Fahreddin er-Râzî (öl. 606/1210) bazı eserlerinde dile getirdiği naklî/lafzî delillerin zannîliği meselesini temellendirirken zikrettiği öncüllerden en önemlisi “naklî delile muârız olacak aklî bir delilin bulunması ihtimali vardır” şeklindedir. Bu öncül aklî delilin kesinlik verdiği üzerine kuruludur. Şöyle ki naklî bir delilin aklî bir delille teâruz etmesi hâlinde ya ikisinden birisi kabul edilip diğeri reddedilir ya her ikisi de kabul edilir ya da hiçbirisi kabul edilmez. Son iki ihtimal çelişiklerin aynı anda bir arada olması veya aynı anda olumsuzlanması imkânsız (...) olduğundan uygulanamaz. Akıl naklin aslı olduğundan ve aklî delil kesinlik bildirdiğinden naklî delil kabul edilip aklî delil reddedilemez. Öyleyse aklî delil kabul edilir ve naklî delil ret ya da tevil edilir. Sonuç olarak naklî delilin kesinliği ortadan kalkar. Bu söylem günümüzde kendisine nispet edilen bazı iddialar sebebiyle Râzî özelinde önemli bir probleme sebep olmaktadır. Zira özellikle el-Metâlibü’l-ʻâliye isimli eserinin mukaddimesindeki ifadeleri delil gösterilerek Râzî’ye “aklın metafizikte kesinliğe ulaşamayacağı” görüşü nispet edilmiştir. Dolayısıyla Râzî görünürde akıl ve aklî delil hakkında iki çelişik hüküm vermektedir. Bu çalışmada yukarıda tasvir edilen problem çözüme kavuşturulmaya çalışılacaktır. Öncelikle Râzî’nin aklın sınırından bahseden ifadeleri bağlamı içinde aktarılacak ardından bu ifadeler tahlil edilecektir. Temel iddiamız Râzî’nin gerçekte akıl hakkında iki zıt söylemi olmadığı şeklindedir. (shrink)

In some works of Fahr al-Dīn al-Rāzī (d. 1210), there is a discourse related to the claim that textual evidence produces uncertainty. This claim was put forward as a theory based on approximately eleven premises although this number varies in some of his works. According to this theory, textual evidences are not convenient for drawing definite conclusions about the meanings indicated by these evidences due to the situations which is caused by (ⅰ) the language itself and (ⅱ) the use of (...) the speaker of the language and (ⅲ) understanding of listener respectively. There is an additional phrase “This claim is not valid absolutely” in some of the works that mention this theory. Even though that is the case, this addition is not enough -at first glance- to solve the problem. If the problem of the uncertanity of textual evidence, which was put forward systematically for the first time by Fahr al-Dīn al-Rāzī as far as is known, is accepted in the borad sense it might cause some critical problems concerning the science of Kalām. The most important one among these problems can be presented in this way: In the science of Kalām, it is claimed that the certain (yakīnī) propositios and certain evidences are used in the issues that Kalām deals with and substantiates. On the other hand, the true narrative (al-khabar al-sādiq) is counted as one of the sources of knowledge in this science. The true narrative has subsections in the form of narratives transmitted from so many groups of people that are almost impossible to agree on a lie. Because all of these have reached us by way of words and narration, the issue of the uncertanity of textual evidence renders these subsections problematic. Consequently, one of the sources of knowledge in the science of Kalām happens to lose its reliability. In the present work, the following problem is analyzed: The problem of the uncertanity of textual evidence in that it causes one fundamental source of knowledge to be eliminated in the science of Kalām. [In the present paper] Two solutions will be offered to solve the problem: (a) Questioning how the issue was discussed after Rāzī and how Rāzī was understood, then showing which understanding is in accordance with Rāzī's statements. For, in order to reach the most accurate conclusion about a problem, how the issue is understood and explained in the historical process has a very important position. To solve a problem regarding a scholar like Rāzī, who left many works that must be examined from a holistic point of view, it is extremely important to consider first-hand his students, close followers and critics. (b) Showing the field and issues in which the textual evidence can be used epistemologically" through "the tripartite division of the issues whose knowledge is sought to be attained, as known only by reason, known only by transplantation, and known by both" in Kalām. Because the division of the issues according to the ways and sources of knowledge will reveal which information sources can be used in what kind of issues and where they will pose a problem when used. Accordingly, the power or consistency of an information source should be examined through issues that are not objectionable in their epistemological use. The aim of this study is to solve the problem in two ways to have been mentioned. (shrink)

