Głównym celem artykułu jest analiza pojęcia normatywności w filozofii myśli słabej Gianniego Vattima. Myśl słaba oznacza teorię osłabienia bycia w epoce końca metafizyki oraz zakwestionowanie kartezjańskiej koncepcji podmiotu. Tego rodzaju teoria filozoficzna nie rezygnuje całkowicie z normatywności w wymiarze moralnym. Vattimo proponuje normatywność słabą, perswazję, bez roszczeń do powszechnej obowiązywalności. Normatywność słaba wyrasta z dialogu i szacunku do tradycji, zaleca respektowanie konkretnych zasad moralnych, ale nie uznaje zobowiązań etycznych o charakterze uniwersalnym. Taka wersja normatywności znajduje swoje uzasadnienie na (...) gruncie dziedzictwa kulturowego, zgody i kontraktu społecznego. (shrink)

W artykule rozważa się, na ile normatywność jest usytuowana w ludzkich ekosystemach biologicznych i kulturowych, z naciskiem na rolę artefaktów. Podstawowe pytanie dotyczy tego, czy afordancje – różnie konceptualizowane – mogą mieć charakter normatywny. Tekst krótko wprowadza do ekologii poznawczej oraz psychologii ekologicznej, po czym przedstawia możliwość zastosowania klasycznej teorii afordancji do normatywności wraz z krytyką, a następnie – próbę modyfikacji tego ujęcia przez odwołanie się do afordancji społecznych i kulturowych. Przegląd ten i płynące z niego wnioski uzupełniono oryginalną (...) propozycją wzbogacenia badań nad normatywnością afordancji o analizę ich struktur oraz roli projektowania interakcji człowiek–artefakt. (shrink)

The paper concerns conception of law presented in Hobbes’ Leviathan. The author argues that for Hobbes the ultimate source of the binding force of law is the sovereign’s will, and reasons for that are „technical”. The sovereign creates laws, because he is a representative of the estate which is the real author of the law. However, the existence of the state is dependent on its members’ will expressed in the social contract which Hobbes describes in terms of laws. The contract, (...) however, needs background norms to bind its parties. Thus the social contract also cannot be the basis of normativity of the law, although it could be the cause of its being in force. Instead. the source of the binding force of the law is, on Hobbes’ view, the law of nature. This law is unchangeable, eternal, autonomous, and rationally knowable. (shrink)

Rozważania podjęte w tym artykule nawiązują do współczesnej dyskusji o normatywności znaczenia, jaka została zapoczątkowana przez S. Kripkego. Główny nurt tej dyskusji dotyczy związku normatywności znaczenia z poprawnością użycia wyrażeń i pozostawia problem rozumienia samej normatywności na boku. W tym artykule podjęta zostanie próba odpowiedzi na takie pytania, jak: Na czym polega normatywność reguł znaczeniowych? Jak rozumieć normy i co je wyróżnia spośród innych reguł? Do jakich racji można odwołać się w uzasadnieniu normatywności znaczenia? W niniejszym artykule, jako punkt (...) wyjścia, została krótko przedstawiona teza Kripkego o normatywności znaczenia oraz dominująca linia dyskusji dotyczącej tej tezy. Zostały pokazane trudności związane ze sformułowaniem kryterium poprawnego użycia, oraz wskazane, że istnienie reguł użycia wyrażeń nie jest jednoznaczne z normatywnością tych reguł. Podjęta została próba wskazania podstawowej charakterystyki znaczeń terminów „reguły” i „normy”, a następnie została omówiona kwestia społecznej determinacji reguł znaczeniowych. Zostało pokazane, że reguły użycia wyrażeń są zakotwiczone w społecznej funkcji języka. Na koniec została poruszona kwestia związku społecznie ugruntowanych reguł użycia wyrażeń z funkcją reprezentacji w języku świata pozajęzykowego. Znaczenie rozumiane jako treść wyrażenia nie jest tylko konwencjonalne, ale jest też konstytuowane przez reprezentatywną funkcję języka. Zostało wskazane, aby normatywność znaczenia rozpatrywać w dwu wymiarach: społecznym, konwencjonalnym oraz drugim związanym z funkcją reprezentacji świata w języku. (shrink)

