrink)

Several remarks on the book by Professor Andrzej Kisielewicz, Logic and Argumentation. Practical Course in Critical ThinkingProfessor Andrzej Kisielewicz’s book concerns active forms and methods of teaching logic, also outside the context of university education. It possesses prac­tical value and may also be an auxiliary material for, among others, high school students. Despite some shortcomings, such as unjustified ascription of the status of hypothesis to statements, a flawed definition of the methodological and epistemological concept of a historical fact, it contains (...) many valuable and original logical propositions pertaining to critical and logical thinking.Undoubtedly, the book will be useful in education and helpful in introducing teachers and learners to using grammatical and logical rules. It will allow the reader to detect post-truth in the media or the shuffling of premises in argumentation. After implementing indispensable corrections and additions, it should become an obligatory reading — not only in the context of university education. (shrink)

W Deklaracji o przerywaniu ciąży z 1974, Kościół Katolicki argumentuje, że zygota jest człowiekiem ponieważ posiada ludzki genotyp. Artykuł przedstawia logiczną analizę tej argumentacji. Pokazuje, że argumentacja ta jest w dużym stopniu wadliwa. Tomizm pełni tu funkcję uprawo-mocnienia. Entymematyczne założenia tomistyczne są niezbędne, by w ogóle możliwe było przejście od przesłanek do wniosku. Okazuje się ponadto, że argumentacja ta zakłada tomistyczną interpretację pojęć biologicznych, która jest niezgodna ze współczesną wiedzą biologiczną. Twierdzenie zawarte w Deklaracji nie zostało więc skutecznie (...) uargumentowane na gruncie biologii, a wręcz wydaje się, że biologia je wyklucza. Jest ono możliwe jedynie jako twierdzenie metafizyczne i wyłącznie na gruncie pewnych metafizyk. (shrink)

Konserwatywni przeciwnicy prowadzenia badań naukowych na ludzkich embrionach argumentują, że od momentu poczęcia mają one status moralny równy statusowi ludzi dorosłych: zarodki mają takie samo prawo do życia jak dorośli. W artykule przedstawiam oryginalną argumentację za tym stanowiskiem, której źródła można znaleźć w XVII-wiecznej teologii moralnej i współczesnej teorii decyzji. Argumentacja ta nie odwołuje się do statusu ontologicznego embrionów, ale do pewnego typu rozumowania praktycznego na temat tego, co należy robić w rozmaitych sytuacjach niepewności. Na pierwszy rzut oka wydaje (...) się ona wzmacniać stanowisko konserwatywne, ponieważ nie zależy od kontrowersyjnych metafizycznych założeń na temat statusu zarodków czy kwestii ich potencjalności. W artykule pokażę jednak, że argumentacja ta obarczona jest poważnymi wadami, które sprawiają, że nie da się jej zastosować do uzasadnienia sprzeciwu wobec moralnej czy prawnej dopuszczalności np. badań na zarodkowych komórkach macierzystych. (shrink)

Argument z ukrytości Johna L. Schellenberga jest współcześnie jednym z najżywiej dyskutowanych argumentów za ateizmem. Rozumowanie kanadyjskiego filozofa wskazuje na problematyczność zjawiska niezawinionej niewiary w istnienie Boga przy założeniu, że doskonale kochający Bóg istnieje. W książce Ukrytość i wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga, Marek Dobrzeniecki zaproponował nowatorską obronę przed tym argumentem, wykorzystującą chrześcijańską doktrynę o wcieleniu Syna Bożego. W artykule wykazuję, że obrona z Wcielenia nie odnosi sukcesu. Błędna jest bowiem jej kluczowa teza, (...) iż Bóg wcielony musi być ukryty dla człowieka. W świetle tego rezultatu problematyczne staje się istnienie niezawinionej niewiary we Wcielenie. Ten problem ukrytości wcielonego Boga zawiera w sobie jako część składową problem ukrytości Boga w sformułowaniu Schellenberga. -/- The argument from hiddenness developed by John L. Schellenberg is one of the most discussed philosophical arguments for atheism. It assumes that there is a conflict between the existence of a perfectly loving God and the existence of nonresistant nonbelief. In his recent book titled Hiddenness and the Incarnation. A Theistic Response to John L. Schellenberg’s Argument for Divine Nonexistence (2020), Marek Dobrzeniecki presents a novel defence against the hiddenness argument, employing the Christian doctrine of the incarnation of the Son of God. In my paper, I argue that this defence fails. It is based on an incorrect claim that the Incarnation makes God necessarily hidden to humans. This allows one to formulate a new problem of hiddenness, related to the fact that there are nonresistant human beings who do not accept the divinity of Christ. The problem of hiddenness as described by Schellenberg forms an essential part of this new problem . (shrink)

