The essay presents an outline of the arguments for relativistic theses. Theses: about the theoretical incommensurability and undetermined translation interpreted in ethnic languages (Polish and Swahili). I justify the statement that the conceptual framework of individual languages – by analogy – to the analysed examples are mutually and fundamentally untranslatable. Untranslatable, at least concerning the fundamentally different cultural traditions characterizing the civilization of writing versus oral culture. I also indirectly justify the legitimacy of questioning the linear concept of development based (...) on the involuntary acceptance in the humanities and social sciences of Euclidean geometry. Consequently, the article is part of a series of publications in which I argue for the need to reconstruct fundamental epistemological categories. (shrink)

Na temelju analize strukture i slijeda postupka analogije, autor upućuje kritiku tezi o djelomičnoj svodljivosti, tj. tezi prema kojoj se analogija, izuzev onoga njezinog koraka koji predstavlja strogu analogiju, može svesti na vaganje. U radu se stoga prvo iznose neki problemi navedene teze, poput nenužnosti svodljivosti ili činjenice da se pod krinkom vaganja provodi prava analogija. Središnja je teza rada tvrdnja da analogiju nije moguće uspješno svesti na oblik vaganja.

O atual trabalho se debruça sobre o instituto do refúgio por um prisma jusfilosófico, significa a construção dos ditames jurídicos constituídos por uma via filosófica que permite uma pluralidade de oportunidade para concepção de possíveis soluções a partir de uma metodologia explicativa e do método de pesquisa bibliográfica. Os objetivos da pesquisas são: perscrutar a relação entre justiça e direito, compreender o conceito do refúgio jurídico, estudar o fenômeno do refúgio pelos conceitos de alteridade e hospitalidade do filósofo Derrida, analisar (...) se os refugiados são acolhidos a partir de uma ótica da hospitalidade. (shrink)

THE COMMON AS A NON-CAPITALIST FORM OF WEALTH. ANTONIO NEGRI’S THESIS ON THE CRISIS OF THE LAW OF VALUE AND ITS CONSEQUENCES The core aspect of Antonio Negri’s political philosophy and the reading of “Marx beyond Marx”, that is the thesis on the crisis of law of value, was analyzed here in details. Thesis that Negri’s altermodern humanism, at least since the end of the 1960’s, is developing in the strict interrelationship with the thesis on the crisis of law of (...) value was proposed. Together with an ontological assumption that we are living in the era of real subsumption of society under capital it creates the conceptual matrix of the project of the common. The main parts of this text explored the following problems: a) the context of the formulation of the thesis on the crisis of law of value; b) the meaning of the law of value in the Marx’s theory; c) Marxist debate on the status of law of value in socialism with reference to its usefulness for the projects of the alternative to capitalism; d) core aspects of the thesis; e) its consequences for the new theories of exploitation, antagonism and value for the present state of the development of capitalism. The aim of the text is to show the political meaning of the thesis of on the crisis of the law of value. (shrink)

Eden glavnih grehov, pripisanih tradicionalni filozofski estetiki, je normativizem, ki naj bi predstavljal grožnjo umetniški svobodi. Če naj bo normativizem eden glavnih grehov tradicionalne estetike, potem ni nič čudnega, da naj bi po mnenju nekaterih predstavnikov analitične estetike odrešitev našli v begu v čisti deskriptivizem. Ta naj bi bil ne le osvobojen vseh normativističnih teženj, pač pa tudi vsakršnega vrednotenja. Kot rezultat tega smo dobili več klasifikatoričnih ter aksiološko nevtralnih definicij umetnosti. Narejeni so bili poskusi ustvariti nekatere čisto deskriptivne koncepcije (...) umetnosti, ki naj bi po mnenju njihovih avtorjev nudile vsestranske značilnosti umetniške praxis in ki istočasno ne bi vsebovale nobenih vrednostnih sestavin ter nobenega normativizma. Institucionalna teorija umetnosti Georga Dickieja je klasičen primer tega pristopa. Vendar pa niti institucionalna teorija umetnosti niti katerikoli drugi poskusi ustvariti čisto deskriptivne in klasifikatorične teorije umetnosti niso izpolnili pričakovanj in niso postali izčrpne ter uspešne teorije umetnosti. Zdi se, da to ni bilo naključno ter da ni moglo biti drugače. Morali bi pričakovati, daje, kot je poudaril Theodor Adorno, »zamisel o vrednostno nevtralni estetiki nesmisel«. Mislim, daje obča teza, po kateri ima estetika vedno neke normativne temelje, preveč radikalna in premočna. Osebno bi raje govoril o normativnih vidikih estetike. Kot lahko vidimo, stopnja normativnosti različnih teorij ni vedno enaka. Vendar pa sam ne dvomim, da je estetika aksiološka disciplina ter da nobena čisto deskriptivna teorija ne more ponuditi vseobsežne označbe umetnosti. (shrink)

Podstawa przekładu: David Hume, Of the Balance of Trade, w: tegoż, Essays, Moral, Political, and Literary, ed. Eugene F. Miller, Liberty Fund, Inc., Indianapolis 1987. Przypisy, które nie pochodzą od Hume’a, zostały ujęte w nawiasy kwadratowe; wykorzystano w nich uwagi wydawcy edycji będącej podstawą tłumaczenia.

Współczesna kosmologia wskazuje na pewne przejawy jedności Wszechświata, np. uniwersalność praw przyrody, globalną czasoprzestrzeń, możliwość wyróżnienia uniwersalnego czasu i jednej, wspólnej historii, czy też ścisłe zależności między parametrami kosmologicznymi i stałymi fizycznymi a faktem istnienia życia. Wykorzystanie metody abstrakcji i wnioskowania analogicznego w analizie własności Wszechświata pozwalają, bez naruszania zasady autonomiczności nauki i filozofii, zasadnie argumentować za tezą o jego nomologicznej jedności. Z drugiej strony w kosmologii przyjmuje się założenia związane z określeniem przedmiotu jej badań oraz warunkujące jej uprawianie. Ich (...) podstawą jest przekonanie o stałym, niezależnym od czasu i miejsca, sposobie funkcjonowania przyrody. Pozwala to na formułowanie opisujących ją niezmiennych czasoprzestrzennie praw i ekstrapolowanie ich na cały Wszechświat. Uzasadnieniem takiej praktyki badawczej jest zgodność konstruowanych modeli kosmologicznych z obserwacją, efektywność wyjaśniania problemów badawczych, spójność z innymi działami wiedzy przyrodniczej oraz sukcesy programów unifikacyjnych i badań interdyscyplinarnych. (shrink)

