The development of research based on human biological material has contributed to a lively debate on the concept of informed consent in these studies, particularly its scope, form and length of validity. The biggest disputes and doubts concern the range of consent for research that will be conducted in the future, whose aim and place are unknown at the time of the sample collection, as are the future researchers and the ability to use the previously collected materials again. This situation (...) raises the question of a just and prudent balance between the rights of participants in the research and the rights of researchers. New forms of consent have been proposed, which sometimes substantially diverge from the classical model in aiming towards responsible balancing between the necessity to protect the donors’ interests and the possibility of conducting research in medicine. These new concepts also find their application in legislative acts adopted internationally and in some European countries in the recent years. (shrink)

W ostatniej dekadzie można zaobserwować postępującą w naukach społecznych kodyfikację i instytucjonalizację etyki badań. Powstaje coraz więcej kodeksów etycznych, które standaryzują zasady etycznego prowadzenia badań oraz komisji etycznych kontrolujących projekty badawcze. Za kodyfikacją oraz instytucjonalizacją etyki naukowych badań społecznych stoi między innymi przekonanie, że kodeksy i komisje etyczne znacząco przyczynią się do etycznego postępowania badaczek i ochronią podmioty zaangażowane w badania, szczególnie ich uczestników, przed krzywdą. W artykule argumentuję, że to nie wystarczy, gdyż zarówno osoby prowadzące (...) badania, jak i komisje etyczne powinny kierować się w swoich decyzjach etycznych wyobraźnią moralną. (shrink)

Konserwatywni przeciwnicy prowadzenia badań naukowych na ludzkich embrionach argumentują, że od momentu poczęcia mają one status moralny równy statusowi ludzi dorosłych: zarodki mają takie samo prawo do życia jak dorośli. W artykule przedstawiam oryginalną argumentację za tym stanowiskiem, której źródła można znaleźć w XVII-wiecznej teologii moralnej i współczesnej teorii decyzji. Argumentacja ta nie odwołuje się do statusu ontologicznego embrionów, ale do pewnego typu rozumowania praktycznego na temat tego, co należy robić w rozmaitych sytuacjach niepewności. Na pierwszy rzut oka (...) wydaje się ona wzmacniać stanowisko konserwatywne, ponieważ nie zależy od kontrowersyjnych metafizycznych założeń na temat statusu zarodków czy kwestii ich potencjalności. W artykule pokażę jednak, że argumentacja ta obarczona jest poważnymi wadami, które sprawiają, że nie da się jej zastosować do uzasadnienia sprzeciwu wobec moralnej czy prawnej dopuszczalności np. badań na zarodkowych komórkach macierzystych. (shrink)

W artykule przedstawiono normatywne aspekty działalności komisji do spraw etyki badań naukowych z udziałem ludzi na polskich uczelniach technicznych. Spośród osiemnastu uczelni, jedenaście w ostatnich latach powołało takie komisje. Szczegółowo opisano działalność komisji etyki badań z udziałem ludzi działającej na Politechnice Wrocławskiej, zestawiając jej sposób funkcjonowania z wybranymi elementami praktyki działania analogicznej komisji z Uniwersytetu Technicznego w Delft. W kontekście pracy komisji omówiono problemy dotyczące definicji, zakresu kompetencji komisji oraz identyfikacji czynników ryzyka i zarządzania ryzykiem badawczym. Podsumowaniem (...) badań są propozycje organizacyjne i badawcze związane z funkcjonowaniem komisji etyki badań naukowych z udziałem ludzi na uczelniach technicznych. (shrink)

Recent years in Poland have been characterized by the dynamic development of scientific activity among nurses. It might have been caused by several factors, namely: the rising needs and expectations of representatives of this professional group, the necessity of adjusting to EU standards, changes in the system of education, as well as the individual “research needs” of those representatives. However, is there a correlation between the increase in the quantity of scientific research and its quality? An attempt to answer that (...) question led the author to formulate this paper’s goal, which had been formulated as follows: to analyse different sources of information concerning the reality of scientific research in nursing in Poland. (shrink)

„Ruch Filozoficzny” and the freedom of scientific research in Poland (in 1947-1957 years). Presented article refers to the situation in the Polish philosophy, which took place between 40-50 of the twentieth century. Author’s reflections are carried on the example of attempts to reactivate in the realities of war, the polish philosophical journal “Ruch Filozoficzny” founded in 1911 by Kazimierz Twardowski. Political conditions have made the magazine was renewed twice, at each time was the greatest merit of Tadeusz Czeżowski. He was (...) assisted by the other representatives of the Lvov-Warsaw School, who worked in various academic centers in Poland. The reconstruction of the history of the magazine in the postwar years, will be based on previously unpublished archival material. In its conclusions, the author tries to point out of great importance of independent from the political authorities publishers on development of Polish philosophy. (shrink)

Despite the fact that radio documentaries broadcast mainly strong emotions, news values of this genre are also its essential feature. Therefore, it is necessary to describe the potential of such works to deliver knowledge about the transcendent world, which could be significant for the listeners. The aim of this article is to show theses made by scholars as regards radio documentaries. Researchers’ analyses are related to the genre’s potential possibilities of to broaden people’s minds and influence the recipient’s perception.

