Esej ten kreśli nową strategię uniwersalizacji historii, która wyłania się z analizy żydowskiejpraktyki filozofowania w erze nowożytnej. Nazywam ją „strategią marańską”, budując analogięmiędzy sytuacją conversos, którzy zostali zmuszeni do przyjęcia chrześcijaństwa, przechowującprzy tym judaizm „utajony”, a filozoficzną interwencją nowoczesnych myślicieli żydowskich,którzy wkroczyli w idiom zachodniej filozofii, jednocześnie nasycając go motywami wywiedzionymiz ich „partykularnego” kontekstu: nie po to jednak, by podważyć perspektywęuniwersalistyczną, lecz po to, by ją przekształcić. Dla Waltera Benjamina i Jacques’a Derridywłaściwy uniwersalizm okazuje się równoznaczny z „zadaniem tłumacza”: (...) projektem sklejaniarozbitej całości od środka, horyzontalnie, przez wysiłek wielojęzyczności, czyli bez przyjmowaniawyniosłej pozycji ogólnego metajęzyka, który mógłby uzurpować pozycję hegemona. (shrink)

t. 1. Polskość i uniwersalistyczny socjalizm.

The article is dedicated to the attitude of the great world religions (Judaism, Christianity, Islam, Buddhism, Hinduism and Confucianism) to the world of finance, including banking. The issue of usury plays a key role together with the evolution of ethical aspects related to obtaining compensation for money lending. The analysis is focused on the other aspects of banking activities, such as saving, investing, and institutional development of the banking sector as well. The author underlines the far-reaching convergence between religions in (...) this area, in spite of the considerable variation in historical and geographical conditions of their formation. The importance of cultural (religious) differences, including the nuances or more fundamental aspects, has a significant impact on bank management in different regions. For successful development, large multinational corporations have to take into consideration the abovementioned circumstances, regardless of globalization processes. (shrink)

The main aim of the paper is to show an existential religious model of business leadership. We want to defend the thesis that leaders, who consider existing norms and regulations, have the greatest influence on how organisational aims are achieved. Thus, based on the concept of Kierkegaard’s modes of existence, we show that the individual values and motives of leaders’ behaviour influence the shape of the leadership itself as well as the management of an organisation. On the basis of a (...) literature review, we propose the following connections: an aesthetic mode with instrumental motives which result in the shareholder perspective; an ethical mode of existence with normative motives which lead to the stakeholder perspective; and the spiritual mode of existence with transcendental motives which enable leaders to introduce a holistic perspective of management. However, we cannot link certain motives with a particular type of leadership, as leaders with different modes of existence might practice the same type of leadership (i.e., leadership based on values, authentic leadership) and combine various types of leadership in their actions. The paper might provide a theoretical basis for empirical research on leadership and managerial behaviour. (shrink)

Phenomenological reflection on the essence of art goes towards the revelation of its ultimate Source, which is also the Source of spirituality of a man and, finally, of artistic works. Art occupies a prominent place in the works of Martin Heidegger, Hans Urs von Balthasar and Michel Henry, and what they have in common is pointing out the ability of transcending artistic work towards beyond-aesthetic and over-aesthetic dimensions. For those philosophers the work of art is a ‘way’ which may lead (...) human spirit towards Transcendence (the Absolute, God), but also towards the inner self. In this article the reflection over a religious dimension of the essence of art is extended by the analysis of St John Passion, BWV 245 by Johann Sebastian Bach, as a particular example of an artistic realization of phenomenologically rooted philosophical and theological reflection. (shrink)

The article reviews the book Słowa i zbawienie. Dyskurs religijny w perspektywie filozofii Hilarego Putnama [Words and Salvation: Religious Discourse in the Perspective of Hilary Putnam's Philosophy], by Piotr Sikora.

The article reviews the book Słowa i zbawienie. Dyskurs religijny w perspektywie filozofii Hilarego Putnama [Words and Salvation: Religious Discourse in the Perspective of Hilary Putnam's Philosophy], by Piotr Sikora.