İbn Sînâ, sonrakilerden bazılarının kâide-i vâhid veya “bir kuralı” (BK) olarak adlandırdığı şeyin sıkı bir savunucusudur. BK’nın ana fikri şunu ifade etmektedir: Birden, doğrudan, yalnızca bir ortaya çıkar. İbn Sînâcı bu kuralın ikincil literatürdeki tartışması genellikle onun hususi bir uygulama alanı yani, sudûr meselesiyle sınırlıdır. Sonuç itibarıyla, BK’nın ne anlama geldiği ve İbn Sînâ’nın onu neden savunduğu kesin değildir. Bu yazıda ben bu meseleyi iki şey yaparak çözmeye çalışmaktayım: Bunlardan biri tasavvur, diğeri ise tasdik açısındandır. İlkin, sadece BK’nın terimlerinin, yani (...) onun özne ve yükleminin ne anlama geldiğini açıklamaktayım. Bunu yaparken, BK’nın dar ve geniş anlamları arasında ayırım yapmakta ve İbn Sînâcı bakış açısından BK’nın kapsamının geniş olduğunu; bunun ise BK’nın fail nedenliğin temel ilkesi olduğu anlamına geldiğini göstermekteyim. Bu sebepledir ki, farklı bağlamlarda önemli felsefî tezleri inşa etmede bu kurala başvurulmuştur. İkinci olarak, İbn Sînâ’nın el- Mübâhasât’ta BK’na dair sunduğu argümanı değerlendirmekteyim. Bu argümanı açıklarken onun bazı gerçekçi varsayımlarını ortaya çıkarmaktayım. Sonrasında, ilk olarak Behmenyâr tarafından öne sürülen ve daha sonrasında Fahreddin er-Râzî tarafından yaygınlaştırılan bir eleştiri ışığında bu meseleyi daha açık hale getirmekteyim. Devamında İbn Sînâ’nın, söz konusu argümanın öncülleri içerisinde, gündeme getirilen itirazları karşılayacak dayanaklarının olup olmadığına bakarak bir sonuca varmaktayım. (shrink)

Bu araştırma, İbn Sînâcı ve İbn Sînâ-sonrası temsilciliğe ve kavramcılığa yönelik Fahreddin er-Râzî’nin tutumunun g mini, onu bu gibi öğretilere karşı giderek daha çok şüpheye düşüren nedenleri irdelemeyi amaçlamaktadır. İbn Sînâ’nın temsilciliğine göre bilgiye, zorunlu olarak, bilgi nesnelerinin mahiyetleriyle özdeş olan zihnî suretler aracılık eder. İbn Sînâ-sonrası bazı düşünürler, zihnî suretleri mahiyetleri açısından nesnelerden farklı olarak, onların yalnızca birer imgeleri olarak dikkate alıp bu açıklamayı yeniden biçimlendirirler. Râzî her iki yaklaşımı da eleştirir. Varlığın eş sesli olmayışına dayanarak (...) İbn Sînâcı temsilciliğin iki kurucu öncülünü (zihnî varlığın ayrılığını ve saf mahiyetin varoluşsal farksızlığını) reddettiği gibi, İbn Sînâ’nın teorisinin sonuçlarından birine (mahiyetlerin zihin-dışı lazımlarını bilmenin imkânsızlığına) dayanarak temsilciliğin kendisini de reddeder. Râzî başlı başına temsilciliğe karşı olarak, temsilciliğin öncüllerinden birinin (bilgi bilende yerleşik olan, izafî-olmayan belirli bir araz gerektirir) yeterince yeterince gerekçelendirilmediğini iddia eder ve ayrıca bilginin tamamen izafet olduğuna ilişkin kendi teorisine dayanarak burhanî açıdan yanlış olduğunu ileri sürer. İbn Sînâ’nın kavramcılığı şeylerin üç sınıfıyla ilgilidir; var olmayan bilgi nesneleri, basit mahiyetlerin tanımsal parçaları ve ikincil akledilirler (mantıksal nitelikler). İbn Sînâ-sonrası kavramcılar Şeyh’i aşarak, üçüncü sınıfı sadece mantıksal nitelikleri değil varlık, birlik, şeylik, kipler ve genel olarak izafetler gibi nitelikleri de içerecek şekilde genişletir. Râzî’nin var olmayan bilgi nesneleri konusunda kavramcılığa yönelik saldırısı, hem varlığın kaplam bakımından sınırsız olduğu şeklindeki genel öncülü hem de hayal nesnelerinin zihin-dışında var olmayan mahiyetlere sahip olduğu şeklindeki özel öncülü eleştirir. Râzî ayrıca (mütekabiliyet argümanı, zihnin ortadan kaldırılması argümanı gibi) genel olarak kavramcılığa karşı olan argümanlar da geliştirir. (shrink)

Allah'ın görülebilirliğini ifade eden rü'yetullah kavramı, tarih boyunca farklı kelâm disiplinleri tarafından derinlemesine incelenmiş önemli bir konudur. Kelâm tarihinde, rü’yetullah’ı kabul edenler ve reddedenler olmak üzere bu konuda ana hatlarıyla iki temel bakış açısı bulunmaktadır. Ehl-i Sünnet, rü’yetullahı benimseyen grupların başında gelirken; Muʻtezile mezhebi ise rü’yetin cisimliği içermesi veya onunla ilişkili bazı konuları gerektirmesi nedeniyle onun ulûhiyet makamıyla uyumsuz olduğunu düşünerek kesin bir dille reddetmiştir. Rü’yeti kabul edenler aklî ve naklî birtakım temellendirmelere başvurmuşlardır. Ehl-i sünnet perspektifinden bakıldığında, erken dönemde rü’yetullahın (...) “zâtıyla kıyâm” esasına dayalı olarak temellendirilirken; bilahare “varlık” esaslı temellendirildiği görülmektedir. Bu çalışmada Eşʻarî mezhebine mensup iki düşünür olan Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210) ve onun yakın takipçisi Sirâceddin el-Urmevî’nin (ö. 682/1283), varlık eksenli rü’yetullah konusundaki yaklaşımları ele alınacaktır. Râzî, birçok konuda birbirinden farklı görüş serdeden muhakkik bir âlimdir. Birden fazla görüş beyan ettiği mevzulardan biri, varlık merkezli rü’yetullahın temellendirilip temellendirilemeyeceğidir. O, varlık merkezli rü’yetullahın temellendirilmesi yöntemine dair kabul, ret ve tevakkuf olmak üzere üç farklı yaklaşım sergilemektedir. Onun başta rü’yetullah olmak üzere birçok metafizik ve teolojik konuda fikirlerini değiştirmesini, benimsediği yaklaşımları farklı açılardan temellendirmesi, bir taraftan onun felsefî ve kelâmî derinliğini ortaya koyarken, diğer taraftan ise onun tahkik yöntemiyle doğrudan ilişkilidir. Bu yüzden Şihâbüddîn el-Karâfî (ö. 684/1285) gibi düşünür şarihler, Râzî’nin düşüncesindeki bu değişimi, onun bilgisinin olgunluğuna, aklî yeteneklerinin üstünlüğüne ve dinî kavrayışının derinliğine bağlamışlardır. Nitekim bu değişim, Râzî'nin her daim hakikat arayışında olduğunu ve fikirlerini sürekli sorguladığını göstermektedir. Birçok eserinde “varlık” odaklı rü’yetullaha dair çeşitli eleştiriler yapan Râzî, Erʻbaîn adlı eserinde bu konuyu daha düzenli bir sistem içinde ve maddeler halinde açıklamaya gayret etmektedir. Mezkûr eserinde Râzî, varlık merkezli rü’yetin temellendirilemeyeceğine dair “ʻâdemin malûliyeti”, “her hükmün bir illete dayanmasının zorunlu olup olmadığı” ve “cevher ve arazların farklı illetlerle muallel olup olamayacağı” gibi birtakım felsefî ve kelâmî delilleri merkeze koyarak eleştirisini temellendirmeye çalışmaktadır. Râzî'nin bu eserini özetleyen ve eleştiren Urmevî, Lübâb’da, Râzî’nin tespitlerine itiraz edip sunduğu argümanlara karşı çıkarak, varlık merkezli rü’yetullahın temellendirilebileceği düşünmektedir. Her iki düşünürün rü’yet merkezli ortaya koydukları argümanlar, bir taraftan Tanrı tasavvurlarını ortaya koyarken; diğer taraftan ise felsefî ve teolojik duruşlarına da ışık tutmaktadır. (shrink)