The historical development of scientific knowledge is examined in the context of research, and not, as tradition tells, in the context of justification. It is a story about experimental researches and theoretical investigations conducted in the years 1820-1902, which finally led to the discovery of electron, accompanied by methodological comments. Main results of the analysis are that knowledge is scientific if it has a systemic character, and experimental studies are scientific if they are systematic. „Systemic” means that studied objects or (...) processes are assumed (a) to obey to the same laws, (b) if we know nothing about that the change of experimental situation can influence the given theoretical property of an object or process, than this property, determined in other successful applications of an accepted theory (i.e. the set of laws), should be attributed to objects or processes in new applications of the same theory. „Systematic” means that the same objects or processes are examined experimentally in a number of different, but interrelated, situations (so many as time, money and available laboratory instruments allow). I also try to show that in the historical growth of scientific knowledge hypotheses, understood as „free creations of the imagination”, do not play almost any role. Almost all theoretical discoveries are products of inferences that can be logically reconstructed and whose premises are (1) known and accepted laws of nature, (2) what is known about the studied objects on the basis of approved applications of these laws, (3) new experimental results. The moral of this is that theoretical discoveries appear if and only if the system of scientific knowledge is mature enough: it is impossible to draw conclusions, if you lack the necessary premises. A scientist cannot, by letting her imagination to run wild, to be ahead of her time, and if she tries to do that, she usually goes beyond the boundaries of science. (shrink)

The paper summarizes the author’s experience of conducting economic scientific research. Economic scientific research is understood as both an analysis of economic phenomena and research purchased on the market of research services. The former are not subject to ethical dilemmas. It is a professional approach backed by sound economic theory that is important. The latter, regardless of who purchases research services, pose a risk of ethical dilemmas and conflicts of interest. The area of potential risk is connected to expectations of (...) organizations purchasing research services. In most cases organizations are interested to receive objective assessments or recommendation necessary to take decisions. Ethical conflict appears when the destination of research is lobbing or a company’s image creation. The results of research may be used as an instrument of competition. It is thus vital that a research organization should judge the ethical dimension of undertaken research tasks. Research projects being socially beneficial should be definitely undertaken. In controversial cases, the conviction of the rightfulness in the ethical dimension ought to be decisive. In all cases the principal rule should be aiming at achieving scientifically objective assessments and opinions. (shrink)

Utylitarysta hedonista twierdzi, że jego moralnym obowiązkiem jest bezstronne maksymalizowanie przyjemności dla możliwie jak największej liczby istot zdolnych do jej odczuwania. Czym jednak jest owa przyjemność? Henry Sidgwick, filozoficznie najbardziej skrupulatny z hedonistów, definiuje przyjemność jako „pożą dany stan świadomości”. W pierwszej częś ci artykułu przyjrzę się szczegółowo temu, co Sidgwick miał do powiedzenia w kwestii przyjemności. W części drugiej przedstawię niektóre najnowsze wnioski badań empirycznych i zastanowię się, jaki wpływ mogą one mieć na definiowanie przyjemności przez Sidgwicka. Czy (...) pragnienie zawsze towarzyszyć musi przyjemności? Czy świadomość jest koniecznym warunkiem do jej zaistnienia? Czy można porównywać ze sobą przyjemności i cierpienia? Wnioski skłonią mnie do postawienia pytania wyjściowego do kolejnych rozważań o możliwość użycia badań naukowych w dyskusjach filozoficznych. (shrink)

Artykuł prezentuje cząstkowe wyniki ogólnopolskich badań, poświęconych nauczaniu etyki. Omawia miejsce etyki w polskim systemie szkolnictwa i tendencje rozwojowe widoczne od momentu jej wprowadzenia (1991). Analizie poddano akty prawne z poziomu ustaw, rozporządzeń Ministra Edukacji Narodowej oraz, uzupełniająco wobec aktów prawnych, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, regulujące zasady nauczania przedmiotu etyka oraz jego oceniania. Ważnym aspektem tych regulacji, ze względu na ich praktyczne konsekwencje, jest lokowanie etyki jako alternatywy dla przedmiotu religia. Przeanalizowane zostały również dane statystyczne, pozwalające w skali ogólnopolskiej (...) ocenić rozwój zainteresowania przedmiotem etyka – przyrost liczebności szkół, w których realizowany jest przedmiot etyka, w zależności od etapu kształcenia oraz rodzaju szkoły, a także przyrost etatów przeliczeniowych przypadających na nauczycieli etyki. Ten ostatni wzrost, choć od roku 2014 skokowy, jest mimo wszystko w liczbach bezwzględnych niewielki; etyka pozostaje nadal przedmiotem niszowym. Na przestrzeni lat można obserwować poprawę jej statusu i wzrost społecznego zapotrzebowania; niemniej, obecne definiowanie etyki jako przedmiotu fakultatywnego sprawia, że poziom uczestnictwa wciąż pozostaje niewielki. (shrink)