Włoski socjolog Roberto Cipriani wypracował koncepcję religione diffusa. Teoria ta nie ma na gruncie polskim bogatej recepcji, może zaś stać się interesującym odniesieniem dla uniwersalizmu działania religijnego. Jako idea religijna i cecha religii jest rodzajem jej „zasiedlania się” w różnych kontekstach społecznych, kulturowych i politycznych, wpływając na poglądy, postawy i przekonania. Cipriani odwołuje się głównie do włoskiego kontekstu społeczno-kościelnego, w którym dominuje katolicyzm, jego teoria więc jest opisywana i analizowana w przekonaniu o osobliwościach socjologii włoskiej. W opracowaniu występuje pośrednie i (...) bezpośrednie nawiązywanie do dorobku naukowego Ciprianiego, do przeprowadzonych osobiście dyskusji z autorem oraz do włoskiej literatury socjologicznej. W artykule zastosowano metodę analityczno-syntetyczną dostępnych opracowań – głównie włoskojęzycznych – i z uwzględnieniem reguł intersubiektywności hermeneutycznej. (shrink)

Celem artykułu jest poszukiwanie takiej interpretacji obecności i działania Boga w świecie, jaka pozwoliłaby zharmonizować istotne prawdy wiary z naukowym obrazem świata, którego ewolucja jest rządzona przypadkiem i pozbawiona kierunku. Poszukiwanie to jest realizowane w kilku krokach. Odwołując się do różnych koncepcji celowości wskazuje się najpierw, że jeśli można mówić o tym, że świat ma taką cechę, to nie w sensie zmierzania w określonym kierunku, lecz w sensie celowości wewnętrznej: świat ze swej natury jest skierowany na Boga. Współcześnie o Bożej (...) celowości w świecie mówi się często w kategoriach ogólnego lub szczególnego działania Boga. Artykuł, podejmując tę kwestię zmierza do wniosku, że odróżnienie aspektu naturalnego od nadnaturalnego w danym zdarzeniu jest przypuszczalnie niemożliwe. Na jeden z powodów tej niemożliwości wskazuje tzw. zasada domknięcia przyczynowego, dlatego jest ona analizowana w kolejnym punkcie artykułu. Wskazuje się tutaj między innymi na konieczność zrewidowania niektórych klasycznych koncepcji cudu. W odniesieniu zaś do takich przełomowych zdarzeń z dziejów świata, jak powstanie życia czy pojawienie się człowieka, proponuje się hipotezę niedookreśloności celu stworzenia: Bóg może realizować swoje cele w świecie rządzonym przez autentyczny przypadek, jeśli cele te są rozumiane odpowiednio subtelnie. Na przykład, jeśli celem Boga jest pojawienie się w świecie istoty zdolnej do nawiązania z nim świadomego kontaktu, to istota taka niekoniecznie musiała przyjąć postać przedstawiciela gatunku Homo sapiens. Na koniec wskazuje się na panenteizm jako na właściwą, prawdziwie chrześcijańską wizję świata, który jest „losem i przeznaczeniem” samego Boga. W tej perspektywie, detale ewolucyjnego rozwoju świata przestają być religijnie istotne, a sama religia uwalnia się ostatecznie—po części pod wpływem współczesnej nauki—„od błędu i przesądu”. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie estetycznej wrażliwości karolińskiego mnicha i erudyty Walahfrida Strabona. Podstawą analiz stał się spisany przez Strabona botaniczny poemat De cultura hortorum. Kontemplacyjne rozważania wczesnośredniowiecznego poety dowodzą, w jak ścisłym zespoleniu trwały dwa odległe, a jednocześnie jednak tak bardzo bliźniacze światy - antyczny i chrześcijański. Wyznacznikiem tej koincydencji był nie tylko uniwersalizm języka łacińskiego, ale także stopniowo przyswajana, uświadamiana i konwertowana sztuka i filozofia. Walahfrid zajmuje bardzo ważne miejsce w procesie kształtowania myśli estetycznej. Jest ogniwem łączącym (...) Alkuina, przepowiadającego ideę ładu, z Janem Szkotem Eriugeną, który wspomniany ład odważył się spektakularnie zdefiniować jako chrześcijańską estetykę opartą na myśli Greków i Rzymian. (shrink)