Celem artykułu jest analiza etycznej wersji ewidencjalizmu XIX-wiecznego matematyka i filozofa W.K. Clifforda i obrona go przed zarzutami formułowanymi przez pragmatystów. Znana teza Clifforda brzmi: „Zawsze, wszędzie i bez względu na osobę niesłusznie jest żywić przekonania oparte na niedostatecznym świadectwie”. Argumentacja Clifforda na rzecz tej tezy, wpisująca się zasadniczo w XIX-wieczny program pozytywistycznej epistemologii, świadomie uwzględniała elementy pragmatyczne, wykluczające jej przesadnie radykalne odczytanie i krytykę. Okazuje się też, że współczesne koncepcje pragmatyczne właściwie wspierają normatywne intuicje, kryjące się za programem (...) „etyki przekonań”, zaproponowanym przez Clifforda prawie 150 lat temu. Te ostatnie obejmują twierdzenie o normatywnych-etycznych podstawach epistemologii. (shrink)

Choć koncepcje wolności Spinozy i Leibniza wyrastały w dobie powszechności tezy determinizmu mechanistycznego, którego powszechność została w ubiegłym wieku podważona, ontologiczna argumentacja obu filozofów pozostaje aktualna i warta nie tylko rewizji, a nawet porównania. Poddam pod rozwagę dwa stanowiska na rzecz wolności: Spinozjańskie utożsamienie wolności z wiedzą i Leibnizjańską obronę zasady alternatywnych możliwości. Oba stanowiska rozważę z perspektywy argumentacji kompatybilistycznej, wskazując, że rozumienie konieczności w myśli Spinozy i Leibniza nie wyklucza istnienia wolności.

Celem artykułu jest przedstawienie stanowiska zwanego twardym inkompatybilzimem i porównanie go z teistyczną, a w szczególności współczesną chrześcijańską koncepcją wolności woli ludzkiej. Twardy inkompatybilizm głosi, że wolność woli ludzkiej, rozumiana zarówno w sposób libertariański,jak i kompatbilistyczny, nie istnieje. W artykule zwraca się uwagę na pewną zbieżność między tezą twardego inkompatybilizmu a opartą na Biblii mądrością chrześcijańską, głoszącą zależność ontyczną i aksjologiczną człowieka od Boga. Zarazemjednak argumentuje się, że jednym z najważniejszych składników teologii i filozofii chrześcijańskiej jest doktryna owol- ności woli (...) ludzkiej i ludzkiej odpowiedzialności za zło. Doktryna ta jest niespójna z twardym inkompatybilizmem. W części końcowej artykułu przedstawionajest syntetycznie propozycja,jak można uzgodnić ze sobą tezę indeterminizmu metafizycznego, która jest spójna z twardym in- komatybilizmem, z tezą libertarianizmu, którajest niespójna z twardym inkompatybilizmem. (shrink)