Kategoria prawdy budzi kontrowersje od czasów filozofii starożytnej aż do współczesnej. W związku z dyskusjami na temat korespondencyjnej, klasycznej teorii prawdy powstały teorie nieklasyczne, łączące pojęcie prawdy z oczywistością, skutecznym działaniem, koherencją, powszechną zgodą itp. Ostra polemika próbuje w ogóle wyeliminować kategorię prawdy. Powstaje pytanie: czy taka radykalna krytyka jest słuszna i uzasadniona? Wydaje się, że jest ona przesadna. Celem artykułu jest argumentacja za tezą, że prawda — jako wartość i norma („wzorzec”, element systemu odniesienia itp.) — jest niezbywalna przy (...) epistemicznej ocenie twierdzeń, które mają swoje konsekwencje teoretyczne i praktyczne. Strukturę artykułu wyznaczają następujące punkty: (1) krytyka kategorii prawdy, (2) prawda jako wartość i (3) prawda jako norma w systemie odniesienia. W punkcie wyjścia przyjmuję syntetyczną charakterystykę prawdy sformułowaną przez Michaela P. Lyncha w jego monografii pt. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna (2020): (a) Prawda jest obiektywna. (b) Prawda jest wartością, jest dobra. (c) Prawda jest wartościowym celem dociekań. (d) Prawda jest wartościowa ze względu na nią samą. Prawda faktycznie jest wartościowa, umożliwia bowiem stwierdzenie, że ktoś myli się, kłamie, popełnia krzywoprzysięstwo, manipuluje kimś w życiu osobistym czy społecznym. Oprócz tego, bez kategorii prawdy nie można nawet stwierdzić — jak to usiłuje czynić sceptycyzm — że prawdą jest, iż prawda nie jest czymś wartościowym, godnym uwagi itp. Kategoria prawdy — pełniąca funkcję poznawczego celu i normy — pomimo różnych kontrowersji jest wciąż niezbywalna przy ocenie wartości logicznej zdań (i wyrażanych przez nie twierdzeń). Kategoria prawdy jest semantyczna, lecz jej rozpoznawanie — uznawanie zdania przez kogoś za prawdziwe (czyli asercja) — jest kategorią pragmatyczną. Stwierdzana post factum skuteczność działania, podjętego na podstawie jakiegoś zdania, jest mocną racją za tym, aby dane zdanie uznać za prawdziwe. Respekt dla prawdy jest lepszy niż jego brak. (shrink)