W ramach poetyckiej twórczości Tadeusza Różewicza, jego skłonność do unikania zamkniętej formy wierszy, zmieniając i proponując ich w różnych tomach w celu odnowienia ich znaczeń, zauważono i szeroko badano. To, co jednak wymaga je­szcze dogłębnego przestudiowania, to proces twórczy dotyczący jego niepublikowanych prac, takich jak szkice przygotowawcze przechowywane w jego archiwum. Krytyka genetyczna jest cennym kluczem do odkrycia procesu twórczego Różewicza, a także niektórych aspektów jego poetyki, które w publikowanych utworach pozostają dość zamglone. W niniejszym artykule chciałabym przeanalizować rękopisy jednego (...) wiersza z _Płaskorzeźby_, czyli _Do Piotra_. Wśród najważniejszych cech tych szkiców znajdują się liczne cytaty biblijne, które ujawniają religijny sposób odczytywania poematu, który całkowicie zanika w wydanej formie _Do Piotra_. Z analizy tych szkiców można dostrzec także interesujące powiązania z innymi wierszami _Płaskorzeźby_, odsłaniające znacznie głębszy poziom interpretacji całego tomu. (shrink)

Zawarta w niniejszym artykule dyskusja z tekstem Saula Smilansky’ego O wątpliwej moralności pewnych form modlitwy składa się z dwóch części. W pierwszej bronimy tezy, że fikcyjne przykłady prezentowane przez autora albo nie stanowią powszechnie akceptowalnych form modlitwy, albo dają się interpretować tak, że nie stanowią etycznego problemu. Życzenie komuś śmierci jest bowiem zawsze nieetyczne, ale w każdej wyobrażalnej sytuacji zagrożenia życia możliwa jest modlitwa o rozwiązanie, które nie pomnaża śmierci.W drugiej części bronimy tezy, że prezentowany w przykładach Smilansky’ego stosunek ludzi (...) do Boga w ogóle nie jest religijny, a w konsekwencji działania w nich opisane nie zasługują na miano „modlitwy”. Kiedy bowiem w naszym nastawieniu do Boga liczy się tylko to, że jest On zdolny zmienić bieg zdarzeń na naszą korzyść, a to, że jest On dobry umyka naszej uwadze, wówczas nie mamy na myśli Boga tradycji religijnej. W tym punkcie przywołujemy myślicieli należących do nurtu tzw. Wittgensteinowskiego fideizmu, których krytyka modlitwy błagalnej idzie być może zbyt daleko, skłania jednak do refleksji nad granicami właściwego stosunku do Boga. (shrink)

Przedmiotem dociekania jest filozofia religii pojmowana jako nauka o tak zwanych przekonaniach religijnych. Ponieważ pojęcie religii jest bardzo niejasne, filozofia religii nie ma dobrze określonego przedmiotu. Nie ma też określonej metody. Każde poważne osiągnięcie w tej dziedzinie stanowi bądź kryptoteologię, bądź kryptometafizykę. Studium przypadku stanowi analiza tezy „Bóg jest wszechmocny”. Okazuje się, że sens i sposób uzasadnienia tej tezy jest inny na gruncie teologii katolickiej i na gruncie metafizyki. Ponieważ nie widać miejsca na inny sposób rozumienia i uzasadniania tez tego (...) typu, nie ma miejsca na filozofię religii jako odrębną gałąź wiedzy. Uprawiając rzekomo filozofię religii, filozofowie tworzą — jak się wydaje — własne, prywatne religie, właściwie ogrywają role proroków. Przedmiotem ich analiz są w rzeczywistości takie prywatne religie. Wydaje się natomiast, że filozoficzna analiza pojęcia religii zasługiwałaby na miejsce wśród zagadnień filozoficznych. Religia w takim rozumieniu byłaby jednak raczej własnością ludzi niż przekonań. Byłaby to własność, przez którą człowiek jest religijny (wierny). (shrink)

