The Lodz Film School has existed since 1948.... In the year of the school's jubilee, we decided to publish five selected MA theses written by Direction Department graduates. Three of th theses, written by Krzysztof Kieślowski, Marcel Łoziński and Wojciech Wiszniewski, concern documentary film, whereas the two remainingones written by Grzegorz Królikiewicz and Edward Żebrowski refer to fiction films.... Their authors, excellent Polish film-makers, presented their auteurs' concept they had at the beginning of their artistic careers which were carried (...) out and verified by them through their work on... subsequent film projects. We decided to combine those theses with five complementary essays in which film historians and theoreticians analyse these directors' films which followed in the course of their career in the context of the concepts described by the directors in their MA theses."--English section, page 6. (shrink)

Building on our diverse research traditions in the study of reasoning, language and communication, the Polish School of Argumentation integrates various disciplines and institutions across Poland in which scholars are dedicated to understanding the phenomenon of the force of argument. Our primary goal is to craft a methodological programme and establish organisational infrastructure: this is the first key step in facilitating and fostering our research movement, which joins people with a common research focus, complementary skills and an enthusiasm to work (...) together. This statement—the Manifesto—lays the foundations for the research programme of the Polish School of Argumentation. (shrink)

The article is a discussion of the statement of Michał Heller, who in a few paragraphs of the book titled Filozofia i wszechświat made a comparison between mathematical and musical structures and stated clear parallelism between them. A number of inaccuracies have resulted from a too cursory treatment of that compelling problem. The level of the statement made by Heller, i.e. "mathematical structures in physical models or theories are to the structure of the world like a musical score to a (...) piece of music" is inaccurate; if the score is to correspond with physical models, and it is composed of sound structures itself, the structures in that statement can correspond to structures only and the structure of the music has a mathematical structure already in its basis. In the further course of his argument Heller imprecisely uses the term of "notes", one time as the score, the other time as characters written in it or as sounding elements of a piece of music. Another contentious issue concerns the organization of the material of the mathematical and musical structures. In classical music an orderly collection of sounds of a certain piece of music is always a purely arbitrary and limited selection of sounds, ordered according to the pitch of sounds; it is not driven by any other rules. In comparison to the mathematical structure it presents itself rather as a system which is similar to numbers that are scattered according to rules which are not mathematical at all. The score itself does not constitute any type of musical structure and a specific musical structure appears only in an interpretation. A significant difference occurs also at the level of characters. The content of a numeric character is stable even when it is isolated from the whole mathematical system. It always means one and the same thing, i.e. a specific quantity. A note, by contrast, becomes completely meaningless when detached from the stave. The numerical character of the sound structures is not self-contained. It exists only when it serves music. Meanwhile, mathematical structures, although they support the world according to Heller, are fully self-sufficient in their own field, which is mathematics. They can exist for themselves there. Thus, mathematics would have a double existence: one for itself as art and the other one for the world as a basis. By contrast, music has a single existence only; it exists for the aims of art. With its entire splendor it does not have enough power to exist for itself. While creating sound structures, a composer considers neither the numerical basis of sound nor its acoustic sense, or any other sense connected with music. Finally, mathematical systems probably often relate to the mysteries of existence in a way which shakes all our knowledge and vision of reality. How dissimilar are musical structures here, though? There is only one certain thing there: both mathematical and musical structures can deeply move a human spirit. That is where, perhaps, their greatest similarity lies. (shrink)

The arche–arte dualism (concrete–abstract) is fundamental and basic, due to its universality and comprehensive generative function. This duality characterizes our actions in every dimension, and is thus necessarily involved in cognitive and creative acts. The “arteic” includes the categories of consciousness, consideration, calculation, ordering, knowledge, intellect, and artificiality. On the other hand, the “archeic” refers to that which is, in us, subconscious, eternal, primordial, innate, instinctive, and natural. When this basic duality is posited at the outset, it furnishes an analytical‑interpretative‑synthesizing (...) tool that can be applied to diverse facts. The omnipresence and explanatory potential of the arche‑arte dualism are illustrated through musical examples. The dual nature of sound is thereby revealed to be a structural model for the subconscious sensations that music evokes in us. (shrink)