One of the most influential figures in the history of Islamic thought is Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210). The identities of mushakkik, which creates problems on many subjects, especially metaphysical and theological ones, the muhaqqiq who tries to solve the problems above the sects, and the jâmî who brings many different views together in the highest concepts, have seriously affected all the thinkers after him. Therefore, in the tradition, all schools had to inherit the philosophical and scientific dynamism that he (...) created and displayed an attitude about the problems he created and the solutions he offered. The real important motive that makes Râzî so indispensable and effective is his problematic identity (mushakkik), which carries the kalām to philosophy and philosophy to kalām, and criticizes philosophy on the basis of the kalām, and the kalām on the basis of philosophy. For this reason, when we look at the works of Râzî, who has been evaluated politically and sociologically within Ash'arism throughout his life, it is clearly seen that he is a thinker who is suitable to be embraced by different schools and to be interpreted in different ways. The fact that many Ahl as-sunnah theologians emphasized the works written by Râzî with a theological-Ash'ari theme, caused his supra-sectarian identity to be overshadowed. On the other hand, it is seen that some thinkers are making an effort to know and recognize Râzî as a philosopher-theologian and muhaqqiq. This effort is clearly seen especially in scientific figures who benefited from Kamaladdin Ibn Yûnus (d. 639/1242) in some way. Afḍal al-Dīn Khūnajī (d. 646/1248), Athir al-Din al-Abharî (d. 663/1265), Najm al-Din al-Qazwinî al-Kâtibî (d. 675/1277) can be given as examples. These personalities, on the one hand, played an active role in the spread of Râzî's scientific heritage and they were effective in bringing Râzî to the fore with his supra-sectarian identity on the other. Sirāj Al-Dīn Al-Urmawî (d. 682/1283), who inherited his scientific legacy, is among the important names who established his identity as a muhaqqiq who mostly solved supra-sectarian problems. Human actions are at the forefront of the issues in which this facility has clearly emerged. Urmawî tries to revise al-Arba'în's expressions, which seem to ignore the power and influence of human beings in terms of human actions as well as criticizing Razi's arguments very seriously. In his work Lübâb, on the one hand, he summarizes al-Erba'în of Razî he seriously criticizes Razi's Ash'ari attitude towards human actions on the other. He does this largely on the axis of the arguments that Râzî himself expressed from his encyclopedic works such as al-Matâlibu'l-'âliyya mina'l-'ilmi'l-ilâhi. It is clear that this is not an ordinary situation. Because human actions are at the forefront of the issues that determine the thinkers' conception of divinity and the relationship between God and man. In this study, Râzî's attitude on this issue and Urmavi's philosophical and theological criticisms will be tried to be determined. Thus, it is clearly seen that he is trying to establish Râzî as a muhaqqiq in the axis of human actions. (shrink)

Zihnî temsillerin onto-epistemolojik statüsü İbn Sînâ sonrası felsefenin en tartışmalı problemleri arasında görülebilir. Problemin kökenleri bir yandan İbn Sînâ’nın farklı varlık düzlemleri arasında yüklemsel birlik elde etme teşebbüsünde, diğer yandan Fahreddin er-Râzî’nin zihnî varlık ve zihnî misallerin tümelliği eleştirisinde bulunur. Fahreddin er-Râzî’nin eleştirileri İbn Sînâ’nın önde gelen takipçilerini, İbn Sînâ’nın mahiyetlerin farklı varlık seviyelerinde korunumu ilkesini ve onun bilgiyi doğanın gayrimaddi temsili olarak tanımlamasını yeniden düşünmeye sevk etmiştir. Fahreddin er-Râzî’nin eleştirilerine karşı Nasîrüddin et-Tûsî mahiyetlerin (...) ontolojik kapsamını daraltmış ve tümel yüklemlemeyi yeniden tanımlamıştır. Kutbüddin er-Râzî’nin tartışmaya dâhil olması daraltma çabalarını daha ileri bir seviyeye taşımıştır. Tûsî’nin mahiyetlere sadece epistemolojik bir rol vererek onların ontolojik kapsamında yaptığı daraltmaya ilaveten Kutbüddin er- Râzî mahiyetlerin epistemolojik kapsamında da daraltmaya gitmiş ve İbn Sînâ’nın aklî suretlerini, hiçbir şekilde tümel olması mümkün olmayan, tikel bir zihindeki tikel suretler olarak değerlendirmiştir. Ayrıca Tûsî’yle birlikte, kendinde mahiyetlerin hariçteki fertler arasında müşterek varlığını reddeden Kutbüddin er-Râzî, bu iki adımdan yola çıkarak mutabakat ve tümellik tasavvurlarını yeniden tanımlamış, İbn Sînâ’nın hilomorfik cevher teorisi için mereolojik olmayan bir yorum geliştirmiştir. Bu makale İbn Sînâcı felsefede on üçüncü yüzyıldan itibaren ortaya çıkan bu adımları, İbn Sînâ’ya özgü gerçekçiliğin dönüşümü olarak okumakta ve bu dönüşüme giderek artan zihinselci bir eğilimin eşlik ettiğini öne sürmektedir. (shrink)