The aim of this study is to justify the belief that there are biological normative mechanisms that fulfill non-trivial causal roles in the explanations (as formulated by researchers) of actions and behaviors present in specific systems. One example of such mechanisms is the predictive mechanisms described and explained by predictive processing (hereinafter PP), which (1) guide actions and (2) shape causal transitions between states that have specific content and fulfillment conditions (e.g. mental states). Therefore, I am guided by a specific (...) theoretical goal associated with the need to indicate those conditions that should be met by the non-trivial theory of normative mechanisms and the specific models proposed by PP supporters. In this work, I use classical philosophical methods, such as conceptual analysis and critical reflection. I also analyze selected studies in the field of cognitive science, cognitive psychology, neurology, information theory and biology in terms of the methodology, argumentation and language used, in accordance with their theoretical importance for the issues discussed in this study. In this sense, the research presented here is interdisciplinary. My research framework is informed by the mechanistic model of explanation, which defines the necessary and sufficient conditions for explaining a given phenomenon. The research methods I chose are therefore related to the problems that I intend to solve. In the introductory chapter, “The concept of predictive processing”, I discuss the nature of PP as well as its main assumptions and theses. I also highlight the key concepts and distinctions for this research framework. Many authors argue that PP is a contemporary version of Kantianism and is exposed to objections similar to those made against the approach of Immanuel Kant. I discuss this thesis and show that it is only in a very general sense that the PP framework is neo-Kantian. Here we are not dealing with transcendental deduction nor with the application of transcendental arguments. I argue that PP is based on reverse engineering and abduction inferences. In the second part of this chapter, I respond to the objection formulated by Dan Zahavi, who directly accuses this research framework of anti-realistic consequences. I demonstrate that the position of internalism, present in the so-called conservative PP, does not imply anti-realism, and that, due to the explanatory role played in it by structural representations directed at real patterns, it is justified to claim that PP is realistic. In this way, I show that PP is a non-trivial research framework, having its subject, specific methods and its own epistemic status. Finally, I discuss positions classified as the socalled radical PP. In the chapter “Predictive processing as a Bayesian explanatory model” I justify the thesis according to which PP offers Bayesian modeling. Many researchers claim that the brain is an implemented statistical probabilistic network that is an approximation of the Bayesian 7 rule. In practice, this means that all cognitive processes are to apply Bayes' rule and can be described in terms of probability distributions. Such a solution arouses objections among many researchers and is the subject of wide criticism. The purpose of this chapter is to justify the thesis that Bayesian PP is a non-trivial research framework. For this purpose, I argue that it explains certain phenomena not only at the computational level described by David Marr, but also at the level of algorithms and implementation. Later in this chapter I demonstrate that PP is normative modeling. Proponents of the use of Bayesian models in psychology or decision theory argue that they are normative because they allow the formulation of formal rules of action that show what needs to be done to make a given action optimal. Critics of this approach emphasize that such thinking about the normativity of Bayesian modeling is unjustified and that science should shift from prescriptive to descriptive positions. In a polemic with Shira Elqayam and Jonathan Evans (2011), I show that the division they propose into prescriptivism and Bayesian descriptivism is apparent, because, as I argue, there are two forms of prescriptivism, i.e. the weak and the strong. I argue that the weak version is epistemic and can lead to anti-realism, while the strong version is ontic and allows one to justify realism in relation to Bayesian models. I argue that a weak version of prescriptivism is valid for PP. It allows us to adopt anti-realism in relation to PP. In practice, this means that you can explain phenomena using Bayes' rule. This does not, however, imply that they are Bayesian in nature. However, the full justification of realism in relation to the Bayesian PP presupposes the adoption of strong prescriptivism. This position assumes that phenomena are explained by Bayesian rule because they are Bayesian as such. If they are Bayesian in nature, then they should be explained using Bayesian modeling. This thesis will be substantiated in the chapters “Normative functions and mechanisms in the context of predictive processing” and “Normative mechanisms and actions in predictive processing”. In the chapter “The Free Energy Principle in predictive processing”, I discuss the Free Energy Principle (hereinafter FEP) formulated by Karl Friston and some of its implications. According to this principle, all biological systems (defined in terms of Markov blankets) minimize the free energy of their internal states in order to maintain homeostasis. Some researchers believe that PP is a special case of applying this principle to cognition, and that predictive mechanisms are homeostatic mechanisms that minimize free energy. The discussion of FEP is important due to the fact that some authors consider it to be important for explanatory purposes and normative. If this is the case, then FEP turns out to be crucial in explaining normative predictive mechanisms and, in general, any normative biological mechanisms. To define the explanatory possibilities of this principle, I refer to the discussion of its supporters on the issue they define as the problem of continuity and discontinuity between life and mind. A critical analysis of this discussion and the additional arguments I have formulated have allowed me to revise the explanatory ambitions of FEP. I also reject the belief that this principle is necessary to explain the nature of predictive mechanisms. I argue that the principle formulated and defended by Friston is an important research heuristic for PP analysis. 8 In the chapter “Normative functions and mechanisms in predictive processing”, I start my analyzes by formulating an answer to the question about the normative nature of homeostatic mechanisms. I demonstrate that predictive mechanisms are not homeostatic. I defend the view that a full explanation of normative mechanisms presupposes an explanation of normative functions. I discuss the most important proposals for understanding the normativity of a function, both from a systemic and teleosemantic perspective. I conclude that the non-trivial concept of a function must meet two requirements which I define as explanatory and normative. I show that none of the theories I have invoked satisfactorily meets both of these requirements. Instead, I propose a model of normativity based on Bickhard's account, but supplemented by a mechanistic perspective. I argue that a function is normative when: (1) it allows one to explain the dysfunction of a given mechanism; (2) it contributes to the maintenance of the organism's stability by shaping and limiting possible relations, processes and behaviors of a given system; and when (3) (according to the representational and predictive functions) it enables explaining the attribution of logical values of certain representations / predictions. In such an approach, a mechanism is normative when it performs certain normative functions and when it is constitutive for a specific action or behavior, despite the fact that for some reason it cannot realize it either currently or in the long-term. Such an understanding of the normativity of mechanisms presupposes the acceptance of the epistemic hypothesis. I argue that this hypothesis is not cognitively satisfactory, and therefore the ontic hypothesis should be justified, which is directly related to adopting the position of ontic prescriptivism. For this reason, referring to the mechanistic theory of scientific explanations, I formulate an ontical interpretation of the concept of a normative mechanism. According to this approach, a mechanism or a function is normative when they perform such and such causal roles in explaining certain actions and behaviors. With regard to the normative properties of predictive mechanisms and functions, this means that they are the causes of specific actions an organism carries out in the environment. In this way, I justify the necessity of accepting the ontic hypothesis and rejecting the epistemic hypothesis. The fifth chapter, “Normative mechanisms and actions in predictive processing”, is devoted to the dark room problem and the related exploration-exploitation trade-off. A dark room is the state that an agent could be in if it minimized the sum of all potential prediction errors. I demonstrate that, in accordance with the basic assumption of PP about the need for continuous and long-term minimization of prediction errors, such a state should be desirable for the agent. Is it really so? Many authors believe it is not. I argue that the test of the value of PP is the possibility of a non-trivial solution of this problem, which can be reduced to the choice between active and uncertainty-increasing exploration and safe and easily predictable exploitation. I show that the solution proposed by PP supporters present in the literature does not enable a fully satisfactory explanation of this dilemma. Then I defend the position according to which the full explanation of the normative mechanisms, and, subsequently, the solution to the dilemma of exploration and exploitation, involves reference to the existence of constraints present in the environment. The constraints 9 include elements of the environment that make a given mechanism not only causal but also normative. They are therefore key to explaining the predictive mechanisms. They do not only play the role of the context in which the mechanism is implemented, but, above all, are its constitutive component. I argue that the full explanation of the role of constraints in normative predictive mechanisms presupposes the integration of individual models of specific cognitive phenomena, because only the mechanistic integration of PP with other models allows for a non-trivial explanation of the nature of normative predictive mechanisms that would have a strong explanatory value. The explanatory monism present in many approaches to PP makes it impossible to solve the problem of the dark room. Later in this chapter, I argue that the Bayesian PP is normative not because it enables the formulation of such and such rules of action, but because the predictive mechanisms themselves are normative. They are normative because they condition the choice of such and such actions by agents. In this way, I justify the hypothesis that normative mechanisms make it possible to explain the phenomenon of agent motivation, which is crucial for solving the dark room problem. In the last part of the chapter, I formulate the hypothesis of distributed normativity, which assumes that the normative nature of certain mechanisms, functions or objects is determined by the relations into which these mechanisms, functions or objects enter. This means that what is normative (in the primary sense) is the relational structure that constitutes the normativity of specific items included in it. I suggest that this hypothesis opens up many areas of research and makes it possible to rethink many problems. In the “Conclusion”, I summarize the results of my research and indicate further research perspectives. (shrink)