Krytyka tez zwartych w mojej książce Religia jako idolatria, przedstawiona w polemikach autorstwa Błażeja Gębury i Marcina Iwanickiego, jest zasadniczo nietrafna. Głównym powodem jest to, że Autorzy zarzutów nie przedstawili żadnego historycznego przykładu zjawiska religijnego niebędącego idolatrią. Odwołując się jedynie do przykładów logicznie możliwych, nie podali warunków, jakie musiałyby zostać spełnione, aby ów akt mógł zostać urzeczywistniony; tymczasem podstawowym z nich jest zmiana ontycznego i epistemicznego statusu człowieka jako istoty zdolnej bezpośrednio obcować z Bogiem. Również podane przez Polemistów bardziej szczegółowe (...) argumenty nie obalają tezy o nieuchronnej idolatryczności religii. Jeśli bowiem Bóg przyjmuje wszystkie akty czci, składane Mu w dziejach, to należy Go oskarżyć o łamanie elementarnych zasad moralnych, trudno bowiem zaakceptować krwawe ofiary składane Mu z ludzi i zwierząt. Z kolei „religia zero” jest niemożliwa do spełnienia; z jednej strony okazuje się fenomenem całkowicie prywatnym, z drugiej — oznacza poznanie Boga na sposób ludzki. Podobnie nieświadomy akt czci jest doznaniem estetycznym, a nie religijnym; teistyczna interpretacja tego aktu nosi znamiona przemocy symbolicznej, a także redukuje doświadczenia religijne do poczucia piękna. Nie ma też wątpliwości, że postulowany przez Polemistów dystans ontyczny jako konieczny warunek religii nieidolatrycznej w rzeczywistości ją uniemożliwia, ponieważ nawet Bóg nie jest w stanie objawić się nam takim, jaki jest, lecz musi się dostosować do naszych ograniczeń poznawczych; może się zatem objawić jedynie jako nie-Bóg. Z tego powodu każdy akt religijny jest nieuchronnie idolatryczny; nie oznacza to jednak nadużycia słowa „idolatria” do zjawisk religijnych, lecz właściwy opis ich natury. Mimo to nie należy całkowicie eliminować religii z życia społecznego; dopóki bowiem ludzie religijni nikogo nie krzywdzą i nie próbują narzucać swoich idoli innym osobom, mają prawo bez przeszkód w nie wierzyć, a nawet je czcić. (shrink)

Opatrzność Boża a przypadek w świecie Celem artykułu jest obrona dwóch tez: pierwszej, że istnienie zdarzeń przypadkowych jest do pogodzenia z istnieniem Boga oraz tezy drugiej, że przypadek może być częścią Bożej opatrzności. Koniunkcja obu powyższych tez nazwana jest w artykule tezą kompatybilizmu. Argumentacja w obronie kompatybilizmu opiera się na danych współczesnej nauki oraz na idei wszechmocnego Boga Stwórcy. Porządek argumentacji w artykule jest następujący. W części drugiej przedstawiony jest historyczny kontekst oraz podstawy doktrynalne pojęcia opatrzności. W części trzeciej (...) omówiony jest argument za nieistnieniem Boga oparty na założeniu głoszącym istnienie zdarzeń przypadkowych w świecie oraz przedstawiona jest krytyka tego argumentu. W części czwartej prezentowane są możliwe modele działania Boga w świecie, w ramach których przyjmuje się istnienie zdarzeń przypadkowych. W części piątej i ostatniej rozważana jest idea Bożej doskonałości obejmującej takie atrybuty jak wszechmoc, wszechwiedzę, doskonałą dobroć i suwerenną wolę Bożą. (shrink)