In Soviet ethical literature, the study of the language of morals is denoted as “the study of ethical categories”. These categories include the concepts of good and evil, duty, conscience, dignity, happiness and meaning of life. The set of categories is open but these traditional categories will always constitute the core of the system of ethical concepts. Remarkable difficulties in interpreting the nature of ethical categories result from the fact that they develop on the borderland between two forms of social (...) consciousness – morality and ethics conceived of as the science of morals. Thus, on the one hand, they are scientific notions, but, on the other, they retain the specific qualities of morality: prescriptivity, evaluativeness and evocativeness. While professing his allegiance to the programme of Marxist ethics as a science intended to develop a system of ethical categories the author points out the danger of overrating the role of the economic factor as this may lead to misapprehending the specific qualities of ethics. (shrink)

Between 1983 and 1990, at least 163 Western drugs were tested in the GDR. On the basis of archival documentation, relevant literature, and interviews we examined the clinical trials of five drugs more thoroughly; two of these individual case studies are introduced in this article. In the case of the clinical trials of the synthetic human growth hormone Saizen we found extensive trial and patient documentation, which allows for a detailed analysis of ethical aspects such as parent information and informed (...) patient consent. In the case of the clinical trials of the „abortion pill“ Mifepristone for the World Health Organization we uncovered irregularities with regard to the ethical evaluation. However, taken together, we could not find any serious violation of ethical norms in connection with our cases studies. (shrink)

A common expectation of moralists is that man will develop some positive characteristics in himself. However, they disagree as regards the solution of two problems.

Według standardowej koncepcji krzywdy, inkorporującej test kontrfaktyczny, osoba B została skrzywdzona, jeśli na skutek działania x osoby A znalazła się w gorszej sytuacji niż ta, w której znajdowałaby się, gdyby osoba A nie zrealizowała tego działania. Zastosowanie tej koncepcji do wyborów prokreacyjnych napotyka jednak dwa poważne problemy teoretyczne: tzw. problem nie-istnienia, będący także istotą spraw sądowych z tytułu „wrongful life”, oraz problem nie-tożsamości, opisany przez Derka Parfita. Problemy te ujawniają, że standardowa koncepcja krzywdy prowadzi do wniosków, które są całkowicie sprzeczne (...) z powszechnie podzielanymi intuicjami dotyczącymi obowiązków moralnych rodziców wobec przyszłych dzieci. Celem niniejszego artykułu jest analiza alternatywnej koncepcji krzywdy – tzw. krzywdy progowej. Wykazane zostanie, że koncepcja ta jest oporna na problem nie-istnienie, ale nie jest w stanie w sposób satysfakcjonujący rozwiązać problemu nie-tożsamości. (shrink)

The writer concentrates upon some selected problems of the theoretical analysis of the conception of “justice” and upon practical applications of the idea of justice, above all in penal law. After having quoted some more interesting views and discussions on this conception, the writer pays special attention to the conception of universal formula of justice, postulated by Ch. Perelman. Such a formal justice he defines as a principle of action, according to which persons belonging to the same category should be (...) equally treated. However, this conception eliminates neither arbitrarily nor dependence of justice from the acknowledged world-outlook and hierarchy of values. Being an abstract and general conception, it requests a concretisation which consists in choosing one essential category based on an arbitrary selection of essential characteristics. (shrink)

Artykuł krytycznie eksplikuje perspektywę etologiczną i etyczno-empiryczną refleksji nad moralnością, które pojawiają się w ramach szkoły lwowsko-warszawskiej. Poprzez odwołanie się do badań Marii Ossowskiej wyeksponowana zostaje skłonność analiz etologicznych do anihilacji specyfiki normatywności moralnej, jak również niejednoznaczność wniosków samej Marii Ossowskiej i jej predylekcja ku emotywizmowi. Eksploracja myśli Tadeusza Czeżowskiego natomiast odsłania naukowy status norm aksjologicznych i deontycznych, które mogą być uznawane za zdania prawdziwe bądź fałszywe. Finalnie model normatywności Marii Ossowskiej i Tadeusza Czeżowskiego zostaje skonfrontowany z imperatywnością moralną (...) dostępną na poziomie doświadczalnej 'datum morale'. (shrink)