Źródeł koncepcji genocentrycznej należy dopatrywać się w dynamicznym rozwoju XIX- i XX-wiecznej genetyki – zwłaszcza współczesnej syntezy ewolucyjnej oraz genetyki molekularnej. Za ideą tą stoi teza, iż w naukach biologicznych wyjaśnienia odwołujące się do czynników genetycznych są uprzywilejowane; przy tym istotnym założeniem idei genocentrycznej w ramach genetyki molekularnej jest to, że geny oraz kod genetyczny pełnią szczególną rolę w determinowaniu rozwoju organizmu. Chociaż stanowisko genocentryczne jest jednym z fundamentów współczesnej teorii ewolucji, to przez długi czas nie podejmowano na tym (...) gruncie problematyki biologii rozwoju. W związku z tym w ostatnich latach można dostrzec zwrot w stronę nurtu alternatywnego, wykazującego istotność uwzględnienia czynników poza-genetycznych w wyjaśnianiu zjawisk i procesów biologiczno-rozwojowych. Najistotniejsze w tym kontekście są argumenty i idee stojące za odrzuceniem specjalnej roli genów, zwłaszcza na gruncie ewolucyjnej biologii rozwoju; kontekst evo-devo wydaje się interesujący ze względu na ambicję integracji biologii rozwojowej i biologii ewolucyjnej. (shrink)

U članku je riječ o bitnim obilježjima i modelu demokratskoga odgoja u Deweyevu djelu. Polazno je pitanje: što za suvremenu deliberativnu demokraciju znači Deweyev koncept odgoja i obrazovanja. Može li se njegov etički ideal čovječnosti primijeniti kao filozofski temelj za vrednovanje i opravdanje demokratske prakse? Je li Dewey potkopao i razorio temelje liberalizma, kako je tvrdio Richard Rorty? Ili njegova obnova filozofije zapravo tek vraća u život liberalizam i otvara nove putove demokraciji? Najnoviji val recepcije Deweyeve filozofije sve dubljim intenzitetom (...) pokazuje zacijelo da iz njezina misaonoga naslijeđa plodonosnim sudarima s idejama i tendencijama suvremenoga doba izlazi na vidjelo nešto što ujedno prekoračuje okvir suvremenosti i upućuje na budućnost. U aktualnoj renesansi pragmatizma posebice je znakovito primijetiti kako Deweyeva vrhunski profinjena kritika modernoga »individualizma« i zagovor jačanja ćudorednih i participativno demokratskih poveznica u lokalnim zajednicama pronalazi odjeka u komunitarističkim argumentacijskim diskursima. Zaključna je teza da Dewey isticanjem supstancijalne povezanosti »communicatio–community–common« ne ruši temelje liberalizma i demokracije nego ih štoviše obogaćuje, učvršćuje i podiže na višu razinu. (shrink)

Članek je posvečen vprašanju, katere vire je pri pisanju svoje Cerkvene zgodovine oziroma dodatka k prevodu Evzebijevega istoimenskega dela uporabljal Rufin iz Akvileje. Iz samega besedila izhaja, da je upora­bljal tako ustne kot pisne vire, pri čemer Rufin prve večkrat navaja, drugih pa skorajda ne. Kljub temu je danes moč zanesljivo reči, da se je pri pisanju opiral na številne tako latinske kot grške vire. Rufinov ugled na področju (cerkvene) zgodovine je v zadnjem stoletju precej omajala teza, da je (...) za večji del svojega dodatka enostavno prevedel danes izgubljeno cerkveno zgodovino Gelazija iz Cezareje. Ker naj bi bilo vsebino slednje moč rekonstruirati iz kasnejših grških virov, je Rufinov dodatek v strokovnih krogih deležen manj pozornosti, kot si kljub svojim pomanjkljivostim zasluži. Članek se tako osredotoča predvsem na dva vidika Rufinovih pisnih virov — na vprašanje njegove odvisnosti od Gelazija in na vprašanje, za katere pisne vire dejansko lahko rečemo, da jih je uporabljal. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na pewne, z rzadka jedynie podnoszone aspekty pojęcia dobra. Zadanie takie poprzedzić należy pewnymi wstępnymi założeniami, ponieważ pojęcie to, będąc kluczowym terminem filozofii moralnej od początku jej historii, obrosło wieloma konotacjami i stało się częścią wielu, często wzajemnie sprzecznych, koncepcji moralnych. Należy zatem zaznaczyć, że w opracowaniu poniższym chodzić zatem będzie o pojęcie dobra rozumiane na sposób arystotelesowski, a rozważania koncentrować się będą w głównej części na rozstrzygnięciach normatywnych wysuwanych w obrębie współczesnego anglosaskiego neoarystotelizmu. (...) Zasadniczą tezą mojej pracy jest, że tak ujmowane, pojęcie to charakteryzuje się dwiema cechami, czy też może należałoby raczej powiedzieć, że jego normatywność organizuje się według dwóch wektorów wyznaczających sposób orientacji bardziej szczegółowych normatywów: natury jako źródła idei dobra, oraz pewnej formy emancypacji wynikającej z jej zastosowania. (shrink)

Teza o "neskrivljenom neznanju" je instrument u okviru teorije pravednog rata koja sluzi da se moralno opravda ucesce u ratu za pripadnike one strane koja je porazena; uslovi za neskrivljenost su da su porazeni borci iskreno verovali da brane pravednu stvar i da su takodje iskreno verovali da imaju nekih izgleda da pobede. Bez ovog instrumenta teorija pravednog rata, jedna teorija koja opravdava rat preko pravednog uzroka rata, bi porazenoj strani narocito ako je slabija, morala da unapred pripise krivicu (...) sto je uopste usla u rat. Medjutim, u savremenoj situaciji rasirene kriminalizacije rata sam pojam rata se menja i postaje izuzetno neodredjen. Kako ratovi postaju sve vise i vise "asimetricni", pre svega u snazi sukobljenih strana, cini se da se teorija pravednog rata suocava sa teskocom da u svoje okvire uopste situira "neskrivljeno neznanje", ali to povlaci teskocu te teorije da pokaze da pravda ide sa pobedom, otvarajuci tako pitanje artikulacije pravednog mira. (shrink)

Tekst niedostępny online z racji zgody na publikację przekładu tylko w wersji drukowanej.

Celem artykułu jest omówienie roli filozofii we współczesnych społeczeństwach zachodnich. Autor nie zgadza się z tezą Richarda Rorty’ego, według której filozofia jest bezużyteczna, jeśli chodzi o współczesne problemy społeczno-polityczne. Amerykański filozof twierdzi, że jeśli ktoś jest antyesencjalistą, to nie powinien oczekiwać od filozofii żadnego porządku w sprawach publicznych. Autor artykułu stara się dowieść, że można zaakceptować antyesencjalizm i antyfundacjonalizm Rorty’ego, a jednocześnie odrzucić jego poglądy na rolę filozofii.