Recognizing inherent and inalienable nature of dignity and universality of certain values, the Constitution of the Republic of Poland, introduces to the foundations of Polish legal system some elements of natural law which may be used for application of the Basic Law. Constitutional recognition of these elements only makes sense on the assumption of their cognizability. Therefore, as an important element of constitutional concept of natural law is taken the recognition of the argument of cognitivism according to which moral assessments (...) may have the nature of judgments and truth qualification (they may be true or false). In the course of application of the constitution, norms of natural-law character and natural-law justification. Since dignity and the essence of freedoms and rights based on dignity are the only inviolable values recognized by the constitution, the arguments of natural law lead to a far-going reinterpretation of constitutional norms. The norm of natural law protecting inviolable values will have precedence in the event of collision with norms protecting other values, also with constitutional norms. Even if such a norm is formulated on the basis of the provisions of the constitution, in fact natural law is given higher rank than elements based only on enacted law. Despite that, reliability of a legally established order does not seem to be radically endangered. -/- Konstytucja RP uznając przyrodzoność i niezbywalność godności oraz uniwersalność niektórych wartości, wprowadza do podstaw całego polskiego systemu prawnego elementy prawnonaturalne, które mogą być wykorzystane w stosowaniu konstytucji. Konstytucyjne uznanie takich elementów ma sens przy założeniu ich poznawalności, stąd istotnym elementem konstytucyjnej koncepcji prawa naturalnego jest uznanie tezy kognitywizmu głoszącej, że oceny moralne mogą mieć charakter sądów i kwalifikację prawdziwościową – mogą być prawdziwe lub fałszywe. W procesie stosowania konstytucji mogą być formułowane normy o charakterze prawnonaturalnym oraz uzasadnienia prawnonaturalne. Ponieważ jedynymi wartościami uznanymi w konstytucji za nienaruszalne jest godność oraz istota wolności i praw, których godność jest źródłem, argumentacja prawnonaturalna może prowadzić do daleko idącej reinterpretacji norm konstytucyjnych. Norma prawnonaturalna chroniąca warunki konieczne poszanowania godności lub istoty wolności i praw będzie miała pierwszeństwo w razie kolizji z normami chroniącymi inne wartości, także z normami konstytucyjnymi. Choć norma taka będzie formułowana na podstawie przepisów konstytucji, to jednak faktycznie prawo naturalne uzyskuje wyższą rangę od elementów opartych jedynie na stanowieniu. Mimo tego bezpieczeństwo prawne nie wydaje się być radykalnie zagrożone. O prawnonaturalnym charakterze normy i uzasadnienia decyduje oparcie w ocenach moralnych, które pretendują do bycia sądami, do bycia prawdziwymi lub fałszywymi. Z punktu widzenia stosowania konstytucji i wymogu intersubiektywnej komunikowalności i kontrolowalności dookreślania treści prawnonaturalnych, dla nadania ocenom charakteru sądów istotny jest kształt procedur i argumentacji prowadzących do tego dookreślenia. Powinny to być procedury i argumentacja typowe dla dyskursu mającego na celu sformułowanie prawdziwych sądów. Maksymalizowana powinna być dyskursywność takich procedur, a podstawą rozstrzygnięcia powinien być, jeśli to tylko możliwe, konsens. Nie mogą być uważane za rozstrzygające argumenty odwołujące się do woli indywidualnej lub zbiorowej, reakcji emocjonalnych, stopnia rozpowszechnienia danej oceny czy do tradycji kulturowej. (shrink)

Opracowanie dotyczy fragmentu preambuły Konstytucji RP z 1997 r.: „równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski”. Zmierza ono przede wszystkim do uwyraźnienia i analizy wskazanych w tym fragmencie wartości, które mogą pomóc w dookreśleniu celów konstytucji i ujęciu czegoś, co określa się niekiedy mianem „ducha konstytucji”. Analizowane jest umiejscowienie komentowanego akapitu w całości preambuły, oraz prace nad projektem Konstytucji, które prowadzą ku refleksji nad kategorią dobra wspólnego w artykule 1. W centrum moich analiz jest argumentacja (...) na rzecz tezy, że dobrem wspólnym są warunki życia społecznego służące rozwojowi jednostek i że jednym z istotnych elementów dobra wspólnego jest poszanowanie praw człowieka. (shrink)

O czterech typach argumentacji na rzecz logiki klasycznej Moim celem w tym artykule jest analiza argumentacji pod kątem poprawności standardowej logiki. Formułuję też kilka uwag krytycznych i porównawczych. Skupiam się na czterech najbardziej spójnych i kompletnych argumentach, które próbują uzasadnić wyróżnione stanowisko logiki klasycznej. Istnieją następujące argumenty: argumentacja pragmatyczno-metodologiczna Willarda van O. Quine’a, argumentacja filozoficzno-metalogiczna Jana Woleńskiego, argumentacja ontologiczno-semantyczna Stanisława Kiczuka, argumentacja metalogiczna. Moim zdaniem teza o poprawności logiki klasycznej jest racjonalnie uzasadniona tymi argumentacjami. Pozostaje problem, (...) czy analizowana logika standardowa jest jedyną właściwą logiką. (shrink)