Przedmowa Problematyka związana z zależnościami przyczynowymi, ich modelowaniem i odkrywa¬niem, po długiej nieobecności w filozofii i metodologii nauk, budzi współcześnie duże zainteresowanie. Wiąże się to przede wszystkim z dynamicznym rozwojem, zwłaszcza od lat 1990., technik obli¬czeniowych. Wypracowane w tym czasie sieci bayesowskie uznaje się za matematyczny język przyczynowości. Pozwalają one na daleko idącą auto¬matyzację wnioskowań, co jest także zachętą do podjęcia prób algorytmiza¬cji odkrywania przyczyn. Na potrzeby badań naukowych, które pozwalają na przeprowadzenie eksperymentu z randomizacją, standardowe metody ustalania (...) zależności przyczynowych opracowano na początku XX wieku. Zupełnie inaczej sprawa przedstawia się w przypadku badań nieeksperymentalnych, gdzie podobne rozwiązania pozostają kwestią przyszłości. Zadaniem tej książki jest podanie warunków, które powinny być spełnione przez te rozwiązania, oraz sformułowanie proceduralnego kryterium zależności przy¬czynowych jako szczegółowej realizacji tych warunków. Pociąga ono waż¬kie konsekwencje dla filozofii i metodologii nauk, które ujawnia – podany w Części II – zarys me-todolo¬gii proceduralnej. W literaturze przedmiotu brakuje w miarę wszechstronnego i systema¬tycznego omówie¬nia najnowszych filozoficznych i metodologicznych dys¬kusji na temat przy¬czynowości, co niech będzie wytłumaczeniem, dlaczego w niektórych punktach obecnej książki szczegółowo referuję trudno dos¬tępne teksty źró¬dłowe. Przymiotnik „proceduralny” używam tu w znaczeniu węższym niż Huw Price (w którego pracach właściwszy byłby termin „kryterialny”) dla podkre¬ślenia – zgodnie z łacińskim źródłosłowem procedo – że dla ustalenia przy¬czyny niezbędne jest podjęcie przez uczonych określonych interakcji z ba¬daną rzeczywistością. Zalążki zamysłu prezentowanego w tej książce przedstawiłem podczas warsztatów filozoficznych „Philosophy and Probability” w roku 2002, zor¬ganizowanych przez Instytut Filozofii Uniwersytetu w Konstancji. Wdzięczny jestem uczestnikom tych warsztatów za uwagi, a przede wszyst¬kim następującym osobom: Luc Bovens, Brandon Fitelson, Alan Hájek, Stephan Hartmann oraz Jon Williamson. Podczas międzynarodowej konferencji „Analytical Pragmatism”, zorgani¬zowanej w Lublinie w roku 2003 przez Wydział Filo¬zofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, odniosłem swoją koncepcję do prac Nancy Cartwright. Szczególnie inspirujący okazał się komentarz Huw Price’a do mojego referatu i przeprowadzona z nim dysku¬sja. Ujęcie koncepcji metodologii proceduralnej na szerszym tle współ-czes¬nego nurtu empirystycznego w filozofii nauki przedstawiłem w roku 2004 podczas konferencji „5th Quadrennial Fellows Conference”, zorgani¬zowanej przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Centrum Filozofii Nauki w Pittsburghu. Szczególnie pomocne w dalszych moich pra¬cach były uwagi Jamesa Bogena, Janet Kourany, Jamesa Lennoxa, Johna Nortona, Thomasa Bonka, Jana Woleńskiego i Johna Worralla, za które wyra¬żam swoją wdzięczność. Korpus książki powstał podczas mojego stażu w Centrum Filozofii Nauki w Pittsburghu, który odbyłem jako stypendysta Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w roku akademickim 2004-2005. Uczestniczyłem w tym czasie w życiu naukowym Centrum i w pracach badawczych zespołu z Instytutu Filozofii Uniwersytetu Carnegie-Mellon w Pittsburghu kierowanego przez Clarka Glymoura. Na jego ręce składam podziękowanie za wiele po¬mocnych uwag do moich wy¬stąpień oraz tekstów i za dyskusje przede wszystkim z nim samym i z jego najbliższymi współpracownikami: Peterem Spirtesem oraz Richardem Scheinesem, a także pozostałymi członkami tego zes¬połu, doktorantami i uczestnikami seminarium badawczego „Causality in the Social Sciences”. Za wieloletnie wsparcie, wielopłaszczyznowe inspiracje towarzyszące pi¬saniu tej książki, a także liczne pomocne uwagi do jej wcześniejszych wersji dziękuję przede wszystkim Księdzu Profesorowi Andrzejowi Bronkowi oraz Księdzu Profesorowi Józefowi Herbutowi, współprowadzącemu seminarium doktorskie w Katedrze Metodologii Nauk Katolickiego Uniwersytetu Lubel¬skiego im. Jana Pawła II, jak również pozostałym uczestnikom tego semina¬rium. Dziękuję mojej Żonie, dr Annie Kawalec za wiele wysiłku włożonego w ulepszenie redakcji – językowej i merytorycznej – obecnej książki. Książkę tę można czytać na kilka sposobów. Czytelnikom zainteresowa¬nym przede wszystkim prowadzeniem badań empirycznych polecałbym rozpoczęcie od Rozdziału 2. i kontynuację pozostałych rozdziałów Części I, a następnie Dodatków. Czytelnikom zainteresowanym problemami filozo¬fii i metodologii nauk polecałbym rozpoczęcie lektury książki od Części II i uzupełniającą lekturę Rozdziału 2., a następnie Wprowadzenia i Zakończenia. Czytelnikom mniej zainteresowanym zagadnieniami teoretycznymi pole¬całbym zapoznanie się z fascynującymi dziejami odkrycia przyczyn cholery przez Johna Snowa, które rekonstruuję w Rozdziale 1. W dalszej części nato¬miast polecałbym przejście do Wprowadzenia i Zakończenia, które w mniej specjalistyczny sposób przybliżają proponowane tu rozstrzygnięcia. Tekst książki nie był dotąd publikowany. Wyjątkiem są pewne fragmenty Rozdziału 8. oraz 9., które w zmienionej postaci ukazały się w Rocznikach Filozoficznych (Kawalec 2004). -/- Lublin, luty 2006 r. (shrink)