Pomiędzy filozofią a resztą kultury rośnie przepaść. Podczas gdy filozofowie są całkowicie przekonani o ważności swojej dziedziny i doniosłości tego, co się w niej robi – jej pytań, jej argumentacji, jej odpowiedzi, jej wynalazków pojęciowych, jej błyskotliwych idei, to niefilozofowie coraz powszechniej ważność tę kwestionują, w doniosłość powątpiewają, argumentacji nie cenią, błyskotliwości nie dostrzegają i w ogóle nie pojmują o co cały ambaras. Wszak filozofia drwa nie narąbie, wirusów z komputera nie usunie, cen w sklepach nie obniży, w rubryce „patenty (...) i wdrożenia” napisze „brak”. Zapytajmy więc: po co naszej kulturze filozofowanie? Nie filozofowie i nie instytuty filozoficznych badań i kształcenia filozoficznego, ale właśnie – filozofowanie. Żeby odpowiedzieć na takie pytanie, potrzeba nie tylko filozofii, ale także dobrych narzędzi z innych dziedzin nauki. Trzeba zapytać, jakiego rodzaju grą kulturową jest filozofowanie? Ilu z nas w nią gra? I co się wtedy dzieje? Czy filozofujemy na co dzień, czy tylko od święta? Niniejsza książka ani nie popularyzuje, ani nie przybliża tego, co robią filozofowie. Zamiast tego prowadzi Czytelników od rozmów w pociągach do teorii czerpanych z filozofii i socjologii wiedzy, od lektury nagłówków prasowych do teorii kultury, od obrazów epidemii i biografii Spinozy do studiów nad nauką. Stara się przy tym na pytania wyżej postawione jak najogólniej odpowiedzieć, a przepaść zasypać, pokazać przy tym, że filozofia od swego kulturowego otoczenia nie jest i nigdy nie była odizolowana. Przeciwnie, filozofowanie tak bardzo i w tak licznych miejscach w tkankę kultury wrosło, że bez niego tkanka ta porozrywałaby się na strzępy, że dla kultury współczesnej filozofowanie w najrozmaitszych przejawach jest czymś koniecznym, jest warunkiem trwania, życia i rozwoju. (shrink)

W artykule autor rysuje syntezę ontologii Witkiewicza z ontologią brytyjskiego ewentysty. Zaznacza wspólne podejście obu filozofów do Einsteina, a także podobne rozwiązanie problemu stosunku logiki do intuicji, ale odróżnia fundamentalizm monadologiczny od ewentystycznego. Czy te fundamentalizmy są nie do pogodzenia? Przyjmuje się że kwanty energii wcale nie muszą być czymś antymonadycznym, a ewolucję naszego wszechświata utożsamia się z ekspandowaniem kwantów energii i ich transformacją w materię martwą i żywą – przy czym materia martwa albo zawierałaby monadyczne potencje, albo byłaby jakąś (...) ich postacią. Autor częściowo akceptuje stappowską interpretację whiteheadowskiej ontologii.Jednak zamiast whiteheadowskiego panpsychizmu autor proponuje witkiewiczowską psychobiologię. Czy można wyjaśnić aktualizowanie się spotencjalizowanych zdarzeń-monad za pomocą mechanizmów dekoherencyjnych i zasad kwantowego darwinizmu? (shrink)

In the article I focus on a few philosophical issues which are characteristic for Fukuyama’s theory, such as: historicalness, idea of common history, freedom, human nature and thymos, being the component of human mentality propelling the course of history, according to Fukuyama’s reading of Plato. We are also able to take a look at the role of natural science in the development of history process and specific mechanism propelling human actions. The mechanism is Hegelian attitude of the struggle for recognition (...) in which an individual goes beyond its biological needs and base motives of actions, at the same time heading for the accomplishment of higher objectives. Reporting Fukuyama’s ideas I also try to verify his hypothesis concerning the end of history which has been approaching since the establishment of liberal democracy; in the further part of the article I try to verify how different his views on human nature are from those of such philosophers as Hobbes, Rousseau, finally Kant and Hegel. (shrink)