Celem artykułu jest przeanalizowanie Ajschylosowej _Orestei _pod kątem wybranych motywów, dynamiki oraz konsekwencji popełnionych zbrodni przez głównych bohaterów tragedii. Wśród motywów występków uwzględniono klątwę rodową Atrydów, indywidualny charakter bohaterów oraz międzypokoleniowy charakter zemsty. Te trzy elementy razem oddziaływały na siebie, potęgując cierpienie ofiar i wzmacniając w bohaterach trylogii przeświadczenie o nieuchronności ludzkiego fatum, które popycha człowieka ku złu. Omawiając dynamikę _Orestei_, zwrócono szczególną uwagę na trzy występujące obok siebie rodzaje mordów: dzieciobójstwo, którego dopuścił się Agamemnon; mężobójstwo (_maritricidium_), które popełniła Klitajmestra, (...) oraz matkobójstwo, którego sprawcą był Orestes. Podobnie jak w przypadku motywów zbrodni, również między nimi zachodzi nierozerwalna zależność przyczynowo-skutkowa. Ostatnia część artykułu zwraca uwagę na konsekwencje popełnionych złych czynów, które zostały ujęte w trzy zasadnicze kategorie. Pierwsza kategoria ma charakter społeczny i dotyczy roli instytucji publicznych w podejmowaniu decyzji o życiu i śmierci obywateli. Druga kategoria ma charakter religijny i stawia pytanie o rolę religii w życiu społecznym, w szczególności o wpływ zmarłych na żywych oraz znaczenie rytuału religijnego w oczyszczeniu zbrodniarza. Trzecia kategoria ma naturę prawną i stawia pytanie o genezę prawa, ze szczególnym uwzględnieniem attyckiej procedury sądowej. (shrink)

Historia religii jednoznacznie wskazuje, że religia nie stanowi wyłącznie jakiejs idei ani że nie jest jedynie systemem praktyk kultowych. Jest przede wszystkim spotkaniem czlowieka z sacrum, z boskością, i nawiązaniem dialogu z rzeczywistością transcendentną. Do spotkania z sacrum moze dojść na drodze poznania wewnętrznego, na podstawie obserwacji świata odczytywanego jako symbol czegoś ponad nim, słuchania słowa Bożego, doznawania wizji lub oświecenia. Jest ono uwarunkowane działaniem całego czlowieka, zarówno jego uczuć, jak i rozumu. W tym spotkaniu człowiek otwiera się na sacrum (...) całym sobą, w swej psycho-fizycznej strukturze. Antoine Vergote, współczesny psycholog belgijski, ukończył studia fiozoficzne i teologiczne w Lowanium. Formację psychologiczną i psychoanalityczną zdobył w Paryżu. W praktyce zawodowej i w badaniach naukowych zajął sie problematyką religijnosci jednostki. Interesuje go przede wszystkim problem doświadczenia religijnego. Szuka odpowiedzi na pytanie: w jakim stopniu potrzeby, pragnienia i frustracje oddziałują na postawy religijną człowieka? W szczególności, w jakim stopniu obrazy ojca i matki mają wpływ na postawy religijny dziecka? Co sprawia, ze człowiek jest religijny? (shrink)

Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej części pod uwagę brana jest możliwość, że ludzie, a być może także wszystkie inne skończone podmioty poznające, które dysponują zdolnością do formułowania ocen moralnych, podlegają uniwersalnemu złudzeniu co do hierarchizacji wartości moralnych, według których działają, a więc że mają odwrócone spektrum aksjologiczne. W części drugiej jest uzasadniana teza, że jedynym środkiem, pozwalającym wykluczyć możliwość podlegania radykalnej iluzji aksjologicznej przez skończone podmioty poznające, jest odwołanie się do metafizycznego pojęcia Boga, rozumianego jako pojęcie istoty (...) najdoskonalszej, i do Jego wiedzy na temat tego, co jest dobre, a co jest złe. Kwestia istnienia Boga oraz wskazanie, w jaki sposób należałoby religijnie konkretyzować pojęcie Boga, nie są podejmowane. Do przeprowadzenia prezentowanej w artykule argumentacji wystarczy, że Bóg będzie rozumiany jako osoba dysponująca atrybutem wszechwiedzy. Część trzecia jest poświęcona uwagom na temat relatywizmu moralnego, zagadnieniu tzw. dylematów moralnych oraz pojęciu istoty dobra moralnego. (shrink)