Oświecenia nie byłoby bez zwrotu w stronę rozumu, a ten nie jest żadną ideą, lecz własnością nader pospolitą – już sto lat wcześniej René Descartes powiadał, że nikt nie uskarża się na jego brak. Osiemnastowieczni filozofowie bodajże po raz pierwszy problematyzują owo nikt, pytając o rozum dzieci, „dzikich”, sawantów, geniuszy, wynalazców, szaleńców, ba – kobiet (dziewczynek, dziewcząt), aktualnych i przyszłych matek „rodu ludzkiego”, a nie tylko o „rozum ludzki”. Ma on zresztą wiele postaci – common sense, zdrowy rozum (rozsądek), „chłopski (...) rozum”, rozum praktyczny, czysty, spekulatywny itd., a także granicę, którą jest utrata rozumu lub zmysłów. Zawsze jednak objawia się wśród ludzi, pośród ludzkich spraw, bez względu na to, czy aktualnie należymy do jakiejś wspólnoty, czy – jak w pewnym momencie Robinson Crusoe albo Denis Diderot – zostaliśmy z niej czasowo wyłączeni. Epoka rozumu, jak zwykło się w skrócie charakteryzować „optymistyczne” Oświecenie, dostrzegała i eksponowała jego faktyczność i jednostkowość – rozum jest zawsze i tylko czyjąśdyspozycją – nie tracąc przy tym z oczu innej jego niezbywalnej cechy: powszechności. Wszystko może nas dzielić – pochodzenie, język, religia, płeć, zamożność, zdrowie, wykształcenie czy upodobania, lecz taki sam i ten sam jest mój i twój rozum. Tom prezentuje wyniki badań nad filozofią Oświecenia prowadzonych w wielu ośrodkach naukowych w kraju. Tym, co łączy wszystkie pomieszczone w nim teksty, jest zwrócenie uwagi na oświeceniowe rozumienie społecznej natury człowieka. Autorzy przedstawiają jej różne aspekty: od funkcjonowania instytucji służących prowadzeniu i upowszechnianiu badań naukowych, przez osiemnastowieczne projekty edukacyjne, kształtowanie się ówczesnych gustów estetycznych i znaczenie przykładane do języków narodowych, aż po społeczny wymiar medycyny. Prace te nie tylko ukazują, jak bardzo złożony jest obraz Oświecenia, ale też przypominają, że depozytariuszami opiewanego w tej epoce rozumu jesteśmy my – poszczególni ludzie, a jego funkcjonowanie wymaga istnienia rozmaitych łączących nas więzi. (shrink)

Celem artykułu jest rekonstrukcja hipotezy odnowionego traducjanizmu. Hipotezę tę sformułował o. Stanisław Ziemiański, polski jezuita, przedstawiciel filozofii chrześcijańskiej. Przedmiotem badań naukowych przedstawionych w artykule były artykuły i książki, w których autor sformułował hipotezę odnowionego traducjanizmu. Sformułowana hipoteza była także przedmiotem debaty, która jednak nie doprowadziła do żadnego rozstrzygnięcia merytorycznego. Artykuł jest podzielony na dwie części. W pierwszej przedstawiono argumenty, które wspierają hipotezę traducjanizmu. W sposób szczególny skoncentrowano się na omówieniu sposobu wykorzystania nauk przyrodniczych w argumentacji filozoficznej. W drugiej (...) części dokonano krytycznej oceny przedstawionych argumentów. Wykazano za pomocą argumentacji filozoficznej, że koncepcja o. Ziemiańskiego ma charakter naturalistyczny i prowadzi do eliminacji pojęcia duszy. W artykule zastosowano metodę rekonstrukcji treści tekstu z uwzględnieniem analizy logicznej i metodologicznej. Dzięki zastosowanej metodzie uporządkowano materiał badawczy i poddano go ocenie logiczno-metodologicznej. W zakończeniu wskazano, że warto jest rozwijać nawet tak kontrowersyjne koncepcje jak o. Ziemiańskiego, gdyż inspirują one do twórczego myślenia i prowadzą do rozwoju filozofii chrześcijańskiej. Tego typu hipotezy mają wartość, gdyż prowokują do twórczej debaty, której owocem może być modyfikacja niektórych rozstrzygnięć w zakresie antropologii i etyki, podtrzymywanych mocą samej tradycji. Przykład z hipotezą odnowionego traducjanizmu wyraźnie pokazuje, że można swobodnie wrócić do przeszłości i wydobyć z niej coś wartościowego, a następnie przedstawić to w taki sposób, aby przyciągnąć uwagę współczesnego czytelnika, którego cechuje niechęć do zbyt wyrafinowanych spekulacji filozoficznych. (shrink)

Patentowanie ludzkich genów jest zjawiskiem, które w obecnych czasach nabrało intensywności i znaczenia. Jest jedną z kluczowych form zabezpieczania praw własności przemysłowej, zwłaszcza dla ośrodków badawczych i koncernów farmaceutycznych. Ze względu na naturę produktu podlegającego opatentowaniu, pomysł patentowania genów budzi wiele kontrowersji i rodzi spory na różnych płaszczyznach. Celem artykułu jest naszkicowanie ram prawnych dla tego zjawiska (m.in. porównanie regulacji europejskich i amerykańskich) oraz krytyczne omówienie argumentów przemawiających zarówno w obronie tej procedury, jak i przeciwko niej, wysuwane z różnych perspektyw: (...) prawnej (kwestia posiadania przez geny tzw. zdolności patentowej, kontrowersje związane z prawem własności do ludzkiego ciała), społeczno-ekonomicznej (wpływ zjawiska na rozwój badań naukowych oraz na ceny leków i dostępność różnych terapii) oraz etycznej (omówionej na podstawie wybranych kazusów). Artykuł zarysowuje również kilka propozycji rozwiązań praktycznych, które mają usuwać przynajmniej niektóre kontrowersje związane z patentowaniem genów. (shrink)