Celem artykułu jest omówienie zagadnienia treści i funkcji tzw. emocji epistemicznych, takich jak poczucie poprawności i niepoprawności. Twierdzę, że odpowiednie wyjaśnienie tych ostatnich powinno uwzględnić ich nie-metareprezentacyjny, niedykursywny i pozbawiony kryteriów charakter. W nawiązaniu do zagadnienia tzw. normatywności pierwotnej i problemu kierowania się regułą twierdzę, że możemy powiązać emocje epistemiczne z teorią znaczenia i argumentuję, że pewna klasa emocji epistemicznych, tj. poczucie poprawności i niepoprawności, stanowi warunek konieczny znaczenia.

Artykuł ten jest recenzją książki Mechanizmy predykcyjne i ich normatywność, skoncentrowaną na trzech zakresach tej publikacji. Pierwszy zakres obejmuje kontekst wydawniczy, czyli kwestię zapotrzebowania na taką pracę, biorąc pod uwagę język publikacji, jej dostępność itd. Drugi zakres dotyczy akademickiego potencjału tej książki jako obszernego opracowania koncepcji przetwarzania predykcyjnego. Trzeci zakres natomiast wiąże się z główną ambicją Autora książki i jednocześnie najbardziej wymagającym wątkiem tej pracy, jako studium problemu normatywności w ujęciu koncepcji przetwarzania predykcyjnego i wyjaśniania (neo)mechanistycznego.