Referat stanowi próbę rekonstrukcji poglądów moralnych i etycznych Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, skrystalizowanych w okresie pobytu w Królewcu, gdzie był studentem tamtejszej Albertyny i uczniem Kanta. Ważnym składnikiem duchowej formacji młodego Mrongowiusza stał się religijny nurt pietyzmu, wywierający w ówczesnych czasach jeszcze znaczny wpływ na atmosferę życia umysłowego zarówno Królewca jak i Albertyny. Wpływ ten widoczny jest także w późniejszych głoszonych przez pastora Mrongowiusza kazaniach. Natomiast fakt dokonanego u schyłku życia przekładu na język polski i publikacji w Gdańsku notatek z (...) królewieckich wykładów wydanych jako „Rozprawa filozoficzna o religii i moralności” Kanta świadczy o wierności gdańskiego kaznodziei wobec nauki moralnej swego najsłynniejszego nauczyciela i zamiarze przekazania jej rodakom jako rodzaj duchowego testamentu. (shrink)

Książka stanowi interdyscyplinarną refleksję nad problemem odmienności w kulturze. Składa się z pięciu części, w których oświetlone zostały różne oblicza odmienności oraz konteksty, w jakich się ona objawia: etniczny, historyczny, lingwistyczny, religijny, artystyczny oraz społeczny. Atutem książki jest szerokie spojrzenie na problem odmienności, co potwierdza nośność znaczeniową tej kategorii konceptualnej, a także otwiera nowe horyzonty analiz oraz refleksji.

Autor artykułu przedstawia w syntetycznym skrócie zasady kształtowania się dwóch podstawowych form wypowiedzi literacko-muzycznej w antycznym świecie cywilizacji greckiej i hellenistycznej. Pokrótce omawia sposoby przejawiania się muzyki, traktowanej jako ważny element obiegu kulturowego w ówczesnej rzeczywistości. Archetypiczne wzorce hymnu i peanu - podstawowych form literacko-muzycznych kultury greckiej - zostały omówione według charakterystycznych cech oraz poparte konkretnymi przykładami literackimi. Wskazano, że synkretyzm form literacko-muzycznych, charakterystyczny dla antycznej kultury śródziemnomorskiej, był powiązany z elementami kultu religijnego. Wymiar religijny stanowił ważne uzupełnienie praktycystycznego (...) sposobu traktowania muzyki w świecie cywilizacji antycznej, niekiedy wysuwające się na pierwszy plan. Szczególnie widoczne było to w przypadku wczesnochrześcijańskiej twórczości hymnograficznej, opartej na syntezie tradycji hellenistyczno-rzymskiej i judeochrześcijańskiej. (shrink)

Artykuł przedstawia rozważania historiograficzne wokół pytania, czy można wpisać nowożytne Państwo Kościelne w pojęcie „małego państwa”, a jednocześnie jakie były przyczyny wielkiego sukcesu dyplomatycznego Rzymu w XVI i XVII stuleciu. Działalność dyplomacji papieskiej została przedstawiona jako skupiona przede wszystkim na afirmacji dualistycznego autorytetu nowożytnej Stolicy Apostolskiej (zarówno jako świeckiego państwa terytorialnego, jak i uniwersalnej monarchii o charakterze religijnym). Niniejsza analiza dotyczy również papieskiej postawy „aktywnej neutralności” jako strategii politycznej i dyplomatycznej ukierunkowanej na osiągnięcie „międzynarodowej” pozycji papiestwa. Profil pracy ma charakter (...) historiograficzny, czerpie ze spuścizny polskiej, francuskiej, niemieckiej, angielskiej i włoskiej nauki historycznej. Badanie ma na celu usystematyzowanie i syntezę dotychczasowych sądów historyków dotyczących natury państwowości Państwa Kościelnego w kontekście sprawowania przez papieża powszechnej władzy kościelnej. Działające od końca XV w. stałe nuncjatury apostolskie stały się rdzeniem nowożytnej dyplomacji europejskiej, gwarantując Rzymowi ekspansję polityczną po kryzysie awiniońskim, pomimo słabości gospodarczej i militarnej papieskiej bazy terytorialnej: Państwa Kościelnego. W tym sensie Państwo Kościelne przestało być „małym państwem” i stało się podmiotem o charakterze uniwersalistycznym, zarówno politycznym, jak i kościelnym. Kuria Rzymska nie odgrywała już jedynie roli biernego obserwatora w stosunkach „międzynarodowych”; przeciwnie, dzięki nowemu systemowi stałych przedstawicielstw dyplomatycznych przy katolickich dworach uzyskała ona możliwość podejmowania własnej inicjatywy politycznej, pełnienia funkcji mediatora i arbitra, a także wzmocnienia kontroli nad życiem religijnym europejskich państw. (shrink)