al-ʾUmūr al-ʿāmma refers to the introductory chapter heading for concepts and topics which address the issues of metaphysics, the science of the universal. This introductory heading which encompasses general topics, concepts, and cases, is the most distinctive feature that differentiates the kalām in the Muta’akhkhirūn period from the Kalām in the Mutaqaddīmūn period. This is because the science of Kalām inherited these topics as the result of its interaction with peripatetic philosophy represented by Islamic philosophers, such as al-Kindī, al-Fārābī, and (...) Avicenna. Before Fakhr al-Dīn al-Rāzī, theologians addressed various concepts such as mawjūd, maʿdūd, maʿdūm, qadīm, muḥdāth, shayʾ by including them in their works as commonly used nouns and adjectives in a disorganised manner or without devoting a separate chapter heading to them. It was al-Rāzī, who discussed al-ʾumūr al-ʿāmma under a separate heading with original content and through a combined method based on the relationship between Kalām and philosophy by using the previously available literature, that helped al-ʾumūr al-ʿāmma acquire an important status in the science of Kalām. This is because this tittle, which examine abstract and general concepts such as existence, non-existence, mawjūd, maʿdūm, quiddity (māhiyyah) and its appendages such as unity, multiplicity, necessity, possibility, impossibility, ḥudūth, eternity a parte ante (qidam), substance (jawhar), accident (ʿaraḍ), cause (ʿilla), and maʿlūl, were reconsidered by the theologians after al-Rāzī and became a point of departure for their works. Later theologians largely followed al-Rāzī’s framework and organisation of al-ʾumūr al-ʿāmma and/or based their new organisations on it. Besides using his framework, they tried to define al-ʾumūr al-ʿāmma in different ways and from different perspectives, and, at times, allowed for debates of sorts. One of the debates that emerged as a result of these defining endeavours is why these concepts were included within the scope of al-ʾumūr al-ʿāmma discussions or what aspects of these concepts were discussed within al-ʾumūr al-ʿāmma. This debate revolves around such notions as quiddity, impossibility, and non-existence in relation to the aforementioned notions. Among these concepts, non-existence takes the lead. This is because existence is both the most general concept and one of the most commonly addressed concepts in al-ʾumūr al-ʿāmma due to its direct relationship with other concepts. This has brought non-existence, which has a close relationship with existence, to the forefront. In these discussions, the concept of non-existence is sometimes examined alone, sometimes together with the concept of impossibility, both directly and indirectly. In fact, the reason for the inclusion and evaluation of the concept of non-existence in al-ʾumūr al-ʿāmma per se has turned into topic of discussion by itself over time. In this context, after discussing the conceptualisation process of al-ʾumūr al-ʿāmma, this study examines how philosophers and theologians, who, it must be reiterated, define al-ʾumūr al-ʿāmma in different ways, examine the concept of non-existence under that chapter heading, and it goes on to determine the aspects that led them to include non-existence therein. (shrink)

Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında burada tartışma konusu yapılan hadisler haberî sıfatları konu alan ve müşkil nitelikte olan rivayetlerden oluşmaktadır. Bu rivayetleri genelde Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının tecsîm ve teşbîh içerdiği iddiasıyla münker kabul ettikleri görülmektedir. Ehl-i re’y özellikleri taşımakla birlikte ilahî sıfatlar konusunda Mu’tezilî bir anlayışa sahip olduklarından tenzih anlayışları gereği sıfatları reddetmektedirler. Yaratılmışlara ait niteliklerin yaratıcıya nisbet edilmesini tenzîh anlayışlarına aykırı gördüklerinden bu tür müşkil rivayetleri ya kendi anlayışları doğrultusunda te’vîl ya da reddettikleri gözlenmektedir. Sert bir (...) ehl-i hadîs âlimi olan Osman ed-Dârimî ise, ayet ve hadislerde bildirilen ilahî sıfatlara iman edilmesi gerektiğini kabul etmektedir. Bu anlayışı sebebiyle bu rivayetlerde bildirilen haberî sıfatlara da te’vîl etmeksizin lafzî anlamıyla yaklaşmakta; kendi görüşü doğrultusunda Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının yaptığı te’vîlleri reddetmekte, bu te’vîllerin ta’tîle yol açacağını ileri sürmektedir. Bu rivayetlerin lafzî (literal) anlamları doğrultusunda anlaşılması gerektiğini savunmaktadır. Bu hadisler üzerinde yapılan tartışmalar, temel hadis eserlerinin yazıldığı dönemde Ehl-i re’y ve Ehl-i hadîs ekollerine mensup âlimlerin hadislere yaklaşımlarını göstermesi bakımından önem arzetmektedir. Burada vermiş olduğumuz hadisler üzerindeki tartışmalar bu iki ekolün uluhiyet anlayışını, haberî sıfatlara yaklaşımlarını ortaya koyduğu gibi bunların genel anlamda hadis perspektifi hakkında bizlere bilgi vermektedir.