Przedmiotem artykułu jest ukazanie realizmu strukturalnego jako stanowiska realistycznego w dyskusji, prowadzonej wokół realizmu naukowego – jego wybranych zalet i słabości. Realizm strukturalny jest odpowiedzią na wyzwanie, jakie realizmowi naukowemu stawiają historyczne fakty zmiany teorii w nauce. Nawiązuje on do semantycznego ujęcia teorii naukowych i wypracowanego w tym podejściu aparatu pojęciowego. Zgodnie z realizmem strukturalnym to, co zostaje zachowane z dojrzałych teorii naukowych po zmianie teorii, to ich sformułowania matematyczne, będące abstrakcyjnymi modelami teorii. Są one aproksymacyjnie prawdziwe, gdyż reprezentują realne (...) struktury rzeczywistości w sposób wolny od ontologicznej interpretacji, narzuconej przez język teorii. Realizm strukturalny i nawiązujący do niego semirealizm, który rozszerza niezmienniczość dojrzałych teorii na własności detekcyjne obiektów fizycznych, bronią tezy realizmu naukowego w kwestii aproksymacyjnej prawdziwości teorii naukowych, interpretując realistycznie zmiany teorii naukowych. Pozostawiają jednak na boku istotny dla realizmu problem reprezentowania rzeczywistości w teoriach naukowych. Oba wspomniane stanowiska, nawiązując do modelowego ujęcia teorii naukowych, przyjmują, że reprezentacja jest izomorfizmem struktur matematycznego modelu teorii i rzeczywistości. Takie rozumienie reprezentacji jest zbyt wąskie, nie uwzględnia, że struktura zjawisk nie jest jednoznacznie określona. Strukturę tę dla teorii zastępuje matematyczny model danych, który odzwierciedla zjawiska przedstawione jako związki własności określonych przez teorię. Realistyczna interpretacja modelu danych stanowi dla realizmu strukturalnego konieczne uzupełnienie, aby spełniał on naczelną tezę realizmu, głoszącą, że nauka poznaje świat taki, jaki jest niezależnie od teorii. Stanowi to podstawę, aby broniona w realizmie strukturalnym aproksymacyjna prawdziwość teorii naukowych miała ugruntowane uzasadnienie. Wskazanie potrzeby rozszerzenia realizmu strukturalnego i semirealizmu o odpowiednią dla nich koncepcję reprezentacji jest tezą tej pracy. W artykule zostały przedstawione podstawowe elementy współczesnej dyskusji wokół realizmu naukowego oraz stanowiska realizmu strukturalnego i semirealizmu jako uzgodnienie realizmu naukowego z faktem radykalnej zmiany teorii. Następnie zostały ukazane konsekwencje, jakie dla realizmu strukturalnego wynikają z semantycznego (modelowego) ujęcia teorii naukowych i związanego z tym pojęcia reprezentacji jako izomorfizmu struktur. Ostatni fragment został poświęcony wskazaniu, że aby spełnić postulaty realizmu naukowego zarówno realizm strukturalny, jak i semirealizm powinny być uzupełnione o interpretację reprezentacji rzeczywistości w modelu danych w duchu realizmu naukowego. -------------- Zgłoszono: 17/09/2020. Zrecenzowano: 12/10/2020. Zaakceptowano do publikacji: 09/11/2020. (shrink)

Artykuł ma charakter polemiczny – wyraża wątpliwość wobec potocznego przekonania, że materialne pozostałości po społeczeństwach minionych, skoro są jedynym o nich źródłem informacji, mówią „same za siebie”. Przekonanie to znajduje wsparcie w upowszechniającym się ostatnio w humanistyce światowej i europejskiej ukierunkowaniu badań nad kulturą materialną. Istotą owego ukierunkowania - jak twierdzą jego zwolennicy posługujący się hasłem „powrotu do materialności” lub „powrotu do rzeczy” - jest osłabienie czy wręcz wyeliminowanie nieuzasadnionej asymetrii między ludzkimi działaniami intencjonalnymi a nie-ludzkim, materialnym światem relacji przyczynowych. (...) Jednakże odczytywanie pradziejów z uporządkowanych przez archeologa materialnych wytworów jest ich odczytywaniem w języku wspólnotowym, a więc takim, w którym nadana została owemu zbiorowi wytworów treść dziejowa. Treść dziejowa uporządkowanego na muzealnej wystawie zbioru wytworów to rezultat uzgodnień wspólnotowych, literalne odniesienie przedmiotowe, „widziany społecznie” fragment rzeczywistości minionej, jej ujęcie z punktu widzenia akceptowanego kulturowo wcześniejszego zespołu stwierdzeń. Bez uzgodnień w języku wspólnotowym nie jest możliwe nadanie treści dziejowej porządkującej materialne wytwory, tak jak nie jest możliwe jej odczytanie bez znajomości języka wspólnotowego. Beduini czy australijscy aborygeni - przykładowo - nie uczestniczą w „umeblowaniu” świata kultury zachodniej, a więc bez znajomości jego języka wspólnotowego nie są w stanie odczytać treści dziejowej ze zbioru wytworów przedstawiającego ową treść. Język wspólnotowy ma charakter przedustawny; w sensie logicznym wyprzedza zarówno nadawanie materialnym wytworom treści dziejowej, jak i jej odczytanie przez odbiorcę. Materialne przedmioty, podobnie jak i miniona rzeczywistość, w której funkcjonowały, łączą się nierozerwalnie z kontekstem myślowym badacza, z jego kontekstem kulturowym. W związku z tym oddzielenie ich obiektywnego charakteru od kontekstu kulturowego, za pośrednictwem którego są one postrzegane, okazuje się niemożliwe. Nie jest więc możliwe oddzielenie rzeczy od naszego sposobu myślenia o nich. Przedmioty materialne w sensie przyrodoznawczym same w sobie nic nam nie mówią. „Tylko my to robimy” - by użyć sformułowania R. Rorty’ego. Główna teza artykułu ugruntowana jest więc w dokonaniach takich myślicieli jak: Kazimierz Ajdukiewicz, Jerzy Kmita, Hilary Putnam czy Willard Van Orman Quine. Upowszechniające się dziś urzeczowienie badań nad kulturą jest wyrazem mityzacji sposobu myślenia najbardziej czytelnego w kulturze popularnej, a polegającego z jednej strony na antropomorfizowaniu świata natury, z drugiej zaś na równoczesnej reifikacji kulturowego obrazu świata. (shrink)