Praca poświęcona jest naturze dobrego życia. Zastosowanie odnowionej w połowie XX wieku myśli Arystotelesa pozwala tu uchwycić i przezwyciężyć zarówno miałkość propozycji „przemysłu szczęścia”, jak i akademickiej filozofii. Autor interpretuje koncepcję starożytnego filozofa przy użyciu współczesnych narzędzi filozoficznych wskazując jak ich zastosowanie pozwala uchwycić węzłowe problemy życia (jak pytanie o szczęście i sens) oraz wskazać te metody myślenia, które umożliwiają krytyczny namysł nad rzeczywistością społeczną. Pytanie o dobro jest zatem zarówno o to, jak kształtować własne życie, ale też jak myśleć (...) o relacjach z ludźmi, z innymi istotami oraz jak współdziałać w dążeniu do dóbr wspólnych. Te ostatnie okazują się przy tym nie tylko dobrami publicznymi, infrastrukturalnymi, ale przede wszystkim formami kooperacji i współżycia. (shrink)

Artykuł krytycznie eksplikuje perspektywę etologiczną i etyczno-empiryczną refleksji nad moralnością, które pojawiają się w ramach szkoły lwowsko-warszawskiej. Poprzez odwołanie się do badań Marii Ossowskiej wyeksponowana zostaje skłonność analiz etologicznych do anihilacji specyfiki normatywności moralnej, jak również niejednoznaczność wniosków samej Marii Ossowskiej i jej predylekcja ku emotywizmowi. Eksploracja myśli Tadeusza Czeżowskiego natomiast odsłania naukowy status norm aksjologicznych i deontycznych, które mogą być uznawane za zdania prawdziwe bądź fałszywe. Finalnie model normatywności Marii Ossowskiej i Tadeusza Czeżowskiego zostaje skonfrontowany z imperatywnością moralną dostępną (...) na poziomie doświadczalnej 'datum morale'. (shrink)

Celem artykułu jest krytyka przyjętego przez niektórych filozofów podziału na normatywność w podstawowym sensie oraz normatywność wymogów wąsko rozumianej racjonalności. Pokazuję, że podział taki nie jest wyczerpujący, ponieważ pomija ważny typ wymogów normatywnych, a mianowicie reagowanie na racje. Z jednej strony tego rodzaju wymogi nie przypominają wymogów normatywnych w podstawowym sensie, a z drugiej — istotnie różnią się od racjonalności rozumianej jako spójność między nastawieniami. Dochodzę do wniosku, że reagowanie na racje należy uznać za trzeci typ wymogów normatywnych.

Artykuł ten jest recenzją książki „Mechanizmy predykcyjne i ich normatywność”, skoncentrowaną na trzech zakresach tej publikacji. Pierwszy zakres obejmuje kontekst wydawniczy, czyli kwestię zapotrzebowania na taką pracę, biorąc pod uwagę język publikacji, jej dostępności itd. Drugi zakres dotyczy akademickiego potencjału tej książki jako obszernego opracowania koncepcji przetwarzania predykcyjnego. Trzeci zakres natomiast wiąże się z główną ambicją Autora książki i jednocześnie najbardziej wymagającym wątkiem tej pracy, jako studium problemu normatywności w ujęciu koncepcji przetwarzania predykcyjnego i wyjaśniania (neo)mechanistycznego.

Artykuł, opublikowany po raz pierwszy w 1979 r., jest jednym z najczęściej cytowanych tekstów filozoficznych z drugiej połowy XX wieku. Tekst Bernarda Williamsa zainicjował kilka ważnych debat, toczących się do dziś w etyce i filozofii działania. Zaproponowana przez niego interpretacja pojęcia racji działania jest, z jednej strony, niezwykle wpływowa, ale z drugiej bardzo niejednoznaczna i często krytykowana. Williams broni stanowiska, które z czasem zaczęto określać jako internalizm racji: pewne względy są racjami działania dla danego podmiotu tylko wtedy, gdy mają ścisły (...) związek z "subiektywnym układem motywacyjnym" tego podmiotu, czyli z jakimiś aspektami jego psychiki, charakteru, celów, pragnień, planów, relacji z innymi itd. Stwierdzenie, że ktoś ma rację, by coś zrobić (a jeśli uznajemy, że jest to racja przeważająca - to, że powinien to coś zrobić), znaczy więc wedle tego stanowiska tyle, że ten ktoś jest w stanie być motywowany, by to coś zrobić. W przeciwieństwie do tego stanowisko określane obecnie ako eksternalizm racji głosi, że pewne względy mogą być racjami działania dla danego podmiotu także wtedy, gdy odwołują się do niezależnych od jego układu motywacyjnego własności świata. Williams wychodzi od modelu działania nawiązującego do koncepcji Hume'owskiej, następnie przedstawia jego bardziej rozbudowaną wersję, omawia rolę namysłu, naturę potrzeb, a także przedstawia argument za internalizmem racji, określany jako argument z wyjaśniania działania. Głosi on, że nawet gdyby istniały zewnętrzne racje działania, niezwiązane z subiektywnym układem motywacyjnym danego podmiotu, to odwołanie się do nich nie byłoby w stanie wyjaśnić, dlaczego dany podmiot postąpił tak, a nie inaczej, gdyż "nic nie jest w stanie wyjaśnić (zamierzonych) działań podmiotu za wyjątkiem czegoś, co motywuje go działania". (shrink)