Artykuł zawiera rozważania na temat eseju Bronisława Trentowskiego pt. „Radykalizm polityczny” z 1843 roku. Rozważania autorki dzielą się na cztery części: 1. Samodzielność ludzi i ożywienie polityki – dwie główne cechy „radykalizmu politycznego”; 2. Lud u Trentowskiego: masa czy wielość różnych jednostek?; 3. Diagnoza „radykała politycznego” a dzisiejsza spolaryzowana demokracja 4. Zakończenie: „demokratyzm” jako „przychodzenie do swego uczucia”. Autorka zauważa, że Trentowski wypracował argumentację, która dzisiaj naturalnie narzuca się zwolennikom demokracji partycypacyjnej – jak choćby zarzut wobec liberałów takich jak Benjamin (...) Constant, że traktują wolność w sposób selektywny, dozwalając na nią w sferze prywatnej, ale już nie w sferze politycznej. Właśnie tę selektywność Trentowski zwie „półptakiem”. Ponadto argumentacja Trentowskiego pozwala uznać polityczną polaryzację za martwotę – „rządy rozumu” zamiast „rządów umysłu”. (shrink)

Artykuł przedstawia reakcję środowisk akademickich na tzw. ustawę lustracyjną, zarówno akademickich ciał kolegialnych, jak i poszczególnych przedstawicieli środowiska uniwersyteckiego. Prezentowana argumentacja – przeciwników i zwolenników ustawy lustracyjnej – ma charakter formalno-prawny oraz moralny. Artykuł stara się wiernie oddać złożony obraz reakcji środowisk akademickich na ustawę lustracyjną.

W artykule omówione zostały dwie znakomite prace na temat ukrytości Boga autorstwa Miłosza Hołdy (Źródło i noc. Wprowadzenie do współczesnego absconditeizmu) i Marka Dobrzenieckiego (Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga). Należą oni do tzw. przyjacielskich teistów, którzy usiłują traktować tezę o Bożej skrytości jako ważne poszerzenie problematyki klasycznego teizmu. Wydaje się jednak, że ulegają oni iluzji prowadzenia dialogu z tzw. przyjacielskimi ateistami, wciągającymi teistów w taką interpretację tezy o skrytości Boga, która wydaje (...) się całkowicie sprzeczna z teizmem. Powstaje zatem pytanie, czy współczesne sformułowania problemu skrytości Boga są w jakikolwiek sposób do pogodzenia z chrześcijańskim teizmem? (shrink)

Wśród filozofów nauki panuje rozpowszechnione przekonanie, że spór o realizm nie wpływa w sposób istotny na praktykę badawczą nauk przyrodniczych, a postawa realistyczna jest naturalnym stanowiskiem epistemologicznym przyjmowanym przez przyrodników. W artykule podana jest argumentacja na rzecz tezy, że w naukach przyrodniczych są formułowane koncepcje teoretyczne, które wywołują wśród uczonych istotne kontrowersje poznawcze, które nie pozostają bez wpływu na ich praktykę badawczą. Rozważona zostanie teza Gastona Bachelarda, że przezwyciężenie przez daną dziedzinę nauki realistycznego ‘obciążenia’ jej aparatu konceptualnego ma istotny (...) wpływ na jej rozwój. Prowadzone rozważania będą opierały się na analizie przykładów wziętych z praktyki badawczej chemii XIX i początku XX wieku, w której dyskutowano problem statusu poznawczego przekonań, dotyczących istnienia odniesień przedmiotowych takich pojęć, jak: atom, wzór strukturalny czy wiązanie chemiczne. (shrink)

