Globalna świadomość jako pojęcie kulturowe i historyczne Artykuł stanowi analizę idei głoszonych przez przedstawicieli filozofii kosmicznej. Przedstawiony zostaje kulturowy, historyczny i cywilizacyjny charakter zjawiska świadomości globalnej. Dowodzi się w nim, że świadomość globalna jest częścią społecznego i kulturowego potencjału globalnych sieci informacyjnych oraz że może ona wskazywać perspektywę rozwoju obdarzonej rozumem ludzkości.

Celem niniejszego artykułu jest prześledzenie narodzin, rozwoju i upadku prasy parafialnej w Polsce na przykładzie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej. Ze względu na ilościowe i jakościowe bogactwo tego segmentu prasy, jego dogłębne zbadanie wymaga dalszych skrupulatnych badań, gdyż od przełomu lat 80. i 90. ubiegłego wieku niezliczone wydawnictwa powstawały, znikały, odradzały się z innym tytułem i zespołem redakcyjnym, po czym znów znikały. W artykule prześledzono tło historyczne województwa zachodniopomorskiego, które po II wojnie światowej zostało przyłączone do komunistycznej Polski. W efekcie wielu Polaków (...) (głównie katolików) z terenów utraconych na rzecz Związku Sowieckiego znalazło się w miejscu, gdzie Kościół katolicki praktycznie nie funkcjonował. Trudno byłoby zrozumieć szczególną rolę prasy parafialnej na Pomorzu Zachodnim bez znajomości szerszego kontekstu powstawania i spontanicznego rozwoju gazet parafialnych w skali kraju. Kwestie te zostały wyeksponowane w części opisującej działalność Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Prasy Parafialnej. W artykule poruszono także kwestie związane z typologią i systematyzacją pojęcia „prasa parafialna”. Ze względu na niedostatek, a często brak źródeł pisanych autor przeprowadził serię wywiadów z osobami zaangażowanymi w tworzenie czasopism parafialnych, które przeżywały swój rozkwit w latach 90. XX wieku. (shrink)

The author analyses the problematic of historical necessity and ethical regularity of socialism, taking the marxist philosophy as a point of departure. He criticizes opinions represented in philosophical and ideological discussions of this problem in the period of the Second International and argues that the above problematic, which results from a confrontation of marxism with a new historical situation and with the current of the neo-Kantian philosophy, was an axis which has brought into focus the theoretical decisions both of revisionists (...) and critics of marxism on one hand and of orthodox marxists on the other hand. (shrink)

Filozofowie analityczni zwykle uważają, że dyskutowany przez nich problem uniwersaliów jest tym samym problemem, którym zajmowano się w starożytności i średniowieczu. Historycy filozofii pokazują jednak, że dawny spór o uniwersalia dotyczył wielu różnych kwestii i wcale nie skupiał się na dyskutowanym obecnie problemie wspólnych własności. W swojej książce Tropy i uniwersalia przyjmowałem, że pojęcie powszechników miało zawsze mniej więcej to samo znaczenie i interpretowałem stanowisko św. Tomasza z Akwinu jako rodzaj współczesnego realizmu. Moja interpretacja wywołała interesujące polemiki ze strony historyków (...) filozofii, Tomasza Tiuryna i Michała Głowali. W tym artykule staram się zbadać podobieństwa i różnice między współczesnym a średniowiecznym rozumieniem powszechników i odpowiedzieć na niektóre sformułowane przez nich zarzuty. Wygląda na to, że w średniowieczu istniały co najmniej trzy różne pojęcia uniwersaliów. Po pierwsze, rozumiano je jako byty wspólne, ściśle tożsame w wielu swoich realizacjach. To pojęcie uniwersaliów być może zawdzięczamy patrystycznym dyskusjom o Trójcy Świętej w IV wieku. Po drugie, uniwersalia definiowano jako byty orzekane o wielu, to znaczy ogólne pojęcia istniejące w intelekcie. Po trzecie wreszcie, uważano je, zwłaszcza w późnej scholastyce, za byty dzielące się w swoich realizacjach. Tylko to pierwsze pojęcie zgadza się ze współczesnym rozumieniem uniwersaliów. Wynika z tego, że średniowieczny i współczesny spór o powszechniki częściowo pokrywają się ze sobą. Staram się także pokazać, że proponowane przez Tiuryna i Głowalę interpretacje stanowiska św. Tomasza prowadzą do osobliwego poglądu łączącego teorię tropów i strusi nominalizm Quine’a. (shrink)