Tak zwany spór o panteizm był istotnym wydarzeniem filozoficznym w niemieckim krajobrazie intelektualnym dwóch ostatnich dekad XVIII wieku, który spowodował jednocześnie odrodzenie zainteresowania Spinozą w Niemczech. Istnieje ogromna literatura dotycząca tego sporu z perspektywy zarówno filozoficznej, jak i czysto historiograficznej, jednakże pomimo intensywnie dyskutowanej tetralogii Jonathana I. Israela na temat historii oświecenia, wciąż brakuje nowej, szerszej debaty wokół relacji sporu o panteizm do globalnej dynamiki późnego oświecenia i jego wewnętrznych napięć. W artykule omawiane są kluczowe idee sformułowane przez Herdera, Goethego, (...) Fichtego, Kanta, Schleiermachera i Novalisa jako odpowiedzi na 'wyzwanie panteistyczne', które w formie prowokacji przedstawił Jacobi, a następnie pokazane jest, w jaki sposób ujawniają one pewne zasadnicze ideologiczne napięcia typowe dla nowoczesności. Wskazane są dwie podstawowe osie jako środki ciężkości całego sporu: oś transcendencji/immanencji oraz oś autonomii/heteronomii. Twierdzi się, że historyczny fenomen 'panteizmu' nie powinien być a priori wiązany z pewnym konkretnym emancypacyjnym potencjałem, lecz raczej potraktowany jako rodzaj 'soczewki' albo 'narzędzia sondującego' słabe punkty oświecenia i jego zaniedbane problemy, które w wielu przypadkach zostały wykorzystane przez kontroświeceniową reakcję. Podkreśla się jednak, że panteizm jako idea odegrał fundamentalną rolę w szybkim procesie de-eschatologizacji i jednocześnie jest znaczącym symptomem politycznej reorientacji w obrębie nowoczesności w sposób, który jednak nie ma nic wspólnego z tak zwaną klasyczną 'tezą o sekularyzacji' Löwitha, Schmitta czy Taubesa. (shrink)

O czterech typach argumentacji na rzecz logiki klasycznej Moim celem w tym artykule jest analiza argumentacji pod kątem poprawności standardowej logiki. Formułuję też kilka uwag krytycznych i porównawczych. Skupiam się na czterech najbardziej spójnych i kompletnych argumentach, które próbują uzasadnić wyróżnione stanowisko logiki klasycznej. Istnieją następujące argumenty: argumentacja pragmatyczno-metodologiczna Willarda van O. Quine’a, argumentacja filozoficzno-metalogiczna Jana Woleńskiego, argumentacja ontologiczno-semantyczna Stanisława Kiczuka, argumentacja metalogiczna. Moim zdaniem teza o poprawności logiki klasycznej jest racjonalnie uzasadniona tymi argumentacjami. Pozostaje problem, czy analizowana logika (...) standardowa jest jedyną właściwą logiką. (shrink)

Dva su osnovna shvatanja odnosa između ustavnih prava i analize proporcionalnosti. Prvo drži da postoji nužna veza između ustavnih prava i proporcionalnosti; drugo tvrdi da pitanje o tome da li su ustavna prava i proporcionalnost povezani zavisi od toga šta su ustavotvorci zapravo odlučili, tj. zavisi od pozitivnog prava. Prva teza se može označiti kao “teza o nužnosti”, druga se može označiti kao “teza o kontingentnosti.” Prema tezi o nužnosti, legitimnost proporcionalnosti je pitanje prirode ustavnih prava, dok (...) je prema tezi o kontingentnosti legitimnost proporcionalnosti pitanje tumačenja. U članku se zastupa teza o nužnosti. | Prethodna verzija ovog članka je objavljena u Chinese Yearbook of Constitutional Law (2010). 221–235. (shrink)

Tekst analizuje problem wielorakiej realizacji warunków doboru naturalnego: zmienności, reprodukcji i dziedziczności, przy czym główny nacisk położony zostaje na trzecią z wymienionych cech. Głównym celem prowadzonych analiz jest chęć pokazania, że możliwość wielorakiej realizacji doboru istniałaby nawet wówczas, gdyby pominąć argumenty z zakresu astrobiologii i sztucznego życia i skupić się wyłącznie na analizie genetyki znanych nam form życia. Tekst omawia również konsekwencje powyższej konkluzji, wskazując jak teza o wielorakiej realizacji warunków doboru wpływa na rozważania o takich zagadnieniach, jak: redukcjonizm (...) w biologii, definiowanie życia, badania dotyczące epigenetyki oraz autonomia biologii. Zaznaczone zostaje także jej znaczenie dla badań nad poziomami selekcji i wielkimi przełomami ewolucji. (shrink)

Povod za beogradski skup?Socijalizam i kultura? s kraja 1969. godine bile su zabrane. Od juna?68. u Srbiji je bilo oko cetrdeset intervencija, sto je znatno vise nego u ostalim YU republikama. Izveden je zakljucak o provincijalnosti i nedovoljno razvijenom kulturnom zivotu. Autor ovog rada je prosirio temu na siri plan jer su intencije dijaloga to dopustale. Paralelno s tim cinjenicama, dobro se uklapaju podaci o Golom otoku, koje daje Milovan Djilas. Otok je bio najdrasticnija i najdramaticnija zabrana u celokupnom postojanju (...) Druge YU. I iz negdasnje, i iz sadasnje perspektive, skup bi se mogao protumaciti kao krik i vapaj za slobodom. Razgovoru su presudno doprineli predstavnici beogradskog krila Praxis grupe, uz potonje, mahom neslavno, ucesce u dogadjajima, pre svega versko-gradjanskim ratovima; za razliku od glavne, zagrebacke?centrale? Praxisa, koja nije bila zahvacena nacionalistickim virusom. Izlazu se, najzad, argumenti o Dobrici Cosicu kao srpskom Faustu, te se dovodi u pitanje teza o piscu kao ocu nacije. (shrink)

U ovom radu interpretiran je istoriografski opus Erika Hobsbauma, jednog od najpoznatijih i najuticajnijih savremenih istoricara. Imajuci u vidu obimnost i slozenost tog opusa, autor je svoju analizu ogranicio na dva teorijska problema - Hobsbaumovo shvatanje koncepta 'socijalne istorije' i na ispitivanje funkcije 'istorijskog materijalizma' u nastanku i realizaciji tog koncepta. Prema autorovom misljenju, marksizam je Hobsbaumu posluzio kao plodno teorijsko stanoviste u tematizaciji istorije 'dugog XIX veka', ali mu je onemogucio celovitije razumevanje 'kratkog XX veka'. Osnovni razlog za to (...) lezi u cinjenici da 'sovjetski eksperiment' koji je sustinski odredio XX vek ne moze biti objasnjen iz 'istorijsko-materijalisticke' perspektive. Upravo u teorijskim deficitima marksisticke teorijske paradigme, a ne u Hobbaumovoj politickoj pristrasnosti, autor identifikuje osnovni uzrok slabosti njegovog tumacenja epohe komunizma. Stoga je u zakljucnom delu rada formulisana teza o neophodnosti formulisanja novog teorijskog okvira i konceptualnog aparata koji bi nam omogucio ne samo bolje razumevanje proslosti, vec i sadasnjosti i buducnosti. (shrink)