Artykuł jest recenzją i krótkim komentarzem do tekstów dotyczących normatywności i zebranych w dziale nazwanym „Normatywność. ‘Update’” i opublikowanych w jednym z numerów czasopisma „Avant”. Autor stara się wykazać, że często rozróżniane porządki myślenia o normatywności – moralny i pozamoralny, na poziomie ludzkich praktyk są ze sobą ściśle powiązane. Głównym celem artykułu jest wyraźne wyłuszczenie i skomentowanie aktualizacji podejścia do normatywności proponowanych przez publikujących w „Avancie” badaczy.

Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na pewne, z rzadka jedynie podnoszone aspekty pojęcia dobra. Zadanie takie poprzedzić należy pewnymi wstępnymi założeniami, ponieważ pojęcie to, będąc kluczowym terminem filozofii moralnej od początku jej historii, obrosło wieloma konotacjami i stało się częścią wielu, często wzajemnie sprzecznych, koncepcji moralnych. Należy zatem zaznaczyć, że w opracowaniu poniższym chodzić zatem będzie o pojęcie dobra rozumiane na sposób arystotelesowski, a rozważania koncentrować się będą w głównej części na rozstrzygnięciach normatywnych wysuwanych w obrębie współczesnego anglosaskiego neoarystotelizmu. (...) Zasadniczą tezą mojej pracy jest, że tak ujmowane, pojęcie to charakteryzuje się dwiema cechami, czy też może należałoby raczej powiedzieć, że jego normatywność organizuje się według dwóch wektorów wyznaczających sposób orientacji bardziej szczegółowych normatywów: natury jako źródła idei dobra, oraz pewnej formy emancypacji wynikającej z jej zastosowania. (shrink)

Społeczny charakter istoty osobowej człowieka wyrażony w antropologicznych wątkach historiozofii A. Cieszkowskiego wyznaczają dwa czynniki o charakterze normatywnym – prawo i moralność. Normatywność prawna reguluje zachowania zewnętrzne człowieka w skali międzyosobowych relacji społecznych oraz w wymiarze stosunków osobowo-grupowych i instytucjonalnych. Normatywność etyczna ma wyraz w wewnętrznych autoosobowych i interpersonalnych relacjach jako realizacja dobra moralnego. Osoba ludzka manifestuje przestrzeganie prawa poprzez obiektywizację w czynie (działaniu) treści normy prawnej. Obiektywizacje treści norm prawnych motywowane są funkcjonowaniem czynników rozumowych (racjonalnością). Obiektywizacje norm (...) etycznych, przejawiające się w postawie moralnej, motywowane są funkcjonowaniem woli. Całościowe wyposażenie osobowościowe człowieka wyznaczają czynniki racjonalne i wolicjonalne uzewnętrzniające się w czynie. Myślenie i działanie funkcjonuje komplementarnie, jako ontologiczna jedność w osobie ludzkiej oraz jako epistemologiczna i aksjologiczna nierozdzielna całość. "Socjum" osobowe człowieka jest zawsze zrelatywizowane do obiektywnych, tj. naturalnych i cywilizacyjno-kulturowych determinacji, tworzących historyczne warunki bytu człowieka. Istnienie osoby ludzkiej w jej dziejotwórczym czynie posiada znamiona egzystencjalnego zdeterminowania. (shrink)

Celem niniejszych rozważań jest zarysowanie nowego podejścia w analizowaniu, czym jest normatywność. Po pierwsze wskazuję na miejsce problemu normatywności we współczesnej filozofii, koncentrując się sporze pomiędzy naturalizmem i antynaturalizmem. Następnie omawiam tzw. odgórną drogę w badaniu normatywności, którą przeciwstawiam inspirowanej przez współczesną filozofię nauki, drodze oddolnej. W integracji podejścia odgórnego i oddolnego upatruję możliwość takiego badania zjawisk normatywnych, które nie będzie ich redukowało do jednego z rodzajów normatywności.