ÖzetBu araştırma, temel hadis kitaplarının yazıldığı dönemde, yani III./IX asırda, haberî sıfatlar ihtiva eden bazı hadisler üzerinde yapılan tartışmaları ele almaktadır. Tartışma Osman ed-Dârimî (ö. 280/894) ile Bişr el-Merîsî’nin (ö. 218/833) taraftarları arasında geçmektedir. Hadisler üzerinde Ehl-i hadîs ile Ehl-i re’y mensubu âlimler arasında gerçekleşen bu tartışmalar bir yönüyle hadislerin anlaşılması ve yorumlanmasını ilgilendirmektedir. Tartışmanın, burada ele alınan hadislerin nasıl anlaşılması gerektiği; lafızların kelime anlamı mı (literal) yoksa bu lafızların ötesindeki muhtemel mecazî anlamları dikkate alınarak mı anlaşılması gerektiği noktasında odaklandığı söylenebilir. İnceleme konusu yapılan hadisleri tartışan tarafları kısaca tanıtmak yerinde olacaktır. Sözünü ettiğimiz rivayetlerle ilgili tartışmalar Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında geçmektedir. Ehl-i hadîs’in önemli simalarından biri olan Osman ed-Dârimî, hadislerle ilgili bu tartışmaları içeren ayrı bir eser yazmıştır. Bu eser, Allah’ın sıfatları ve bazı hadis meseleleri konusunda Bişr el-Merîsî ve onun iki talebesinin görüşlerine reddiye olarak yazılmıştır. Bişr el-Merîsî, Ebû Yusuf’tan (ö. 182/798) fıkıh tahsil etmiş, önemli bir kelâmcı olarak tanınmıştır. O, kelâmla ilgili konularda aralarında İmâm Şâfiî’nin (ö. 204/820) de bulunduğu pek çok âlimle ilmî tartışmalar yapmış bir ehl-i re’y âlimdir. Halife Me’mûn’un (ö. 218/833) danışma meclisinde bulunmuş, Kur’ân’ın yaratılmışlığı (Halku’l-Kur’ân) görüşünün benimsenmesinde önemli payı olmuştur. Osman ed-Dârimî ise, Yahyâ b. Ma’în (ö. 233/848), Ali b. Medînî (ö. 234/848-49), İshâk b. Râhûye (ö. 238/853) ve Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) gibi döneminin otoritelerinden hadis öğrenmiş bir ehl-i hadîs âlimidir. Hadis tahsili için önemli bütün şehirleri dolaşarak hadis öğrenmiş ve rivayette bulunmuştur.Haberi sıfatları ispat ve bunlarla ilgili rivayetlerin teviline karşı çıkan anlayış ile, bu rivayetlerin tenzih anlayışına uygun biçimde tevilini savunan kesimler ilk dönemden itibaren eserler telif etmişlerdir. Osman ed-Dârimî’ye göre, ehl-i hadîs’in eleştiri edebiyatının ortaya çıkmasında, Mu’tezile’nin ilahî sıfatları reddetmesi etkili olmuş ve pek çok müellif bu yönde eserler yazmışlardır. Ebû Hüreyre’den nakledilen bir rivayetle ilgili olarak muârız, bu rivayetin Allah için bildiğimiz göz ve kulak organlarından oluştuğu izlenimi verildiğini söyler. Osman ed-Dârimî, bu hadisin göz ve kulak organlarını değil görme ve işitmeyi ispat ettiğini söyler. Hiçbir konuda Allah’ın benzerinin bulunmadığını belirtir. Dolayısıyla Allah’ın organlardan oluştuğu iddiasını ehl-i hadîs’e nisbet etmek iftiradır. Ebû Dâvûd, bu hadis ile Allah için görme ve işitme sıfatlarının ispat edildiğini ve Cehmiyye’nin ilahî sıfatları inkar görüşüne reddiye olduğunu belirtir. Ebû Hüreyre’in Hz. Peygamber’e nispet ederek naklettiği: "İman Yemenlidir, hikmet Yemenlidir! Ben Rabbi’nizin nefesini Yemen tarafından hissediyorum!" rivayetini de muârız münker kabul etmiştir. Çünkü Bişr el-Merîsî ve ashâbına göre nefes ancak karın boşluğu olanlardan çıkar, Allah ise bundan münezzehtir. Osman ed-Dârimî’ye göre, muârız yanlış anlamıştır. Burada kastedilen, Yemen tarafından esen ve insanı rahatlatan rüzgardır. Bu rivayet bağlamında bakıldığında, Bişr el-Merîsî taraftarlarının rivayeti literal değerlendirdiğini, Osman ed-Dârimî’nin ise rivayeti yorumladığını görmekteyiz. İbnü’s-Selcî, "Siz, Allah’a ondan çıkandan (Kur’ân’dan) daha faziletli bir şeyle yaklaşamazsınız!" rivayeti hakkında, Müşebbihe’nin bunu, karın boşluğu olan, kendisinden kelâm çıkan şeklinde anladıklarını belirtir. Allah boşluğu olmayan anlamında "samed" olduğundan bu anlayış geçersizdir. Bu hadisle, Kur’ân’ın Allah’tan değil O’nun katından çıkması kastedilmiştir. Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin asıl maksadı Allah’ın kelâm sıfatını inkâr etmektir. Kur’ân’ın O’ndan çıktığında bir şüphe yoktur, bunu sadece kelâm sıfatını kabul etmeyenler inkâr etmektedir. İbn Abbâs’a atfedilen; "Rükn (Hacerülesved) yeryüzünde Allah’ın sağ elidir, halk ile onunla musafaha eder" rivayetinde geçen "yemînullah" (Allah’ın sağ eli) sözünün anlamı, İbnü’s-Selcî’ye göre bildiğimiz sağ el değil, Allah’ın nimeti ve ikrâmıdır. Hacerülesved ile elin kastedilmediğini kabul eden Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin maksadı, geçersiz te’villerle Allah hakkında ayet ve hadislerde belirtilen iki eli inkar etmektir. İbn Abbâs’ın Hz. Peygamber’den naklettiği başka bir rivayeti İbnü’s-Selcî’nin eserine alıp nakletmesini eleştiren Osman ed-Dârimî, bu tür zayıf rivayetlerin yayılmaması gerektiğini söyler. Buna ilave olarak İbnü’s-Selcî’nin yaptığı yorumun da çirkin olduğunu belirtir ve eleştirir. Çünkü sözü edilen rivayette Allah, yeşil bir takım elbise giymiş kıvırcık saçlı bir genç olarak tasvir edilmektedir. Böyle bir rivayet Hz. Peygamber’den gelen sahih rivayetlerle çeliştiği için de güvenilmez bir rivayettir. Rivayetle ilgili bu değerlendirmeyi yapan Osman ed-Dârimî, rivayet hakkında muârızın yaptığı yorumları da reddeder. Muârıza göre, "Rabbimin yanına girdim" sözü, "Adn cennetinde Rabbimin huzuruna girdim" demektir. Osman ed-Dârimî’ye göre bu gibi müşkil (problemli) hadisler re’y ile tefsir edilmemeli, rivayet edilip bırakılmalıdır. Hz. Peygamber’e dayandırılan ve Allah’ın kendisine geldiğinden bahisle cevabını bilemediği bazı sorulan sorduğundan, sonra Rabbinin elini sırtına koymasıyla parmaklarının serinliğini hissettiğinden ve her şeyi öğrendiğinden bahseden rivayetle ilgili olarak muarız şu değerlendirmede bulunur: Allah Resûlü’ne gelen Rabbi değil güzel suretli bir melekti, o melek Allah tarafından yönledrilmekteydi ve elini koyan da o melekti. Osman