The paper offers a critical discussion of the thesis about the revived philosophical and political significance of Lenin, as recently propounded by Slavoj Zizek. Analyzing Zizek's writings, the author argues that the call for a "return to Lenin" derives from Zizek's strategy of "textual provocation" and the frustrating position of the leftist, radical tradition of political thought after the collapse of communism. U radu je prikazana i kriticki interpretirana teza o filozofskoj i politickoj aktualnosti Lenjina koju je nedavno formulisao (...) Slavoj Zizek. Na osnovu analize Zizekovih tekstova, autor obrazlaze svoju ocenu po kojoj je zamisao "povratka Lenjinu " proizvod Zizekove strategije " tekstualne provokacije " i frustrirajuceg polozaja u kojem se, nakon sloma komunizma nasla leva, radikalna tradicija politickog misljenja. (shrink)

Naspram ustaljene interpretacije platoničke umjetnosti, kako je ona ontološki i spoznajno irelevantna jer je bitno određena mimetičkim konceptom kao pukom kopijom materijalne stvarnosti, te je stoga izgnana iz Države, ovdje podastiremo neke interpretacije koje tumače sasvim suprotno. Naime, moguće je pokazati da mimetički princip nije razlog Platonove osude umjetnosti, te daje zapravo pojam umjetničkog mimesisa utemeljen u metafizičkom pojmu mimesisa kao aproksimacije ili postupnog nalikovanja paradigmi. U tom slučaju umjetnički mimesis postiže višu ontološku vjerodostojnost i oponaša idealno posredstvom osjetilnoga. “Argument (...) sličnosti” u Parmenidu može predstavljati ozbiljnu prepreku u prihvaćanju, s jedne strane, teze o odnosu sličnosti između ideja i pojedinačnosti, tj. između paradigme i njene slike, te s druge strane može učiniti upitnom i tezu o aproksimaciji gdje mimetički koncept ima metafizičko utemeljenje. Međutim, ideja shvaćena kao sintetičko objedinjavanje množnog predstavlja ispravno stajalište za objašnjenje fenomena, a postaje upitna kada se stavi u istu razinu sa svojim egzemplarima. Ukoliko je odnos sličnosti između paradigme i njene slike određen “dinamičkom”, a ne “simetričnom sličnošću” u kojoj oba relata imaju isti stupanj ontološke autentičnosti, tada teza o filozofskom mimesisu kao aproksimaciji na kojemu počiva i umjetnički mimetički koncept ima svoj legitimitet.Contrary to the common interpretation of Platonic art that supports the view that it is ontologically and gnoseologically irrelevant because it is mainly defined by mimetic concept as a mere imitation of the material world, and is thereforebanished from the Republic, we will offer some different interpretations. Namely, it is possible to show that mimetic principle is not the reason why Plato condemns art, and that the notion of artistic mimesis in fact stems from the metaphysical notion of mimesis as approximation or gradual resemblance to the paradigm. In this case artistic mimesis achieves higher ontological authenticity and imitates the ideal by means of the sensory. Parmenides’ “resemblance argument” may constitute a serious obstacle for the acceptance of, on the one hand, the idea of the relation of resemblance between Forms and particulars, that is between the paradigm and its image, and on the other hand it may question the idea of approximation in which mimetic principle has metaphysical foundation. However, when Form is seen as a synthetic unity of many things , it then represents the right standpoint for the explanation of the phenomena, and it becomes questionable when it is placed on the same level with its exemplars. If the relation of resemblance between the paradigm and its image is determined by the “dynamic”, and not by “symmetric resemblance” in which both parts are on the same level of ontological authenticity, then the view of philosophical mimesis as approximation on which relies artistic mimetic concept is legitimate. (shrink)

Ideja identiteta izobličila se pretpostavkama monolitne afilijacije, uvjerenja da osoba pripada samo jednom kolektivu. Teško je i danas zanijekati kruženje takvih pristupa, međutim teza o »pluralnom monokulturalizmu« nobelovca Amartye Sena razotkriva njihovu redukcionističku pogrešku. U ovom članku cilj nam je pokazati razmjere te pogreške i njezine implikacije na pitanje globalne pravde. »Pristupom sposobnostima« nudimo mogući smjer u rješavanju nagomilanih multikulturalnih problema te zaključujemo kako jedino ispravnom idejom i realizacijom kreposti pravednosti možemo utemeljiti put u ispravno formiranje svijesti o osobnom (...) i društvenom identitetu.The idea of identity has been distorted by the assumptions of monolith affiliation, the beliefs that each person belongs to one collective only. It is hard to deny the circulation of these monolith approaches nowadays, but the thesis of Nobel Prize winner Amartya Sen about “plural monoculturalism” exposes their reductionist error. In this article our aim is to show the proportions of this error and implications on the question concerning global justice. With the “capability approach” we are offering possible direction in solving some major multicultural problems, and we conclude that only with the right idea and realization of virtue of justice it is possible to establish a way in proper forming of our consciousness about personal and social identity. (shrink)