Można wyróżnić dwa rodzaje powiązań między antyrealizmem semantycznym a teizmem. Pierwsze z nich ma swoje źródło w antyrealistycznym twierdzeniu, że język rozumiemy dzięki naszej znajomości uzasadnień sądów lub zdań. W konsekwencji tego staje się czymś niemożliwym przekazanie wiedzy Boga wierzącemu, jeśli ten ostatni osobiście nie zna uzasadnienia odpowiedniego zdania. Ze szczególnie mocnym przedstawieniem tej doktryny mamy do czynienia na ostatnich stronach Logicznej podstawy metafizyki Michaela Dummetta. Można to rozumieć jako całkowite odrzucenie każdego rodzaju iluminacjonizmu, a także pewnych w jakiś sposób (...) pokrewnych mu stanowisk, takich jak idealizm transcendentalny. Drugie powiązanie ma charakter bardziej pozytywny dla teizmu. Antyrealizm musi przyjąć, że każdy sąd może być poznany, co wydaje się sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Istnieje jednak prosty sposób na uczynienie tej sugestii czymś prawdziwym, a mianowicie przyjęcie istnienia wszechwiedzącego Boga, który zna każdy sąd. Ten sposób myślenia po raz pierwszy został wyeksponowany trzydzieści lat temu przez Alvina Plantingę i stał się przedmiotem szczegółowych dyskusji różnych filozofów. Należy podkreślić, że po szczegółowym zbadaniu te dwa rodzaje powiązań nie są równie mocno uzasadnione, ponieważ tylko pierwsze z nich jest silnie zakorzenione w antyrealistycznej semantyce, podczas gdy drugie jest jedynie pewną spekulatywną sugestią. (shrink)

Cultural images of the world as a condition for the autonomy of music. The general aim of the essay is to pose the question of the relationship between the elements of a socially shared, general image of the world (using Aaron Gurevich’s terminology) and the possibility of constructing the idea of autonomous music. Musical autonomy is understood here as the thesis that the order of music is independent from any other order, e.g. social, cultural etc. Hence the focus of these (...) considerations is on cultural images of music that situate music beyond external social conditions. Several possibilities of this type are considered, such as the Pythagorean connection between music and the cosmic order, the Iranian concept of Aša, and the ancient Chinese connection between music and the cosmo-political order. Shamanism is considered as a possible archaic source for this kind of mental operation. These considerations do not aim at any kind of archaistic reduction, but rather at describing the cultural-historical conditions that made the very idea of autonomous music possible. Elementy kulturowego obrazu świata jako warunek autonomizacji muzyki. Celem artykułu jest postawienie pytania o zależność między elementami społecznie podzielanego, ogólnego obrazu świata (w terminologii Aarona Gurevicha) a możliwością ukonstytuowania idei autonomii muzyki. Autonomia ta rozumiana jest jako teza o niewywiedlności zasad muzyki z odmiennych względem niej porządków: społecznych, kulturowych, itp. Przedmiotem rozważań są zatem takie kulturowe obrazy muzyki, które usuwają ją ze społecznej empirii poprzez powiązanie z porządkiem innego rodzaju. Omówionych zostaje kilka możliwości tego typu, w tym pitagorejskie skojarzenie muzyki z ideą kosmosu, perskie z ideą Aša, czy chińskie z porządkiem kosmogonicznym i politycznym zarazem. Jako możliwe archaiczne podłoże dla tego rodzaju operacji podany zostaje przykład szamanizmu. Celem rozważań nie jest przy tym redukcja autonomistycznego myślenia o muzyce do archaicznych obrazów świata, lecz poszukiwanie historyczno-kulturowych warunków, które umożliwiły późniejszą konstrukcję idei muzyki autonomicznej. (shrink)

Antyrealizm etyczny reprezentowany jest obecnie przez około 30% filozofów analitycznych. Podzielają oni przekonanie, że nie istnieją moralne własności, fakty czy wartości. Przez długi okres rozwijany był on zwłaszcza przez akognitywistów. Jednak od czasu publikacji książki J. Mackiego Ethics. Inventingright and wrong (1977) antyrealistyczny sceptycyzm został zradykalizowany, przybierając także formę teorii globalnego błędu. Przyjęcie powyższego przekonania prowadzi do trzech strategii postępowania: 1. fikcjonalizmu asertorycznego (J. Mackie), 2. fikcjonalizmu nieasertorycznego (R. Joyce) oraz 3. eliminatywizmu (I. Hinckfuss i R. Garner). W artykule, przyjmując (...) antyrealistyczny punkt wyjścia przedstawicieli teorii globalnego błędu, analizuję powody, dla których warto wyeliminować etykę, i powody, dla których moglibyśmy mieć z tym problem. Następnie przedstawiam argumenty, ze względu na które pomysł eliminacji etyki pośrednio wspiera zmianę myślenia o realizmie etycznym z paradygmatu ontologicznego na racjonalistyczny. W związku z tym prezentuję koncepcję rewizyjnego realizmu racji oraz dowodzę, że nie poddaje się ona argumentom zwolenników eliminacji etyki. (shrink)