ed-Dârimî, muârızın bu yorumunu reddeder. Bu yorum aynı zamanda diğer sahih hadislere de aykırıdır. Osman ed-Dârimî, sözkonusu rivayet hakkında muârızın yorumunu reddettikten sonra zikrettiği sahih rivayetlere dayanarak buna güvenilemiyeceğini ifade etmiştir. İlahî sıfatlar hakkında konuşmak en zor konular arasında görüldüğünden, selef âlimleri bu konuda susmayı tercih etmişlerdir. Ancak sonraki nesiller bu konuda farklı yollar tutmuşlardır. İlahi sıfatları anlama konusundaki temel yaklaşımları tefvîz, teşbîh ve te’vîl şeklinde üç ana başlıkta toplamak mümkündür. Tefvîz, selef alimlerinin benimsediği yol olup, Allah’ın zâtı ve sıfatlarının mahiyetine ilişkin bilgiyi ilâhî ilme havale etmek demektir. Teşbîh, Allah’ı yaratılmışlara veya yaratılmışları Allah’a benzetmek anlamına gelir. Te’vil, Allah’ın yaratılmışlara benzediği izlenimini veren ayet ve hadisleri dil bilimi ve aklî bilgilerle yorumlamaktır. Sıfatları inkar edenlere Muattıla denilmiş, sıfatları ispat edenler Sıfâtiyye diye anılmıştır. Ehl-i re’y’e göre Allah’a atfedilen ve sözlük anlamı bakımından teşbîh ve tecsîm izlenimi veren sıfatları uygun biçimde te’vil etmek gerekir. İlâhî sıfatlarda Mu’tezile tenzihi öne çıkarmış, Eş’ariyye ve Mâtürîdiyye ise tenzihe uygun te’vili benimsemiştir. Müşebbihe, Vehhâbî-Selefî anlayış da ilahî sıfatlardaki lafızları zahiri anlamlarıyla almışlardır. Hadis ilminde en önemli temel eserlerin telif edildiği II./VIII. ve III./IX. asırda yaşamış olan âlimler arasında cereyan eden inceleme konusu yaptığımız tartışma, ilk döneme ait olması bakımından önemlidir. Bunun yanında tartışma, âyet ve hadislerden oluşan naslara yaklaşımda, iki temel yaklaşımı göstermesi bakımından da önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Bu iki temel yaklaşımdan biri ehl-i re’y ekolünü, diğeri ise Ehl-i hadîs anlayışını temsil etmektedir. Osman ed-Dârimî genel olarak rivayetin lafzına bağlı kalmayı savunmakta, Bişr el-Merîsî ve ashâbı ise münker olduğu gerekçesiyle rivayeti eleştirmekte ya da te’vil etmektedir. Nadir de olsa Osman ed-Dârimî’nin rivayeti ret ya da te’vil ettiği, Bişr el-Merîsî ve ashâbının ise rivayeti savunduğu yerler de görülebilmektedir. Müteşâbih (problemli) rivayetler hakkında Bişr el-Merîsî’nin yaptığı te’viller sonraki âlimler üzerinde etkili olmuştur. Onun te’villeri, Cübbâî (ö. 303/916), Kādî Abdülcebbâr (ö. 415/1025), Ebü’l-Hüseyin el-Basrî (ö. 436/1044) gibi Mu’tezilî âlimlerin yanı sıra, İbn Fûrek, Gazâlî (ö.505/1111), İbn Akîl (ö. 513/1119), Fahreddîn er-Râzî (ö. 606/1210) gibi sünnî âlimler tarafından da iktibâs edilmiştir. Rivayete dayalı olan hadis ilminde hakikatin ortaya konulabilmesi, "rivayet" ve "re’y" seçeneklerinden birini tercih etmekle değil; bunların her ikisini de yerinde ve dengeli olarak kullanılmasına bağlı olduğunu hatırda tutmak gerekir. Hakikatin ortaya çıkarılmasında rivayet re’ye, re’y de rivayete muhtaçtır. Rivayet ve re’y birbirinin rakibi değil tamamlayıcı unsurları olarak görmek gerekir. (shrink)

İslam düşünce ekolleri olan mezheplerin tarihsel serüvenleri çok yönlü bir güzergâha sahiptir. Mezheplerin tarihsel gelişimlerini etkileyen farklı unsurlar bulunmaktadır. Bu bağlamda mezhep-siyaset ilişkisi bilindik bir öncül olarak öne çıkmaktadır. Bu araştırma, Büyük Selçukluların yıkılış sürecinden Moğol İstilasına kadarki sürede Eş‛arîliğin tarihsel gelişimini irdelemektedir. Bilindiği üzere Büyük Selçukluların kuruluş döneminde Horasan’dan uzaklaştırılan Eş‛arîler, yükselme devriyle tekrar bölgeye çağırıldılar. Sünnîliği merkeze alan siyasetin neticesinde Eş‛arîlik ön plana çıktı. Dolayısıyla Büyük Selçuklular ve Nizâmiye medreselerini merkeze alarak Eş‛arî düşüncenin ilerleyişini açıklamaya çalışmak yaygın bir (...) kabul olarak ortaya çıktı. Selçuklu devletinin yıkılışından sonra Horasan ve Mâverâünnehir coğrafyasındaki çatışmalarla artan kaos ve istikrarsızlık dönemi yaşandı. Ardından Gurlular ve Harizmşahlar Selçuklu bakiyesi bu toprakları da kontrol eden iki büyük güç olarak ortaya çıktılar. Eş‛arîlik geleneğinin hem Gur bölgesine hem de Harizm şehirlerine taşınması mezhep-siyaset bağının bir neticesiydi. Kerrâmîliğin yaygın olduğu Gur bölgesinde siyasetin etkisiyle Eş‛arîlik kendisine alan buldu. Mu‛tezilî ve Hanefî düşüncenin güçlü olduğu Harizm bölgesinde de benzer tecrübelerin sonucunda Eş‛arîlik temsil edilmeye başlandı. Bir yandan Kerrâmîlerle öte taraftan Mu‛tezilîlerle fikri çatışmaların yaşanması ise Eş‛arî geleneğine dinamizm kazandırdı. Bu süreçte Fahreddîn er-Râzî, Eş‛arîliğin temsilini yüklenerek ilim meclislerindeki münazaralara katıldı. Ayrıca idarecilerle olan diyalogları onun hareket alanını genişletti. The historical adventures of the sects, which are Islamic schools of thought, have a complex plane that includes different orientations rather than simple and one-way directions. Understanding and correctly interpreting this multi-layered factual dimension requires multiple perspectives, like the variable leg of the compass. As of their historical processes, sects determine their positions depending on political, economic, social, etc. This position draws a route according to its positive or negative relations with its interlocutors. Intellectual debates and works of rejection are the outward manifestations of the interlocutor. It is a common acceptance to try to explain the progress of Ash‛arī thought by centering on the Great Seljuks and Nizamiyyāh madrasahs. This research examines the historical development of Ash‛arism by focusing on the period after the collapse of the Great Seljuks. As it is known, in the Great Seljuk period, the relationship of Ash‛arism with the state did not have a linear progression, but with the support of the state, it had a position that paved the way for it. After the collapse of the Great Seljuks, political conflicts, wars, invasions and plunders increased in the region, causing a great chaos in the region. In this process, it is understood that the chaotic environment continues until the state authority is re-stored. (shrink)