W niniejszym artykule przedstawiam lub rekonstruuję oraz krytycznie komentuję argumenty za istnieniem Boga podane przez Stanisława Ziemiańskiego SJ. Wśród tych argumentów odróżniam argumenty ogólnometafizyczne, metafizyczno-przyrodnicze oraz metafizyczno-antropologiczne. Głównym założeniem argumentów ogólnometafizycznych jest teza o niekonieczności powiązania istnienia z różnymi treściami/istotami bytów (przygodność istnieniowa/radykalna) oraz form substancjalnych lub przypadłościowych z ich podmiotami (przygodność istotowa/częściowa). Gwarantem zachodzenia tego powiązania ma być Bóg jako byt, w którym związek między wymienionymi czynnikami przyjmuje charakter konieczny. Argumenty metafizyczno-przyrodnicze nie są aż tak abstrakcyjne, lecz odwołują (...) się do pewnych danych kosmologii (Wielki Wybuch, negentropia) i biologii (powstanie organizmów żywych jako samopowielających się całości funkcjonalnych). Odwołanie się do działania Boga ma wyjaśniać te (same w sobie) jednorazowe lub znikomo prawdopodobne zdarzenia lub zjawiska. Na inne dane zwracają uwagę argumenty metafizyczno-antropologiczne. Są to mianowicie następujące, powszechnie występujące wśród ludzi, fenomeny: pragnienie szczęścia, poczucie prawa moralnego, oddawanie czci istocie najwyższej. Według omawianego Autora wyjaśnienie tych fenomenów jedynie w odwołaniu do czynników psychologicznych i społecznych jest niesprawne. Natomiast stają się one zrozumiałe, gdy potraktujemy je jako odmiany ludzkich odniesień do realnie istniejącego Boga. Dyskutując powyższe argumenty, zwracam uwagę na szanse i ograniczenia argumentacji teistycznej we współczesnych dyskusjach filozoficznych. Wartość argumentów metafizyczno-przyrodniczych zależy od zmieniającego się stanu wiedzy naukowej, a argumentów metafizyczno-antropologicznych – od zmieniających się ludzkich nastawień. Od powyższych zależności wolne są argumenty ogólnometafizyczne, jednak wydają się one zbyt abstrakcyjne dla współczesnego czytelnika. (shrink)

Prilog ispituje pretpostavku o univerzalnosti metafore i njenu ulogu u diksursu filozofije i nauke. U prvom delu istrazuje se teza o metafori kao?sveproz?imajuc?em sredstvu? i njen uticaj na metadiskurs o filozofiji i nauci u prilozima nekih savremenih epistemologa nauke i filozofije jezika. Cilj rasprave je, s jedne strane, pokazati da se univerzalizacija metafore uglavnom vise odvija kao precutna zamena metafora modelima i analogijama nego kao razrada pretpostavljene konstitutivne uloge genuinih metafora u racionalnom diskursu. Na toj osnovi se u drugom (...) i trecem delu pokusavaju pruziti argumenti za lociranje tradicionalno prepostavljene?iracionalnosti? metafora da bi se iznova promislila vaznost razlike izmedju doslovnosti temeljnih jezickih funkcija s jedne strane i emfaticnih iskaza sadrzanih u metaforickim izrazima s druge strane. Time se sugerise drugaciji model vrednovanja metafora kao univerzalnih, legitimnih i epistemicki inovativnih u racionalnom diskursu filozofije i nauke. Ovakvo gledanje na metafore dopusta da se verovanje u univerzalni karakter prenosa u jeziku i misljenju temelji u univerzalnosti jezicnih funkcija, a ne u posebnosti metafore kao forme izricaja, a da se pri tome metafore i dalje smatraju onim sto zapravo jesu: posebni i ujedno karakteristicni deo jezika bez kojeg nikakav uvid u diferencijalni i materijalni karakter jezika ne bi bio moguc. (shrink)

In his essay?The Protestant Ethic? Max Weber explains the specific economic development and the foundation of capitalism in Western Europe due to the appearance of protestant sects and the?spirit of capitalism?. By doing so, Weber assigns religion a significant place among the factors of social and economic development. Taking Weber?s theory and argumentation as a starting point, this article drafts a thesis on?orthodox ethic? and determines its role in the development of the?spirit of capitalism? in orthodox countries. For that purpose (...) this article compares political-historical circumstances on the territory of the Western and Eastern Church on one, and pictures the theological-philosophical basis of both Protestantism and Orthodoxy on the other side. U svom eseju?Protestantska etika? Maks Veber specifican ekonomski razvoj i utemeljenje kapitalizma u zemljama Zapadne Evrope objasnjava po?javom protestantskih sekti i svojevrsnim protestantskim?duhom kapitalizma?, dodeljujuci na taj nacin religiji znacajno mesto medju ciniocima drustvenog i ekonomskog razvoja. Polazeci od Veberove teorije i argumentacije, u ovom radu se zeli postaviti teza o?pravoslavnoj etici? i odrediti njena uloga u razvoju?duhu kapitalizma? u pravoslavnim zemljama. Pri tome se uporedjuju kako politicki-istorijske okolnosti na teritoriji Zapadne odn. Istocne crkve, tako i teolosko-filozofske osnove protestantizma s jedne, i pravoslavlja s druge strane. (shrink)

Povod za beogradski skup?Socijalizam i kultura? s kraja 1969. godine bile su zabrane. Od juna?68. u Srbiji je bilo oko cetrdeset intervencija, sto je znatno vise nego u ostalim YU republikama. Izveden je zakljucak o provincijalnosti i nedovoljno razvijenom kulturnom zivotu. Autor ovog rada je prosirio temu na siri plan jer su intencije dijaloga to dopustale. Paralelno s tim cinjenicama, dobro se uklapaju podaci o Golom otoku, koje daje Milovan Djilas. Otok je bio najdrasticnija i najdramaticnija zabrana u celokupnom postojanju (...) Druge YU. I iz negdasnje, i iz sadasnje perspektive, skup bi se mogao protumaciti kao krik i vapaj za slobodom. Razgovoru su presudno doprineli predstavnici beogradskog krila Praxis grupe, uz potonje, mahom neslavno, ucesce u dogadjajima, pre svega versko-gradjanskim ratovima; za razliku od glavne, zagrebacke?centrale? Praxisa, koja nije bila zahvacena nacionalistickim virusom. Izlazu se, najzad, argumenti o Dobrici Cosicu kao srpskom Faustu, te se dovodi u pitanje teza o piscu kao ocu nacije. (shrink)