Celem artykułu jest prezentacja Arystotelesowskiej koncepcji powszechnika, w szczególności zaś obrona tezy, że pojęcie powszechnika u Arystotelesa jest znacząco inne niż współczesne pojęcie powszechnika, zgodnie z którym powszechnik to byt wspólny wielu rzeczom jednostkowym. Dla Arystotelesa powszechnik jest przede wszystkim przedmiotem orzekania, aktów intelektu oraz definicji. W tekście pokazuję również, że powszechniki u Arystotelesa nie pełnią funkcji przyczyn, nie mogą więc być własnościami lub przyczynami cech indywiduów. Upodabnia je to do współczesnego pojęcia przedmiotu abstrakcyjnego, takiego jak sensy Fregego lub (...) sądy. Bezpośrednim punktem odniesienia artykułu jest książka Pawła Rojka Tropy i uniwersalia. Badania ontologiczne (2019). Polemizuję tu z Rojka interpretacją klasycznej koncepcji powszechnika, przede wszystkim z jego odczytaniem teorii Tomasza z Akwinu. (shrink)

Historia kłamstwa zaczyna się tam, gdzie historia prawdy. Na przestrzeni wieków zmieniają się jego definicje i oceny moralne. Warunki historyczne, polityczne, społeczne ujawniają jego nowe konteksty. W niniejszym artykule przedstawiam trzy charakterystyki kłamstwa: ze względu naprawdę, w odniesieniu do języka i jego rolę w sztuce. Różnorodność znaczeń implikuje oceny moralne tego zjawiska. Filozoficzna refleksja jest o tyle istotna, o ile stanowi bazę dla innych nauk, np. dla psychologii lub socjologii. Historia kłamstwa wskazuje na niejednoznaczność rozumienia tego pojęcia i (...) konieczność ciągłej refleksji nad jego konsekwencjami. Ta wieloaspektowość sprawia, że mamy do czynienia z relatywizmem, na który jednak nie wszyscy filozofowie się zgadzają. Arystoteles, Aureliusz Augustyn czy Kant bezwzględnie kłamstwo potępiali. Na współczesne postrzeganie kłamstwa składa się więc szereg często niezgodnych ze sobą określeń. (shrink)

Przedmiotem artykułu jest ukazanie realizmu strukturalnego jako stanowiska realistycznego w dyskusji, prowadzonej wokół realizmu naukowego – jego wybranych zalet i słabości. Realizm strukturalny jest odpowiedzią na wyzwanie, jakie realizmowi naukowemu stawiają historyczne fakty zmiany teorii w nauce. Nawiązuje on do semantycznego ujęcia teorii naukowych i wypracowanego w tym podejściu aparatu pojęciowego. Zgodnie z realizmem strukturalnym to, co zostaje zachowane z dojrzałych teorii naukowych po zmianie teorii, to ich sformułowania matematyczne, będące abstrakcyjnymi modelami teorii. Są one aproksymacyjnie prawdziwe, gdyż reprezentują (...) realne struktury rzeczywistości w sposób wolny od ontologicznej interpretacji, narzuconej przez język teorii. Realizm strukturalny i nawiązujący do niego semirealizm, który rozszerza niezmienniczość dojrzałych teorii na własności detekcyjne obiektów fizycznych, bronią tezy realizmu naukowego w kwestii aproksymacyjnej prawdziwości teorii naukowych, interpretując realistycznie zmiany teorii naukowych. Pozostawiają jednak na boku istotny dla realizmu problem reprezentowania rzeczywistości w teoriach naukowych. Oba wspomniane stanowiska, nawiązując do modelowego ujęcia teorii naukowych, przyjmują, że reprezentacja jest izomorfizmem struktur matematycznego modelu teorii i rzeczywistości. Takie rozumienie reprezentacji jest zbyt wąskie, nie uwzględnia, że struktura zjawisk nie jest jednoznacznie określona. Strukturę tę dla teorii zastępuje matematyczny model danych, który odzwierciedla zjawiska przedstawione jako związki własności określonych przez teorię. Realistyczna interpretacja modelu danych stanowi dla realizmu strukturalnego konieczne uzupełnienie, aby spełniał on naczelną tezę realizmu, głoszącą, że nauka poznaje świat taki, jaki jest niezależnie od teorii. Stanowi to podstawę, aby broniona w realizmie strukturalnym aproksymacyjna prawdziwość teorii naukowych miała ugruntowane uzasadnienie. Wskazanie potrzeby rozszerzenia realizmu strukturalnego i semirealizmu o odpowiednią dla nich koncepcję reprezentacji jest tezą tej pracy. W artykule zostały przedstawione podstawowe elementy współczesnej dyskusji wokół realizmu naukowego oraz stanowiska realizmu strukturalnego i semirealizmu jako uzgodnienie realizmu naukowego z faktem radykalnej zmiany teorii. Następnie zostały ukazane konsekwencje, jakie dla realizmu strukturalnego wynikają z semantycznego (modelowego) ujęcia teorii naukowych i związanego z tym pojęcia reprezentacji jako izomorfizmu struktur. Ostatni fragment został poświęcony wskazaniu, że aby spełnić postulaty realizmu naukowego zarówno realizm strukturalny, jak i semirealizm powinny być uzupełnione o interpretację reprezentacji rzeczywistości w modelu danych w duchu realizmu naukowego. -------------- Zgłoszono: 17/09/2020. Zrecenzowano: 12/10/2020. Zaakceptowano do publikacji: 09/11/2020. (shrink)