Fıkıh usulünün dil ve yorum bahislerinde yer alan konulardan biri âmm lafızlardır. İlk dönemlerde umum ifadelerin tanımına, varlığına ve kapsamına dair tartışmalar yer alırken Gazzâlî sonrasında klasik mantığın konularından olan tümeller de tartışmada yerini aldı. Bu makale âmm lafızların gönderimde bulunduğu anlamın tümelliğini sorgulamakta ve klasik sonrası usul düşünürlerinin umum-tümel ilişkisine dair teorik açıklamalarını incelemektedir. Makalenin iddiası şudur: Fıkıh usulünün elfâz bahislerinde ele alınan umum ifadelerin tümellere delâletini savunan ve bunu dilin zihnî suretlere vaz olunmasına bağlayan ilk usulcü Gazzâlî’dir (ö. (...) 505/1111). Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210) ve sonraki dönem usulcüler ise âmm lafızların tümelliğini kabul etmemiş sadece fertleri arasında tümel bir anlamın var olduğunu savunmuştur. Aynı düşünceyi devam ettiren Karâfî (ö. 684/1285), İsfahânî (ö. 688/1289) ve Sübkî (ö. 771/1370), İbn Sînâ’nın (ö. 428/1037) etkisiyle umum ifadeleri tümel önermeler olarak değerlendirirken Teftâzânî (ö. 792/1390) kapsam kavramı üzerinden hem tüm hem tümel olarak görmüştür. Her iki farklı anlayışın öğretilerini eklektik bir tavırla inceleyen Cem‘u’l-cevâmi‘ üzerine şerh ve haşiye yazan usulcüler ise tüm, tümel ve tümel önerme olmak üzere üç farklı kabul sergilemiştir. (shrink)

Dini sahada tartışılan bazı kavramlar birden fazla disipline konu olmuş ve bu kavramlar her disiplinde farklı açılardan ele alınmıştır. Dinî nasların anlaşılmasında önemli yeri olan hakikat ve mecaz bu tür kavramlardandır. Hakikat ve mecaz salt dilbilimsel kavramlar gibi görünseler de birçok dini disipline önemli ölçüde konu olmuşlardır. Fıkıh usûlü, bu kavramları yoğun bir şekilde konu edinen temel dini disiplinlerden biridir. İlk dönem dil kaynaklarında mecaza dair bir tanım yapılmamışsa da ana hatlarıyla “lafzın dilde vazedildiği anlam dışında kullanılması” mecaz kabul edilmiştir. (...) Günümüze ulaşan ilk fıkıh usulü eserinin müellifi İmam Şâfiî (öl. 204/820) ve Mu‘tezilî öncülerden Câhiz (öl. 255/869), Ebû Ali el-Cübbâî (öl. 303/916) ve Ebû Hâşim el-Cübbâî (öl. 321/933) de görüşlerini temellendirirken kavram tanımı yapmadan mecazı kullanmışlardır. Kelamcı usûlcülerden ilk defa mecaz tanımı yapan Ebû Abdullah el-Basrî’den (öl. 369/979-80) iki farklı tanım nakledilmiştir. Ebû Abdullah’ın yaptığı bu tanımlar ana hatlarıyla sonraki asırlarda yaşayan usûlcülerin tanımları üzerinde etkili olmuşsa da yakın takipçileri tarafından kabul görmemiştir. Cessâs (öl. 370/981) ve Bâkıllânî (öl. 403/1013) düşünsel mülahazalar içermeyen sade bir tanım yaparken Mu‘tezilî usûlcülerden Ebü’l-Hüseyin el-Basrî (öl. 436/1044) mecaza dair kelâmî mülahazalar içeren komplike bir tanım geliştirmiştir. Ebü’l-Hüseyin, yaptığı tanımda lafzın mecazi anlamda kullanıldığını ortaya koymak için ilk olarak hitabın türünün temel belirleyici unsurlardan biri olduğuna dikkat çekmiştir. Ebü’l-Hüseyin yaptığı tanımda ikinci olarak lafzın hakiki anlamı gibi mecazi anlamının da bir vazՙ ile olduğuna işaret etmiştir. Ayrıca yaptığı tanımda açık şekilde ifade etmese de konu çerçevesinde yaptı değerlendirmelerde lafzın mecazi anlamda kullanıldığını ortaya koymak için karinenin temel belirleyici unsurlardan biri olduğunu vurgulamıştır. Ona göre lafız, ancak hakiki anlamda kullanılmasına engel bir karinenin olması durumunda mecazi anlama hamledilir. Mu‘tezilî usûlcülerin mecaz tanımlarını konu edinen bu çalışmada öncelikle İlk beş asırda dilcilerin ve Mu‘tezile dışındaki fıkıh usûlcülerinin ortaya koydukları mecaz tanımları incelenmiştir. Daha sonra Mu‘tezilî usûlcülerin mecaz tanımları değerlendirilmiştir. Mu‘tezilî âlimlerin mecaz tanımları içerisinde ekolün düşünsel mülahazalarını dikkate alan Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin tanımı yakından incelenmiştir. Mu‘tezilî düşünürlerden Kādî Abdülcebbâr’ın mecaz anlayışını yansıtan tanımı günümüze ulaşmadığı için Ebül-Hüseyin’in tanımı incelenirken Kādî Abdülcebbâr’ın görüşleri de irdelenmiştir. Böylece Ebül-Hüseyin’e ait fıkıh usulü sahasında yoğun kelâmî mülahazalar ihtiva eden mecaz tanımının temelde Kādî Abdülcebbâr’a dayandığı ortaya konulmuştur. Çalışmamızda son olarak Ebül-Hüseyin’den nakledilen mecaz tanımının diğer ekollere mensup usûlcüler üzerindeki etkisi de ortaya konulmuştur. Bu tanımın söz konusu usûlcülerden Fahreddin er-Râzî (öl. 606/1210) tarafından kabul gördüğü belirtilmiş ve Râzî’nin bu tanım çerçevesindeki görüşleri Mu‘tezile’nin düşünsel zemininde tartışılmıştır. (shrink)