Although former Yugoslavia constituted what was widely held to be the most "promising" communist country in terms of potentials for economic reform and political democratization, Serbia remained the only East European country in which the former communist elite managed to defeat its opponents in a series of elections and preserve important elements of institutional and ideological continuity with the old system. Moreover, its regime played a conspicuous role in Yugoslavia's violent collapse. In the specialist literature, the "Serbian exceptionalism" thesis has (...) been elaborated in a number of forms. These are critically reviewed in the first part of the paper, classifying the paradigms according to whether they emphasize: 1) Serbian traditionalist, authoritarian, and collectivist political culture, 2) the affinity between traditional Serbian national populism, Russophile anti-Westernism, and communism, 3) the exclusivist and assimilating character of Serbian nationalism, or 4) the appeals of the contemporary Serbian political elite led by S. Milosevic. In the second part of the paper an alternative explanation is presented that seeks to be both interpretively adequate and causally plausible. It rests on five basic factors: 1) historical legacy ; 2) institutional analysis ; 3) ideology ; 4) leadership and social base ; and 5) the role of the Diaspora.. Iako se pre 1990. smatralo da bivsa Jugoslavija medju svim komunistickim zemljama ima najbolje potencijale za ekonomsku reformu i politicku demokratizaciju, Srbija je ostala jedina istocnoevropska zemlja u kojoj je nekadasnjoj komunistickoj eliti poslo za rukom da porazi svoje protivnike u nekoliko uzastopnih izbornih nadmetanja i da ocuva znacajne elemente institucionalnog i ideoloskog kontinuiteta sa starim sistemom. Stavise, taj je rezim igrao krupnu ulogu u nasilnom raspadu SFRJ. U specijalistickoj literaturi, teza o "srpskoj izuzetnosti" razvijana je u razlicitim formama, cijem kritickom razmatranju je posvecen prvi deo rada. Identifikovano je nekoliko paradigmi, u zavisnosti od toga da li osnovni naglasak stavljaju na: 1) tradicionalisticku, autoritarnu i kolektivisticku politicku kulturu Srba, 2) afinitet izmedju tradicionalnog srpskog nacionalnog populizma, rusofilskog antizapadnjastva i komunizma, 3) ekskluzivisticku i asimilacionisticku prirodu srpskog nacionalizma, ili pak 4) odlike savremene srpske politicke elite na celu sa S. Milosevicem. U drugom delu rada izlozio je alternativno objasnjenje, ciji su glavni oslonci: 1) istorijsko nasledje, 2) institucionalna analiza, 3) ideologija, 4) osobine vodja i drustvena baza i 5) uloga dijaspore.. (shrink)

Wittgenstein započinje svoja Predavanja o religioznom vjerovanju tvrdeći kako ne bi proturječio religioznoj osobi koja vjeruje u Strašni sud, iako on osobno ne dijeli takva uvjerenja. Kasnije izjavljuje kako nije siguran mogu li religiozni vjernici i pojedinci koji ne vjeruju istinski razumjeti jedni druge. Neki filozofi tumače ove primjedbe kao dokaz da je Wittgenstein smatrao kako su religijski i nereligijski diskursi nesumjerljivi, u tom smislu da nereligiozna osoba ne može razumjeti religioznu kada ova govori o svojim vjerovanjima, kao i da (...) su religiozna vjerovanja imuna na kritiku izvana kao posljedica te navodne nesumjerljivosti. Hilary Putnam je tvrdio da je Wittgenstein vjerovao kako dijalog između religioznih i nereligioznih osoba podrazumijeva određeno nesporazumijevanje, koje međutim nije posljedica nesumjerljivosti. Predlažem drugačije sagledavanje „nesuprotstavljenosti“ i Wittgensteinovog shvaćanja religioznog vjerovanja, pri čemu se slažem s Putnamom da se teza o nesumjerljivosti ne može pripisati Wittgensteinu. (shrink)

Jan Duns Szkot był myślicielem oryginalnym i wyrafinowanym, żył i tworzył na przełomie XIII i XIV wieku. Jego dociekania dotyczące woli i ludzkiej wolności zrywają z pojmowaniem tych kategorii przez filozofów greckich, przekraczają idee jego scholastycznych poprzedników i stanowią przełom w europejskiej myśli woluntarystycznej. W artykule wyeksponowano trzy oryginalne tezy woluntarystyczne Szkota: że, po pierwsze, wola jest dynamiką, która osiąga swój cel i spełnienie sama w sobie, a nie w przedmiotach zewnętrznych, po drugie, że wolność ma źródło w przygodności ludzkiego (...) istnienia, stanowiąc zarazem istotną własność ludzkiego bytu, oraz po trzecie, że w dziejach filozofii żaden myśliciel bardziej radykalnie niż Szkot nie obstawał za tezą o bezwarunkowej autonomii woli i ludzkiej wolności. To filozoficzne ujęcie zagadnienia ludzkiej wolności zostaje wskazane jako istotny i trwały wkład Dunsa Szkota w nasze pojmowanie człowieka, określając podstawy ludzkiej autonomii i przysługujących człowiekowi niezbywalnych praw. (shrink)

Niniejszy artykuł poświęcony jest zagadnieniu wyjaśnienia poznania w teleosemantyce, która jest najbardziej zaawansowaną wersją reprezentacyjnej teorii umysłu. Krytyka reprezentacjonizmu ze strony teorii poznania ucieleśnionego powoduje, że założenia i tezy teorii reprezentacyjnych powinny zostać poddane analizie w kontekście pytania o adekwatność i sukces tego podejścia. Głównym założeniem tego podejścia jest teza, że procesy poznawcze jak percepcja, myślenie pojęciowe, wiedza itp. polegają na wytwarzaniu reprezentacji mentalnych i operowaniu nimi. Materialną składową reprezentacji mentalnych są stany neuronalne mózgu, będące nośnikami treści poznawczych. Głównym (...) problemem tego podejścia jest wyjaśnienie przypisywania stanom mózgu treści pełniących funkcję reprezentacji. Teleosemantyka łączy wyjaśnienie nadawania treści z zagadnieniem intencjonalności stanów mentalnych i tezą o reprezentacyjnym charakterze poznania. Jako punkt wyjścia, zostały omówione związki jakie zachodzą pomiędzy ogólnym pojęciem reprezentacji a intencjonalnością. Ogólna struktura reprezentacji jest strukturą spełniającą warunki intencjonalności zarówno w sensie „bycia o czymś”, jak i skierowania na przedmiot intencjonalny. Problemem do rozwiązania jest konstytuowanie relacji reprezentacji i przypisywanie treści stanom mózgu. Następnie podana została analizie propozycja rozwiązania tego problemu przedstawiona przez R. Millikan w jej teorii teleosemantyki. Upatruje ona źródło intencjonalności w biologicznych funkcjach zdobywania informacji niezbędnej do przetrwania. Funkcje te spełniane są przez relacje konstytuujące reprezentacje mentalne. Semantyka reprezentacji jest nadana przez cel funkcji biologicznej, natomiast warunki prawdziwości skorelowane są z własnościami otoczenia. Końcowa część poświęcona jest omówieniu ograniczeń takiego ujęcia i przedstawieniu krytyki ze strony stanowisk antyreprezentacyjnych. Prowadzi to do konkluzji, że teleosemantyka, rozwijając relacyjne rozumienie reprezentacji wnosi do wyjaśnienia poznania ważny element. Łączy pojęcie intencjonalności z reprezentowaniem świata w umyśle. Nie daje jednak jeszcze pełnej odpowiedzi na pytanie o konstytucję treści poznawczych. Nie powinna też być traktowana jako jedyny i uniwersalny sposób rozwiązania problemu treści, ale jako jedna z propozycji wyjaśnienia elementów poznania wyposażonych w treść intencjonalną. (shrink)