W artykule przeanalizowano historyczne okoliczności narodzin i rozwoju logicznego empiryzmu. Jego główne założenia przedstawiono na tle stanowisk krytycznych, wobec tego nurtu. Podstawowym wnioskiem, jaki można wyciągnąć z przedstawionej a artykule analizy jest teza, że nurt ten nie powinien być rozpatrywany, jako tradycyjnie pojmowana szkoła filozoficzna. Ujmowanie go w ten sposób było podstawową przyczyną ahistoryczności jego dotychczasowej krytyki. Bliższe prawdzie jest stwierdzenie, że logiczny empiryzm, ukształtowany w określonych realiach historycznych, jest specyficzną postawą naukową czy też zbiorem postulatów metodologicznych, ukształtowanych w (...) obliczu kryzysu głównych dziedzin życia publicznego lat 20 i 30 XX wieku. (shrink)

Die Begriffe "Erscheinung" und "Ding an sich" wurden im Laufe der Zeit vielmals interpretiert und wohl so oft mißinterpretiert. Der Hauptgrund der falschen Interpretationen von den obiegen Begriffen scheint ihr platonischer oder eher von Plato inspirierter Charakter za sein. Darunter verstehe ich eine solche Auslegung der Beziehung "Erscheinung" – "Ding an sich", in der sie als der Schein und die reale Wirklichkeit im Gegensatz zueinander stehen. Zu den wichtigsten und gleichzeitig konfusesten Texten von Kant, die er dem Problem gewidmet hat, (...) gehört der Kapitel von der "Kritik der reinen Vernunft": "Phaenomena und Noumena". Meine Arbeit ist ein solcher Analyse – und Interpretationsversuch von diesem Fragment, der einerseits den für die beiden Redaktionen (von der A und B Kritikausgabe) gemeinsamen und gleichzeitig den fundamentalen Sinn der Kantschen Lehre über "Erscheinung" und "Ding an sich" hervorhebt und vorstellt, andrereseits andere von Plato inspiriete Auffassungen dieses Problems als unberechtigt ablehnt. (shrink)

Celem artykułu jest zestawienie trzech koncepcji uniwersaliów prezentowanych przez Pawła Rojka w Tropach i uniwersaliach z koncepcjami uprawdziwiania. Rojek poddaje analizie trzy podejścia do problemu jedności w wielości: (1) jedności szczegółowej obejmującej abstrakcyjne własności, (2) jedności ogólnej uchwytującej nieokreślone aspekty oraz (3) wyróżnienie konkretnych uniwersaliów. Dwa pierwsze interpretuje w odniesieniu do teorii uprawdziwiania, przywołując „argument z passiflory” i rozwijając jego autorską wersję. W tekście kontynuuję refleksję Rojka, rozwijając ją w odniesieniu do trzeciej koncepcji uniwersaliów, czyli konkretnych powszechników. Zestawiam je z (...) monizmem Jonathana Schaffera, aby następnie zbudować trzecią wersję „argumentu z passiflory” opartą na ufundowaniu. (shrink)