Klasyczne teorie ekspresji, identyfikując treści uczuciowe dzieła sztuki z przeżyciami twórcy czy też odbiorcy, zdawały się wyprowadzać je poza dzieło. W konsekwencji formalizm treści takie – jako wobec dzieła zewnętrzne – uznawał za obojętne dla jego wartości i istoty. Sposobem wyjścia z dylematu okazało się dostrzeżenie i uznanie istnienia jakości psychicznych w samych zmysłowo postrzegalnych przedmiotach, a jednym z prekursorów tej idei był Henryk Elzenberg (1937). Koncepcja taka – ekspresywności jako własności – stała się, począwszy od lat pięćdziesiątych, za sprawą (...) Bouwsmy i Beardsleya, szeroko akceptowana w estetyce amerykańskiej. Jednocześnie autorzy ci postulowali całkowite usunięcie terminu „ekspresja” z języka estetyki. Jednak powszechna skłonność do wiązania sztuki z ekspresją domaga się interpretacji. Dostarcza jej koncepcja ekspresywności jako ekspresji fikcyjnego podmiotu, opracowana znowu przez Elzenberga (1950/1960). Później podobne ujęcie wykształciło się w estetyce anglosaskiej, ale dopiero w latach dziewięćdziesiątych doczekało się satysfakcjonującej wersji, stając się koncepcją szeroko dyskutowaną. (shrink)

W artykule streszczam tzw. Debatę Dummett Lash, która miała miejsce na łamach czasopisma angielskich dominikanów New Blackfriars w latach 1987-1989. Rozróżniam trzy główne nurty debaty. W pierwszym głównym oponentem filozofa Michaela Dummetta, inicjatora debaty, był benedyktyn Bede Griffith, który proponował symboliczne rozumienie Biblii. Według Dummetta jednak rozumienie symboliczne opiera się na wcześniejszym rozumieniu dosłownym, które z tego powodu nie może być odrzucone. W drugim Dummett argumentował za potrzebą intersubiektywnego uzasadnienia naszej przynależności do konkretnego Kościoła, ponieważ w innym przypadku nie bylibyśmy (...) w stanie podać żadnych racji na rzecz zmiany poglądów przez tych, którzy nie wyznają chrześcijaństwa. Jego główna teza nie była atakowana, niektórzy uczestnicy debaty kwestionowali jednak niektóre szczegóły natury tego uzasadnienia i całego paradygmatu myślenia w kategoriach wyznaniowych. Trzeci i kluczowy nurt debaty miał swoje źródło w nacisku Dummetta na to, że współczesna katolicka biblistyka odeszła od tradycyjnego katolickiego nauczania i stąd konieczne jest ogłoszenie granic możliwej interpretacji katolickich artykułów wiary. Wielu teologów, którzy brali udział w debacie, postrzegało to żądanie Dummetta jako zagrożenie dla naukowej wolności, a najważniejszy z nich, Nicholas Lash, profesor University of Cambridge, wskazywał, że także postulowane przez Dummetta ogłoszenie będzie wymagało interpretacji, stąd wyznaczenie granic możliwej interpretacji jest po prostu niemożliwe. Na końcu artykułu dochodzę do wniosku, że możemy postrzegać Dummetta zarówno jako filozofa, który stara się traktować religię w sposób racjonalny, jak i prostego katolickiego świeckiego, chcącego mieć bezpośredni dostęp do Objawienia bez pośrednictwa ekspertów od biblistyki. (shrink)

Standardowy, podręcznikowy wykład etyki ujmuje kantyzm jako formę deontologii. Wpływ na to miał sam I. Kant, który krytykował konsekwencjalizm i bronił prawomocności deontycznych rygorów. Wielu jego kontynuatorów podziela jego opinie, uznając, że etyk-kantysta musi być deontologiem. Jednak kantowski konsekwencjalizm nie jest stanowiskiem wewnętrznie sprzecznym – twierdzą tak m.in. R.M. Hare, D. Cummiskey, S. Kagan czy D. Parfit. W niniejszym artykule przedstawiam sposób godzenia kantyzmu i konsekwencjalizmu, skupiając się na teoriach D. Cummiskeya i D. Parfita. Rozważam również najczęściej stawiany zarzut wobec (...) kantowskiego konsekwencjalizmu, iż nie jest on w stanie oddać kantowskiej idei autonomii i godności. Argumentuję, że nie można stwierdzić, iż konsekwencjalistyczny nakaz, aby w niektórych rzadkich sytuacjach poświęcić jedną niewinną osobę w celu ratowania kilku innych, automatycznie i z konieczności gwałcił kantowską ideę autonomii, jeśli autonomię tę rozumie się nie jako millowską autonomię osób, lecz jako kantowską autonomię zasad. (shrink)