Celem artykułu jest częściowe uzasadnienie negacji tezy, którą nazywam tezą o genezie realizmu strukturalnego. Dotyczy ona postulowanych w obrębie pewnej metafilozoficznej narracji związków między współczesnymi stanowiskami zwanymi epistemicznym realizmem strukturalnym i ontycznym realizmem strukturalnym a poglądami filozofów z początku XX wieku. W artykule rekonstruuję wymienione dwa stanowiska, postulowane związki, jakie mają one mieć z dwoma filozofami, Henri Poincarém oraz Ernstem Cassirerem, a następnie przedstawiam, dlaczego te postulowane związki są nietrafnie rozpoznane. Niesie to za sobą wnioski dotyczące swoistości wymienionych stanowisk oraz (...) pojęć obiektywności i rzeczywistości w ich kontekście. (shrink)

Ovaj rad govori o odnosu znanosti i filozofije ili, preciznije, o naturalizaciji filozofije. U prvom dijelu rada namjeravamo predstaviti Quineov teorijski okvir vezan za znanstveni utjecaj na filozofski diskurs i istraživanje. Quine je u svojim filozofskim spisima naglašavao važnost znanosti, u naturaliziranim ili normativnim epistemološkim oblicima. Ideja jedne održivije pozicije znanja utemeljene na znanosti često se smatra središnjom idejom Quineove epistemologije. Daleko od bilo kakvog oblika kozmičkog egzila, i filozofi, prema Quineu, prihvaćaju najbolje znanje koje im je u određenom trenutku (...) dostupno.Sličan fenomen pronalazimo u Descartesovom konceptu životinjskih duhova te se time potvrđuje teza o upotrebi najboljeg dostupnog znanstvenog znanja u određenom trenutku. Quineovu koncepciju, razvijenu u području analitičke filozofije, analiziramo na primjeru Descartesovog pojma životinjskih duhova, gdje se pokazuje utjecaj dominantne znanstvene paradigme na filozofski diskurs. Budući da Quineov okvir smatramo vrlo relevantnim, njegovo smo stajalište usvojili kao svojevrsnu interpretativnu paradigmu koja nam pomaže da bolje razumijemo određeni problem iz domene povijesti filozofije. Drugi dio rada analizira pojam životinjskih duhova koji su u Descartesovoj filozofiji shvaćeni kao posrednički entiteti koji povezuju um i tijelo. Nekoć snažna znanstvena ideja, životinjski duhovi su gotovo iščezli s napretkom znanosti te su zamijenjeni drugim znanstvenim paradigmama. Pojam životinjskih duhova smatran je Descartesovom kritičkom točkom i stoga je često zanemaren u filozofskim analizama. U ovom radu iznosimo hipotezu o tome kako je znanost preobrazila Descartesov filozofski diskurs analizirajući neobičan slučaj životinjskih duhova, pokazujući u isto vrijeme ograničenja i nedostatke novog modusa philosophandi. (shrink)

Francis Fukuyama nie potrzebuje specjalnej prezentacji, ponieważ ten amerykański filozof polityczny zasłynął w świecie tezą o „końcu historii”. Autor omawia w artykule koncepcję thymos Fukuyamy, która została skrytykowana. Według autora, Fukuyama upraszcza rzeczywistość, kiedy z koncepcji thymos wywodzi przechodzenie państw do demokracji, co jest nieuzasadnione.

U ovom clanku autor nastoji da analizira odnos morala i prava u okviru savremene pravne teorije. Odnos prava i morala moze se posmatrati na tri razlicita nacina: teza o identitetu - pravo i moral su osnovi identicni sistemi normi pri cemu su pozitivne pravne norme podredjene osnovnim moralnim principima (prirodna pravna teorija), teza o odvajanju - pravo i moral su konacno razliciti sistemi normi (pravni pozitivizam), teza o polaritetu - pravo i moral su dva razlicita normativna sistema, (...) ali se oni medjusobno radikalno ne iskljucuju, vec izmedju njih postoji znacajan nivo dodirivanja i nadopunjavanja. Ova teza na najbolji nacin je predstavljena u pravnim teorijama H.L.A Harta i Ronalda Dworkina. Na logickom nivou, teza o polaritetu na specifican nacin sintetise i prevladava jednostranosti teze o identitetu i teze o odvajanju. U isti mah na socioistorijskom nivou, ova teza proizvod je specificnog istorijsko-socijalnog razvitka angloamerickih pravnih i politickih institucija. U tekstu se ukazuje i na relevanciju ove teorijske kontraverze pri suocavanju sa prosloscu posttotalitarnih politickih poredaka i drustava. (shrink)

Cultural images of the world as a condition for the autonomy of music. The general aim of the essay is to pose the question of the relationship between the elements of a socially shared, general image of the world (using Aaron Gurevich’s terminology) and the possibility of constructing the idea of autonomous music. Musical autonomy is understood here as the thesis that the order of music is independent from any other order, e.g. social, cultural etc. Hence the focus of these (...) considerations is on cultural images of music that situate music beyond external social conditions. Several possibilities of this type are considered, such as the Pythagorean connection between music and the cosmic order, the Iranian concept of Aša, and the ancient Chinese connection between music and the cosmo-political order. Shamanism is considered as a possible archaic source for this kind of mental operation. These considerations do not aim at any kind of archaistic reduction, but rather at describing the cultural-historical conditions that made the very idea of autonomous music possible. Elementy kulturowego obrazu świata jako warunek autonomizacji muzyki. Celem artykułu jest postawienie pytania o zależność między elementami społecznie podzielanego, ogólnego obrazu świata (w terminologii Aarona Gurevicha) a możliwością ukonstytuowania idei autonomii muzyki. Autonomia ta rozumiana jest jako teza o niewywiedlności zasad muzyki z odmiennych względem niej porządków: społecznych, kulturowych, itp. Przedmiotem rozważań są zatem takie kulturowe obrazy muzyki, które usuwają ją ze społecznej empirii poprzez powiązanie z porządkiem innego rodzaju. Omówionych zostaje kilka możliwości tego typu, w tym pitagorejskie skojarzenie muzyki z ideą kosmosu, perskie z ideą Aša, czy chińskie z porządkiem kosmogonicznym i politycznym zarazem. Jako możliwe archaiczne podłoże dla tego rodzaju operacji podany zostaje przykład szamanizmu. Celem rozważań nie jest przy tym redukcja autonomistycznego myślenia o muzyce do archaicznych obrazów świata, lecz poszukiwanie historyczno-kulturowych warunków, które umożliwiły późniejszą konstrukcję idei muzyki autonomicznej. (shrink)