Kategoria prawdy budzi kontrowersje od czasów filozofii starożytnej aż do współczesnej. W związku z dyskusjami na temat korespondencyjnej, klasycznej teorii prawdy powstały teorie nieklasyczne, łączące pojęcie prawdy z oczywistością, skutecznym działaniem, koherencją, powszechną zgodą itp. Ostra polemika próbuje w ogóle wyeliminować kategorię prawdy. Powstaje pytanie: czy taka radykalna krytyka jest słuszna i uzasadniona? Wydaje się, że jest ona przesadna. Celem artykułu jest argumentacja za tezą, że prawda — jako wartość i norma („wzorzec”, element systemu odniesienia itp.) — jest niezbywalna (...) przy epistemicznej ocenie twierdzeń, które mają swoje konsekwencje teoretyczne i praktyczne. Strukturę artykułu wyznaczają następujące punkty: (1) krytyka kategorii prawdy, (2) prawda jako wartość i (3) prawda jako norma w systemie odniesienia. W punkcie wyjścia przyjmuję syntetyczną charakterystykę prawdy sformułowaną przez Michaela P. Lyncha w jego monografii pt. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna (2020): (a) Prawda jest obiektywna. (b) Prawda jest wartością, jest dobra. (c) Prawda jest wartościowym celem dociekań. (d) Prawda jest wartościowa ze względu na nią samą. Prawda faktycznie jest wartościowa, umożliwia bowiem stwierdzenie, że ktoś myli się, kłamie, popełnia krzywoprzysięstwo, manipuluje kimś w życiu osobistym czy społecznym. Oprócz tego, bez kategorii prawdy nie można nawet stwierdzić — jak to usiłuje czynić sceptycyzm — że prawdą jest, iż prawda nie jest czymś wartościowym, godnym uwagi itp. Kategoria prawdy — pełniąca funkcję poznawczego celu i normy — pomimo różnych kontrowersji jest wciąż niezbywalna przy ocenie wartości logicznej zdań (i wyrażanych przez nie twierdzeń). Kategoria prawdy jest semantyczna, lecz jej rozpoznawanie — uznawanie zdania przez kogoś za prawdziwe (czyli asercja) — jest kategorią pragmatyczną. Stwierdzana post factum skuteczność działania, podjętego na podstawie jakiegoś zdania, jest mocną racją za tym, aby dane zdanie uznać za prawdziwe. Respekt dla prawdy jest lepszy niż jego brak. (shrink)

Arguments from authority and critical thinking. Side notes toLogic and Argumentation by Andrzej KisielewiczThe article focuses on the role of arguments from authority — or, more precisely, arguments from expert opinion – in rational argumentation and reasoning, in the contemporary context of specialisation of the sciences on the one hand, and the abundance of information on the other. The pretext for this is provided by Andrzej Kisielewicz’s new book: Logika i argumentacja. Praktyczny kurs krytycznego myślenia Logic and Argumentation. A (...) Practical Course In Critical Thinking. I point out that, although Kisielewicz’s book is a valuable contribution to the Polish market of textbooks on argumentation, practical logic and critical thinking, it understates the importance of teaching the ways of proper assessment of arguments from authority, credibility of experts and information sources. I argue that arguments from authority should not be by definition dismissed as fallacies; on the contrary, appealing to authority to expert opinion is an unavoidable element of rational argumentation – at least whenever the discussion requires one to refer to contemporary scientific knowledge. However, relying on experts’ opinions involves genuine risks to the rationality of the debate, many of them having to do with the abundance of pseudoexperts and irresponsibility on the side of some scientists an extensive example is provided by the presentation of statements on GMO’s made by a certain Polish body of scientists. Therefore, the ability to distinguish correct appeals to authority from faulty ones including the ability to tell actual experts from pseudoexperst and reliable sources of information from unreliable ones should be considered a crucial competence which critical thinking courses should teach. (shrink)

Problematyka rozpraw, które udostępniamy Państwu w niniejszym numerze „Studiów Semiotycznych”, dotyczy takich zagadnień, jak argumentacja, potoczne rozumowania i publiczne debaty. Mieszczą się one w obrębie czterech dyscyplin bezpośrednio związanych z profilem „Studiów”: filozofii, językoznawstwa, psychologii oraz nauk o komunikacji społecznej i mediach. Interdyscyplinarny charakter prezentowanych badań jest zgodny z tradycją Czasopisma ukształtowaną przez Jerzego Pelca w latach 1970–2015 i kontynuowaną w ostatnich latach.