DENOTATIONAL IDENTITY OF INADEQUATE IDEA OF GOD WITH THE IDEA OF FINITE HUMAN MIND IN THE PHILOSOPHY OF DESCARTES In the conception of Descartes, the human mind is vested with the idea of God held to be innate. This idea, being adapted to human cognitive powers, must be limited, although it applies for the infinite being. Therefore, it has to be inadequate still at the same time sufficient. The idea represents God as the omniscient being who created the human mind (...) along with the knowledge which it is able to cognize. The idea of God embodied in the mind of that kind is identical with knowledge, which the mind may get to know when realizing thoroughly its true nature. To the finite mind “God” is a collective concept for a reliable knowledge of which he is the author and which he guarantees. The innate ideas belonging to the nature of mind are the components of the idea of God, which is the source of the deductive theory of knowledge. Responding to a question of how the mind received this idea, we provide thereby an answer to the question from where the mind received itself, along with the contents adherent to it. (shrink)

THE NATURE OF HISTORISM. THE MAIN CONCEPTS AND THESES OF ERNST TROELTSCH’S INTERPRETATION The article aims to present the main elements of Ernst Troeltsch’s conception of historism. Historism is understood here as a way of thinking (in science or worldview), which is directed to explain things as products of a historical process. In this view, there is no place for any absolute or universal solutions, causes and rules (thus historism is something completely different from historicism in K.R. Popper’s sense). In (...) the first step, the author tries to show the philosophical context of Troeltsch’s thought (Hegel, Dilthey, Neo-Kantianism, Fenomenology) and to present some of the most important ideas connected with historism (like irrationalism, subjectivism, relativism and individuality). The main part of the article discusses Troeltsch’s conception according to the first chapter of his “Historismus und seine Probleme.” This part presents Troeltsch’s opinion about the crisis of historism and his vision of the real philosophy of history, which should be based on a formal logic of history. Keywords: HISTORISM, ERNST TROELTSCH, PHILOSOPHY OF HISTORY. (shrink)

Opracowanie dotyczy relacji konstytucyjnego pojęcia „dobro wspólne” z art. 1 Konstytucji RP, do pozaprawnych pojęć dobra wspólnego. Bezpośredni asumpt do jego przygotowania dało zdanie odrębne sędziego Trybunału Konstytucyjnego Zbigniewa Cieślaka do wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2011 r. w sprawie Kp 7/09, dotyczącej zmian w prawie budowlanym. Jest to w ogóle najobszerniejsza wypowiedź w całym dotychczasowym orzecznictwie TK poświęcona wprost problematyce dobra wspólnego. Sędzia Z. Cieślak wyraźnie odróżnił prawne pojęcie dobra wspólnego – jego zdaniem właściwe dla interpretacji klauzuli (...) dobra wspólnego z art. 1 Konstytucji RP z 1997 r. – od pojęć pozaprawnych, uznając te ostatnie za źródło nieporozumień w prawniczych dyskusjach na temat rozumienia wyrażenia „dobro wspólne” w prawie i jako kategorii konstytucyjnej. Argumentować będę, że zrekonstruowane przez Z. Cieślaka prawne pojęcie dobra wspólnego nie nadaje się do interpretacji klauzuli dobra wspólnego z art. 1 konstytucji z 1997 r., i że pojęcia pozaprawne powinny być postrzegane nie jako źródło nieporozumień, ale jako nieodzowna pomoc w ustalaniu treści konstytucyjnego pojęcia dobra wspólnego. Problematyka ta prowadzi do podjęcia pewnego – kluczowego dla stosowania art. 1 – zagadnienia relacji między dobrem wspólnym a prawami człowieka (wolnościami i prawami człowieka), zagadnienia, które ostro zarysowało się w orzecznictwie trybunalskim po raz pierwszy właśnie w tym zdaniu odrębnym. Chodzi mianowicie o związki zachodzące między dwoma zasadniczymi tradycjami pojmowania dobra wspólnego i odpowiadającymi tym tradycjom dwoma typami pojęć dobra wspólnego – tradycji klasycznej, znajdującej swój wyraz w Konstytucji 3 maja z 1791 r., i tradycji, w której dobro wspólne pojmowane jest przede wszystkim jako dobro państwa i która znalazła wyraz w konstytucji kwietniowej z 1935 r. Dla pierwszej tradycji charakterystyczne jest uznanie praw człowieka za zasadniczy element dobra wspólnego – i tę tezę Z. Cieślak akceptuje. Analiza jego propozycji pokazuje jednak, że należy ona do tradycji konstytucji kwietniowej, a przyjęcie pojęcia dobra wspólnego należącego do tej tradycji prowadziłoby do niespójności z niektórymi fundamentalnymi rozstrzygnięciami ustrojodawcy, dotyczącymi tak interpretacji art. 1 konstytucji i przyjętej w nim koncepcji dobra wspólnego, jak i konstytucyjnej koncepcji wolności i praw człowieka. (shrink)