Przekaz legendarnego Orfeusza już przez autorów starożytnych identyfikowany był z niejasną i trudną symboliką. Język ten, pomimo swojej niejasności, był najlepszą drogą do komunikacji pomiędzy bogami a ludźmi. Niniejszy artykuł jest kolejną próbą, na podstawie starożytnych przekazów, współczesnej literatury krytycznej i refleksji autora, opisania orfizmu: starożytnego fenomenu łączącego ze sobą przekaz religijny, filozoficzny, antropologię i teologię. Zjawisko to wciąż nie jest dostatecznie rozumiane, mimo, że odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu się mentalności i duchowości współczesnego człowieka. Orfizm jako starożytna via-religia (...) do zbawienia i samopoznania wymaga nieustających studiów bazujących wyłącznie na oryginalnych greckich tekstach, stanowiących niezgłębioną kopalnię wiedzy na temat religijności starożytnych Greków. (shrink)

Krytyka tez zwartych w mojej książce Religia jako idolatria, przedstawiona w polemikach autorstwa Błażeja Gębury i Marcina Iwanickiego, jest zasadniczo nietrafna. Głównym powodem jest to, że Autorzy zarzutów nie przedstawili żadnego historycznego przykładu zjawiska religijnego niebędącego idolatrią. Odwołując się jedynie do przykładów logicznie możliwych, nie podali warunków, jakie musiałyby zostać spełnione, aby ów akt mógł zostać urzeczywistniony; tymczasem podstawowym z nich jest zmiana ontycznego i epistemicznego statusu człowieka jako istoty zdolnej bezpośrednio obcować z Bogiem. Również podane przez Polemistów bardziej szczegółowe (...) argumenty nie obalają tezy o nieuchronnej idolatryczności religii. Jeśli bowiem Bóg przyjmuje wszystkie akty czci, składane Mu w dziejach, to należy Go oskarżyć o łamanie elementarnych zasad moralnych, trudno bowiem zaakceptować krwawe ofiary składane Mu z ludzi i zwierząt. Z kolei „religia zero” jest niemożliwa do spełnienia; z jednej strony okazuje się fenomenem całkowicie prywatnym, z drugiej — oznacza poznanie Boga na sposób ludzki. Podobnie nieświadomy akt czci jest doznaniem estetycznym, a nie religijnym; teistyczna interpretacja tego aktu nosi znamiona przemocy symbolicznej, a także redukuje doświadczenia religijne do poczucia piękna. Nie ma też wątpliwości, że postulowany przez Polemistów dystans ontyczny jako konieczny warunek religii nieidolatrycznej w rzeczywistości ją uniemożliwia, ponieważ nawet Bóg nie jest w stanie objawić się nam takim, jaki jest, lecz musi się dostosować do naszych ograniczeń poznawczych; może się zatem objawić jedynie jako nie-Bóg. Z tego powodu każdy akt religijny jest nieuchronnie idolatryczny; nie oznacza to jednak nadużycia słowa „idolatria” do zjawisk religijnych, lecz właściwy opis ich natury. Mimo to nie należy całkowicie eliminować religii z życia społecznego; dopóki bowiem ludzie religijni nikogo nie krzywdzą i nie próbują narzucać swoich idoli innym osobom, mają prawo bez przeszkód w nie wierzyć, a nawet je czcić. (shrink)