Artykuł nawiązuje do dyskusji wokół uzgodnienia realizmu naukowego z argumentem pesymistycznej indukcji (PI) i jest próbą jej rozwinięcia. Przedstawia propozycję dodatkowej argumentacji na rzecz realizmu naukowego, odwołującą się do pominiętej w realizmie strukturalnym i semirealizmie relacji korespondencji między następującymi po sobie teoriami. Pokazuje, że choć sposób argumentowania przyjęty w dotychczasowej dyskusji, opierający się na strategii divide et impera, trafnie odnosi się do przypadków zmiany teorii podobnych, do zastąpienia teorii optycznej Fresnela teorią elektromagnetyczną światła, to nie jest odpowiedni dla przypadków zmiany (...) teorii, w których poprzedniczka i następczyni pozostają w relacji korespondencji. Rozwiązanie Worralla pomija istotne przesłanki, jakie z tej relacji wynikają dla rozumienia ciągłości teoretycznej. Uwzględnienie specyficznej różnicy zakresu zjawisk w następujących po sobie teoriach, które łączy relacja korespondencji, pozwoliło wskazać inny rodzaj ciągłości między teoriami i sformułować dodatkowe uzasadnienie dla realistycznego stanowiska wobec tego typu zmiany teorii. Wykazano, że w przypadku relacji korespondencji aproksymacyjna prawdziwość teorii i jej ciągłość mają inny charakter niż przyjmowany w strategii divide et impera, gdyż opierają się na innej relacji między następującymi po sobie teoriami. Odwołanie się do ograniczonego zakresu poprzedniczki i jej „lokalnego” względem następczyni charakteru pozwoliło uniknąć niektórych zarzutów, wysuwanych przeciwko argumentom na rzecz realizmu naukowego, odwołujących się do relacji korespondencji. W świetle przeprowadzonych rozważań teza, że zmiana dojrzałych teorii, odnoszących sukces, przeczy ich aproksymacyjnej prawdziwości, nie znajduje właściwego odniesienia do przypadków zmiany teorii, w wyniku której poprzedniczkę i następczynię łączy relacja korespondencji. Przedstawiona argumentacja uchyla zarzut PI w stosunku do tego rodzaju zmiany teorii i nie narzuca niektórych ograniczeń realizmu naukowego wynikających z realizmu strukturalnego. --------------- Zgłoszono: 24/03/2021. Zrecenzowano: 18/06/2021. Zaakceptowano do publikacji: 05/07/2021. (shrink)

Kategoria struktur metodologicznych wprowadzona przez Zygmunta Hajduka jest kategorią nową, nieużywaną dotąd w rozważaniach metodologicznych i niemającą w nich ugruntowanego miejsca. Dlatego można zapytać o funkcję, jaką miałaby ona pełnić w metodologii nauk, oraz ojej przydatność jako ogólnego pojęcia metodologicznego. Zasadnicze pytanie, jakie stawiam to: czy wprowadzony przez Z. Hajduka termin struktury metodologiczne może służyć jako najogólniejsza kategoria wyznaczająca przedmiot badań metodologii nauk? Odpowiadając negatywnie na to pytanie, przedstawiam argumenty, jakie przemawiają przeciwko używaniu pojęcia struktur metodologicznych w ten sposób. Moja (...) argumentacja przebiega w następujący sposób. Przywołując funkcjonujące w metodologii nauk zasadnicze sposoby rozumienia nauki, ujęcie metodologii nauk wyznaczone przez Szkołę lwowsko-warszawską i tradycję metodologiczną KUL, będącą jej kontynuacją, typy metodologii, współczesne anglosaskie ujęcia filozofii nauki oraz rozumienie analizy metodologicznej, próbuję wskazać w miarę całościową mapę kategorii metodologicznych wyznaczających przedmiot badań metodologii nauk. Następnie odnoszę do niej kategorię struktur metodologicznych jako wyznaczającą, moim zdaniem zbyt wąsko, przedmiot badań metodologii nauk i przeprowadzam krytykę pojęcia struktur metodologicznych jako najogólniejszej kategorii wyznaczającej przedmiot badań metodologii nauk. Wskazuję także na niekompletność zaproponowanej przez Z. Hajduka listy struktur metodologicznych, którymi zajmuje się metodologia nauk. (shrink)