Słownik języka polskiego PWN odnotowuje m.in. trzy znaczenia słowa „fenomen”: (1) rzadkie, niezwykłe zjawisko; (2) osoba wyjątkowa, niezwykle uzdolniona; (3) fakt empiryczny będący punktem wyjścia badań naukowych. W tytule nie chodzi o „fenomen” w sensie drugim, chociaż do Szkoły Lwowsko-Warszawskiej należało wiele osób wyjątkowych i niezwykle uzdolnionych, do których z powodzeniem można odnosić słowo „fenomen” w tym sensie. Tytułowy zwrot „Fenomen Szkoły Lwowsko-Warszawskiej” sygnalizuje natomiast, z jednej strony, że książka zdaje sprawę z badań naukowych nad pewnym (...) złożonym „faktem empirycznym” – nad pewną formacją intelektualną wraz z jej dorobkiem. Z drugiej strony tytuł wskazuje na rzadkość i niezwykłość Szkoły: to, że była ona fenomenem nie tylko w dziejach Polski, lecz także w dziejach kultury in toto. Oto kilka faktów, które się na fenomen Szkoły – w tym drugim sensie – składają. Za początek Szkoły przyjmuje się rok 1895, kiedy jej założyciel, Kazimierz Twardowski, przybył z Wiednia do Lwowa i już wkrótce wypromował pierwszych doktorów. Wśród wychowanków (doktorantów) Twardowskiego było ponad dwudziestu przyszłych profesorów tytularnych, którzy w dwudziestoleciu międzywojennym zajęli większość katedr filozofii, logiki i psychologii, ale oddziałali także na inne dyscypliny – takie jak literaturoznawstwo, muzykologia, filologia klasyczna etc. Twardowski zmarł w 1938 roku, a za koniec Szkoły niektórzy przyjmują rok 1939 – istotnie II wojna światowa spowodowała spustoszenie w szeregach przedstawicieli Szkoły, a jeszcze silniejszy cios stanowił dla niej okres stalinizmu. Jednakże Kilka wybitnych postaci Szkoły – takich jak Kazimierz Ajdukiewicz, Tadeusz Czeżowski, Izydora Dąmbska, Tadeusz Kotarbiński, Stefan Swieżawski czy Władysław Tatarkiewicz – działało jeszcze wiele lat po wojnie, wychowując kolejne pokolenia w duchu właściwego Szkole antyirracjonalizmu. Wielu spośród autorów tekstów do niniejszego tomu to przedstawiciele młodszych pokoleń Szkoły Lwowsko-Warszawskiej sensu largo. Spoiwem Szkoły był nie pewien zespół idei, który wyznawaliby jej członkowie, lecz pewne postulaty metodologiczne oraz pewien zestaw wartości, które były w Szkole akceptowane przez kolejne pokolenia. O tych postulatach metodologicznych i o tym zestawie wartości mówią szczegółowo autorzy tekstów tu zamieszczonych. Ogromnemu wpływowi Szkoły na kulturę polską towarzyszyła recepcja wyników osiąganych przez jej członków za granicą. Naszym „towarem eksportowym” była szeroko rozumiana logika (logiki wielowartościowe i metalogika Łukasiewicza, gramatyka kategorialna Ajdukiewicza, koncepcja prawdy Tarskiego). Wiele osiągnięć członków Szkoły w innych dziedzinach zagranica odkrywa dla siebie dopiero dziś i wyniki te budzą podziw u tych, którzy się z nimi stykają. Ideą stojącą za powstaniem „Fenomenu Szkoły Lwowsko-Warszawskiej” była chęć ukazania Szkoły w jak najszerszej perspektywie, także przez pryzmat mniej znanych, choć ważnych postaci i osiągnięć. Ze wstępu Książkę można zamówić tutaj: https://ksiegarnia.academicon.pl/glowna/187-fenomen-szkoly-lwowsko-warszawskiej-miekka-oprawa--97883 62475193.html. (shrink)

Wprowadzenie problematyki początków życia do obszaru badań naukowych stanowiło naruszenie ‘obowiązujących’ struktur wiedzy (zwłaszcza separacji filozofii i przyrodoznawstwa). Przez kilka dziesięcioleci prawo do badań w tym zakresie okupione było ze strony (części) uczonych milczącą zgodą na omijanie ‘drażliwej’ kwestii ich uwarunkowań ‘pozanaukowych’. Strategia ta okazuje się nieskuteczna. Nietrafna jest również próba sprowadzania dokonań całej dyscypliny do jednej teorii, rozmaicie nazywanej, ale w każdym razie kojarzonej z modelem „darwinowskiego małego stawu” (model ten, jak pokazuję, został w wielu teoriach (...) znacznie zmodyfikowany). Dyscyplina ta, owszem, ma swój wspólny mianownik, ale jest nim teza o charakterze filozoficznym: życie jest naturalną emergentną własnością materii. (shrink)