Prasa motoryzacyjna stanowi ciekawy a mimo to niedoceniany obiekt badań lingwistycznych. Język używany w tych publikacjach meandruje między językiem fachowym techniki a językiem literackim, bądź typowo prasowym. Z pragmatycznego punktu widzenia kombinacja tych cech konstytuuje powstawanie interesujących metafor konceptualnych, które przeanalizowano na podstawie teorii Lakoffa/Johnsona na materiale językowym z niemieckiego miesięcznika motoryzacyjnego Auto-Tests, będącego zbiorczym wydaniem Auto-Bild.

Przedmiotem artykułu jest namysł nad kulturą współczesną postrzeganą z perspektywy etycznej, a punktem wyjścia przekonanie o kryzysie kultury europejskiej, którego źródłem miałaby być „śmierć Boga” czy też klęska „projektu oświeceniowego”. Istotą kryzysu kultury jest załamanie się dotychczas obowiązujących systemów wartości, co rodzi szereg dylematów moralnych. Typowy dla kultury współczesnej indywidualizm zaoowocował relatywizmem aksjologicznym, doprowadził do atomizmu społecznego oraz, paradoksalnie, zrodził nowe formy zniewolenia. Inną cechą współczesności jest dominacja rozumu instrumentalnego, który głównym kryterium oceny działań czyni efektywność. Konsekwencją tych przemian dokonujących (...) się w kulturze jest z jednej strony zagubienie etyczne, z drugiej zagrożenie wolności i podmiotowości. Czy istnieje jakieś dobre wyjście z tej sytuacji? Być może lekarstwem na moralne dylematy współczesności byłby powrót do aksjologicznych źródeł. Próbę taką podjął Henryk Elzenberg w swojej etyce perfekcjonistycznej. (shrink)

Artykuł ma na celu przedstawienie poglądów Kartezjusza dotyczących związków między postrzeżeniami zmysłowymi a ideami nabytymi. W związku z tym, że zagadnienia te były przez autora Medytacji opracowywane przez wiele lat i ujmowane z odmiennych perspektyw, zestawiam tutaj poszczególne ich ujęcia z najważniejszych pism. Analizy przeprowadzone są zgodnie z chronologią powstawania dzieł, dlatego autor rozpoczyna je od pism fizykalnych, przez metafizyczne i dotyczące anatomii człowieka, by skończyć na psychologicznych. Takie ujęcie tematu pozwala ukazać zmianę podejścia Kartezjusza do omawianego problemu od jego (...) naturalistycznego stanowiska do immanentyzmu. A jednocześnie umożliwia zasygnalizowanie istnienia nieusuwalnego na gruncie jego filozofii rozdarcia między opisywanym przezeń rozciągłym fizykalnym światem a treścią umysłu. (shrink)

Elementy prawa Thomasa Hobbesa a jego zarzuty trzecie do Medytacji Kartezjusza W niniejszym artykule staram się przedstawić oś sporu pomiędzy Hobbesem i Descartesem na gruncie Medytacji, oraz jego najważniejsze momenty. Skupiam się przede wszystkim na analizie najważniejszych postawionych przez Hobbesa zarzutów i rekonstrukcji wybranych jego poglądów, które wówczas można było odnaleźć jedynie w The Elements of Law, Natural and Politic. Dzieło to było jego pierwszą większą i spójną próbą wypowiedzi na zagadnienia teoriopoznawcze i społeczne; staram się bronić tezy, że zrozumienie (...) treści Zarzutów wymaga znajomości owego dzieła. Dojrzała forma dzieła świadczy o tym, że Anglik już wówczas miał swoje poglądy przemyślane i mógł czuć się dość pewnie formułując z ich perspektywy uwagi krytyczne względem filozofii Descartes’a, której jak się wydaje mógł on niejedno zawdzięczać. (shrink)