Artykuł jest odpowiedzią na krytyczne uwagi zgłaszane pod adresem książki Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga przez Stanisława Judyckiego, Ryszarda Mordarskiego, Marka Peplińskiego i Jana Sochonia. Główny zarzut wobec mojego stanowiska głosi, że jest ono zbyt przychylne wobec argumentu J.L. Schellenberga, który niekoniecznie powinien być wzorem ujęcia problematyki ukrytości. Jednym z przejawów przyjęcia założeń kanadyjskiego autora jest zgoda na tezę o istnieniu niewierzących przy braku oporu.

Artykuł jest odpowiedzią na krytyczne uwagi zgłaszane pod adresem książki Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga przez Stanisława Judyckiego, Ryszarda Mordarskiego, Marka Peplińskiego i Jana Sochonia. Główny zarzut wobec mojego stanowiska głosi, że jest ono zbyt przychylne wobec argumentu J.L. Schellenberga, który niekoniecznie powinien być wzorem ujęcia problematyki ukrytości. Jednym z przejawów przyjęcia założeń kanadyjskiego autora jest zgoda na tezę o istnieniu niewierzących przy braku oporu.

Artykuł jest odpowiedzią na polemikę Stanisława Ruczaja z argumentem z Wcielenia, który został zaprezentowany w książce Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga. Ruczaj zarzuca tzw. obronie inkarnacyjnej, że nie rozważa ona możliwości, zgodnie z którą Bóg jest zarazem wcielony, jak i nieukryty. W niniejszym artykule koncentruję się na uzasadnieniu, dlaczego uważam, że jest możliwe, iż owa opcja jest dla Boga wykluczona. Według mnie istnieją racje przemawiające za tym, że jest ona (a) logicznie (...) sprzeczna, (b) niespójna z doskonałym moralnie charakterem Boga, (c) nie skutkowałaby wyeliminowaniem niewiary bez oporu we Wcielenie. (shrink)

Artykuł jest odpowiedzią na polemikę Stanisława Ruczaja z argumentem z Wcielenia, który został zaprezentowany w książce Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga. Ruczaj zarzuca tzw. obronie inkarnacyjnej, że nie rozważa ona możliwości, zgodnie z którą Bóg jest zarazem wcielony, jak i nieukryty. W niniejszym artykule koncentruję się na uzasadnieniu, dlaczego uważam, że jest możliwe, iż owa opcja jest dla Boga wykluczona. Według mnie istnieją racje przemawiające za tym, że jest ona (a) logicznie (...) sprzeczna, (b) niespójna z doskonałym moralnie charakterem Boga, (c) nie skutkowałaby wyeliminowaniem niewiary bez oporu we Wcielenie. (shrink)

Does formal logic make sense?This text is a commentary on the book Logika i argumentacja. Praktyczny kurs krytycznego myślenia Logic and Argumentation. A Practical Course In Critical Thinking by Professor Andrzej Kisielewicz. Prof. Kisielewicz argues there, among other things, that formal symbolic logic is inadequate to explain practical rational reasoning. This commentary defends formal logic in this respect. In particular, Prof. Kisielewicz proposes in his book a definition of practical logical inference. According to him, a conclusion follows from a (...) given set of premises if there is no situation, where the premises hold, while the conclusion fails. In this commentary it is pointed out that this is a well-known notion of semantic inference in formal logic. It is also well-known that semantic and syntactic inference in logic are equivalent, i.e. equally strong. (shrink)