Zagadnienie pochodzenia życia stanowi przedmiot ludzkich dociekań od wieków. Wszystkie istniejące poglądy na ten temat można przyporządkować do różnych obszarów ludzkiej wiedzy o świecie: nauk przyrodniczych, filozofii, teologii. Warto przyjrzeć się im bliżej i spróbować uporządkować je według określonej typologii. Można wówczas dostrzec istniejące między nimi powiązania i relacje, które wskazują na charakter tych poglądów. Różnice między istniejącymi współcześnie teoriami biogenezy, występujące na gruncie przyrodniczym, zostaną przedstawione jako drugorzędne w porównaniu z różnicami wynikającymi z filozoficznych założeń leżących u podstaw (...) class='Hi'>badań nad genezą życia. Propozycja uporządkowania i klasyfikacji różnego rodzaju teorii genezy życia umożliwia wyodrębnienie koncepcji określonego typu: teistycznych, filozoficznych i przyrodniczych oraz porównanie ich ze sobą. Najbardziej ogólny podział w tym zakresie pozwala na wyróżnienie koncepcji metafizycznych i koncepcji przyrodniczych. Niektóre z nich odpowiadają na pytanie o powstanie życia w ogóle, a inne dotyczą jedynie kwestii pochodzenia życia na Ziemi. W perspektywie współczesnych badań naukowych na temat pochodzenia życia wydaje się interesujące, że dwie główne historyczne idee dotyczące problemu powstania życia, samorództwo i panspermia, wciąż są obecne w założeniach wspomnianych teorii, oczywiście w zmodyfikowanej postaci. Artykuł stanowi omówienie i wyjaśnienie proponowanego schematu klasyfikacji głównych typów teorii na temat pochodzenia życia, w którym kluczową rolę odgrywa kryterium natury filozoficznej. Jednym z najważniejszych pytań, na które wspomniany schemat dostarcza odpowiedzi, jest pytanie o to, które z filozoficznych założeń obecne w przyrodniczych teoriach biogenezy okazały się trwałe mimo zmian i różnic występujących w ich warstwie ściśle przyrodniczej. (shrink)

Archiwa zbierające dziedzictwo Henryka Sienkiewicza rozproszone są po całej Polsce. Znajdują się w nich zbiory materialne (wizytówki, przedmioty osobiste, książki, ubrania), jak i rękopisy pisarza. Autorka omawia zasób zbioru Ossolińskiego, który można podzielić na dwie części: rękopisy i bruliony zgromadzone w połowie XX wieku oraz nowe zbiory, pozyskane przez Ossolineum w 2018 roku. To nowe Archiwum Henryka Sienkiewicza zmienia nieco profil przechowywanych pamiątek. Nie są to już tylko rękopisy i listy, ale również zdjęcia, przedmioty związane z zawodem pisarza oraz pamiątki (...) po osobach bliskich Sienkiewiczowi. Nowe zbiory zgromadzone w Ossolineum pozwalają na rozszerzenie badań naukowych, które w tej chwili mogą już być prowadzone nie tylko w kierunku filologicznym (analizowanie rękopisów), ale też szerokich badań nad spuścizną materialną (np. artefakty codzienności). (shrink)

Celem przeprowadzonych badań jest próba oceny sposobu funkcjonowania Uniwersytetu Trzeciego Wieku działającego na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie w latach 2019–2022 w kontekście wykorzystania w procesie kształcenia narzędzi cyfrowych. Na podstawie zebranych danych i przeprowadzonej analizy podjęto próbę uzyskania odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jaka formuła została wówczas przyjęta, jeśli chodzi o sposób prowadzenia wykładów, organizowania uroczystości akademickich i innych wydarzeń naukowych oraz kulturalnych w okresie obowiązujących restrykcji sanitarnych spowodowanych pandemią SARS-CoV-2? Jaka była aktywność słuchaczy podczas zastosowania nowych metod (...) i technik kształcenia? Czy narzędzia cyfrowe, wdrożone wówczas w celu realizacji zadań, znalazły zastosowanie po zniesieniu obowiązkowych restrykcji sanitarnych? (shrink)

Wrocławska szkoła badań historycznych nad zdrowiem, chorobą i problemami ludzkiej cielesności i emocjonalności wiąże swoją genezę ze standardem badań, wypracowanym w Instytucie Historii Nauki PAN, określanym przez metodologów historii (W. Wrzosek) mianem stylu myślowego IHN PAN. Do jego cech należą historycyzm, antropocentryzm i kulturalizm oraz polimorfizm teoretyczny, związany zarówno z uprawianiem w IHN PAN historii różnych dyscyplin nauki, jak i heterogenicznością inspiracji metodologicznych, do których w tej placówce nawiązywano. Celem artykułu jest przedstawienie kształtowania się wrocławskiego ośrodka badawczego, wywodzącego (...) się z IHN PAN i skupionego wokół prof. Bożeny Płonki-Syroki i jej inicjatyw wydawniczych i organizacyjnych: cyklów konferencji, serii wydawniczych i czasopism naukowych, a także ukazanie inspiracji metodologicznych, do których odwołuje się praktyka interpretacyjna tworzonej przez nią grupy badawczej (F. Znaniecki, L. Fleck, S. Amsterdamski). Artykuł zawiera bibliografię najważniejszych publikacji teoretycznych B. Płonki-Syroki oraz przykłady stosowania propagowanego przez nią ujęcia dziejów nauki (antropologia wiedzy) w praktyce interpretacyjnej autorów akceptujących ten standard metodologiczny. (shrink)

Wiek XVII zaznaczył się w filozofii europejskiej wydarzeniami, które doprowadziły do trwałych zmian w intelektualnym obliczu starego kontynentu. Na owe wydarzenia składają się nie tylko prace Kartezjusza, otwierające przestrzeń do badań nad filozofią świadomości, lecz także procesy związane z powstaniem nowożytnego przyrodoznawstwa. Zostały one zapoczątkowane przez odkrycia Galileusza i znalazły swoje zwieńczenie w dziele Izaaka Newtona: Philosophiae naturalis principia mathematica. Cechą charakterystyczną wspomnianego stulecia jest żywa wymiana myśli naukowej poprzez zakładanie towarzystw naukowych, jak również przez korespondencji prowadzoną pomiędzy (...) przedstawicielami różnych dziedzin nauki, filozofii i sztuki. O rozmiarach tej działalności świadczy chociażby zbiór 15 tysięcy listów zgromadzonych w Bibliotece Królewskiej w Hanowerze, które składają się na korespondencji niemieckiego filozofa Gottfrieda Wilhelma Leibniza. Spuścizna korespondencyjna zgromadzona w bibliotekach i rozsiana po różnych archiwach jest cennym źródłem materiałów do badań nad filozofią XVII wieku. (shrink)

Wiek XVII zaznaczył się w filozofii europejskiej wydarzeniami, które doprowadziły do trwałych zmian w intelektualnym obliczu starego kontynentu. Na owe wydarzenia składają się nie tylko prace Kartezjusza, otwierające przestrzeń do badań nad filozofią świadomości, lecz także procesy związane z powstaniem nowożytnego przyrodoznawstwa. Zostały one zapoczątkowane przez odkrycia Galileusza i znalazły swoje zwieńczenie w dziele Izaaka Newtona: Philosophiae naturalis principia mathematica. Cechą charakterystyczną wspomnianego stulecia jest żywa wymiana myśli naukowej poprzez zakładanie towarzystw naukowych, jak również przez korespondencji prowadzoną pomiędzy (...) przedstawicielami różnych dziedzin nauki, filozofii i sztuki. O rozmiarach tej działalności świadczy chociażby zbiór 15 tysięcy listów zgromadzonych w Bibliotece Królewskiej w Hanowerze, które składają się na korespondencji niemieckiego filozofa Gottfrieda Wilhelma Leibniza. Spuścizna korespondencyjna zgromadzona w bibliotekach i rozsiana po różnych archiwach jest cennym źródłem materiałów do badań nad filozofią XVII wieku. (shrink)

Nauczanie etyki w szkole uznawane jest za ważne i potrzebne. Ale czy etyki można się nauczyć? I czy nauczanie jej powinno polegać na przekazywaniu wiedzy o koncepcjach etycznych, ewentualnie dyskusji wokół nich, czy raczej na kształtowaniu moralnych postaw uczniów i właściwych zachowań? Artykuł podejmuje namysł nad tymi problemami w nawiązaniu do różnych tradycji myśli etycznej i teorii moralności. Za główny punkt odniesienia i podstawę praktyki edukacyjnej proponuje przyjąć odnowioną współcześnie Arystotelesowską etykę cnót. Koncepcja phronesis jako rozumności praktycznej, pozwalającej tworzyć sądy (...) moralne wrażliwe na kontekst i uwzględniające złożoność trudnych do uzgodnienia interesów i dóbr, wydaje się dla edukacji moralnej wciąż aktualnym modelem. Nauczanie i dyskusja nastawione na rozważanie konkretnych przypadków i opowieści, czyli kształcenie umiejętności tego typu osądu, pozwala uniknąć zagrożeń, jakie niesie nauka skupiona na zagadnieniach teoretycznych: uwikłania w definicyjne niejasności w określaniu wartości moralnych, czy myślenia oderwanego od emocji i od doświadczenia. Nauka polegająca na analizie filozoficznej tradycji wiąże się z ryzykiem, iż przekazywana wiedza okaże się nieadekwatna do wieku i poziomu osobistego rozwoju ucznia, generując moralny subiektywizm i relatywistyczny sceptycyzm. Argument ten nie jest jednak skierowany przeciwko teoretyzowaniu i wprowadzaniu abstrakcyjnych rozważań w procesie kształcenia, nawet na najwcześniejszych etapach: teoretyzowanie i budowanie racjonalnych uzasadnień jest potrzebne, ale powinno wynikać z inspiracji i rozwoju intelektualnych predyspozycji, a nie z przekazu gotowej wiedzy. (shrink)