Kelâm tarihi göz önüne alındığında belli parametrelere göre farklı dönemlere ayrıldığı görülmektedir. Bunlardan en çok bilinen dönemlendirmeye göre Cüveynî ile başlayan kelâmın felsefileşme evresi Gazzâlî ile ivme kazanmış ve Fahreddîn er-Râzî ile kemale ermiştir. Felsefi dönem kelâm âlimlerinden birisi de Ebü’s-Senâ el-İsfahânî’dir. Kelâmın yönteminin kusursuzlaşması ve delillerinin kesinliğinin artması noktasında kaleme aldığı eserleriyle bu alana yaptığı katkı göz ardı edilemeyecek durumdadır. Kelâmın felsefileşmesiyle beraber içerik ve yöntem olarak değişen konulardan biri olan tenzîhî sıfatlar meselesinde İsfahânî’nin felsefi yöntemi kullandığı bariz (...) bir şekilde anlaşılmaktadır. Bu bağlamda o, tenzîhî sıfatları felsefi bir ifade olan “zorunlu varlık” kavramı üzerinden ispat etmeye çalışmaktadır. Ayrıca İbn Sînâcı gelenekten de haberdar olan İsfahânî, “Allah’ın zâtının aklî lezzetlerle vasıflanabileceği” şeklindeki görüşüyle bu hususta belli ölçüde de olsa kelâmcıların bakış açısını terk edip filozofların görüşünü benimsediği görülmektedir. Bu makalede İsfahânî’nin konu hakkındaki görüşleri ve Fahreddîn er-Râzî özelinde kelâmcılara itirazları değerlendirilecektir. (shrink)

Kant’ın teorik akla getirdiği sınırlamayla metafiziği bilginin konusu olmaktan çıkarma iddiası modern dönemde gerçekleştirilen fikri faaliyetleri derinden etkilemiştir. Kant düşüncesinin daha ileri boyutlara taşınması mantıkçı pozitivizm gibi ekollerde metafiziğe dair önermelerin ve bu önermelerin temel kavramı olan “tanrı” teriminin anlamsız kabul edilmesi sonucunu doğurmuştur. Mantıkçı pozitivistlerin bu iddialarına karşın din felsefesi alanında “tanrı” teriminin gönderimi bir problem olarak tartışılmakta ve modern gönderim kuramlarıyla tanrıya gönderimde bulunabilmenin yani onu adlandırabilmenin imkânı soruşturulmaktadır. Bu makalenin amacı, tanrıya gönderim meselesinin tartışıldığı çalışmalardaki iki temel (...) eksikliği gidermektir. Konuyla ilgili çalışmalarda, ya tümel bir kavram olan tanrı kavramı veya Hristiyanlığın ve Yahudiliğin tanrısına gönderim imkânı soruşturulmuştur. Ancak özel bir ad olan “Allah” lafzı inceleme kapsamına dahil edilmemiş ve İslam düşüncesinin konuya yaklaşımı göz ardı edilmiştir. Bu makalede, zikredilen eksikliği giderme amacıyla Fahreddin er-Râzî ve Nâsırüddîn el-Beyzâvî’nin “Allah” adına dair açıklamaları ele alınacaktır. Tanrıya gönderim/tanrıyı adlandırma tartışmalarında karşımıza çıkan ikinci eksiklik ise modern gönderim kuramlarının metafiziksel arka planlarının dikkate alınmıyor olmasıdır. Çalışmamızda tanrıyı adlandırma noktasında imkân olarak görülen betimsel gönderim kuramı ve nedensel gönderim kuramının Kant düşüncesi ile irtibatına dikkat çekilecek ve onların klasik delaletiyle Allah’ı adlandırmada yeterli olamayacağı iddia edilecektir. (shrink)

Bu makalede, müşriklerle sosyal ilişkinin mahiyetine dair Müslüman düşünce geleneğinde ortaya konulan literatür genel hatlarıyla ele alınmaktadır. Söz konusu literatür, “müşrikler bu yıldan sonra Mescid-i Harâm’a yaklaşmasınlar” (Tevbe 9/28) ayeti temelinde şekillenmiştir. Bu bağlamda âlimler şirkin mahiyeti, Mescid-i Harâm bölgesinin sınırları ile bu bölgeye yaklaşmamayı ifade eden fiilin içeriği ve özellikle de ayetteki uyarının Hac ibadeti ile sınırlı/kayıtlı olup olmadığı gibi hususları tartışma konusu yapmışlardır. Bu ayet çerçevesinde ortaya konulan literatürde iki görüşün ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan ilki, Mescid-i Harâm (...) ifadesiyle kastedilen mananın tüm mescitleri kapsayacağı düşüncesinden hareketle “yaklaşmama” yasağın sınırlarını genişletirken diğer görüş, maslahatçı bir yaklaşımla söz konusu bölgenin Kâbe ve çevresiyle sınırlı olduğu iddiasına dayanmaktadır. Bu bağlamda ilk görüşte, harem bölgesine müşriklerin hiçbir surette giremeyeceği savunulurken ikinci görüşte, müşriklerin cahiliye döneminde yaptıkları tarzda hac ve umre ibadeti yapmak amacıyla söz konusu bölgeye giremeyecekleri ancak ticaret, seyahat vb. farklı maksatlarla gelebilecekleri vurgulamaktadır. Makalede konu H. VII. yüzyıla kadar kaleme alınan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şiî tefsirler temelinde irdelenmiştir. Bu bağlamda Mukātil b. Süleymân, İmâm Şâfiî, Cassâs, Ebû Bekir İbnü’l-Arabî ve Kurtubî’nin kaleme aldığı ahkâm tefsirleri; Taberî, İbn Ebî Hâtim, Ebû İshak es-Sa‘lebî ve İbn Kesîr’in yazdığı rivayet tefsirleri; Mâtürîdî, Zemahşerî, Fahreddin er-Râzî, Beyzâvî ve Ebu’l- Berakât en-Nesefî’nin dirayet tefsirleri ile Şiî müfessirler Kummî, Ayyâşî, Ebû Ca‘fer et-Tûsîve Tabersî’nin tefsirleri incelenmiştir. Konunun bahsi geçen tefsirler temelinde ele alınmasındaki amaç ayetin anlaşılmasına bağlı olarak ortaya konulan fıkhî hükümleri ve gerekçelerini tespit ederek mukayese yapmaktır. Zira Tevbe suresi 28. ayetin anlaşılmasında, dini anlama tarzları bakımından Ashâbu’l-Hadis ve Ashâbu’r-Rey olarak nitelenen âlimlerin görüşlerinin belirleyici olduğu görülmektedir. Konu bağlamında Şiî tefsirlerin incelenmesindeki amaç ise söz konusu literatürde Tevbe suresi 28. ayetin ele alınmasına ilişkin bakış açısının Ashabu’l Hâdis’e mi Ashabu’r-Rey’e mi yakın olduğunu tespite yöneliktir. İncelenen tefsirlerde ilk görüşün İmâm Mâlik ve İmam Şâfiî’ye ait olduğu belirtilirken ikinci görüş Ebû Hanîfe’ye nispet edilmiştir. İmâm Mâlik ve İmam Şâfiî’ye ait olan görüş genel kabul görürken Ebû Hanîfe ve Mâtürîdî’nin benimsediği, Hanefî-Mâtürîdî âlimler tarafından kabul gören ikinci görüş, tarihsel süreçte şaz olarak nitelendirilmiş ve dikkate alınmamıştır. Makalede, H.7. yüzyıl’a kadar yazılan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şiî tefsirleri özelinde bu görüşlerin temel mantığı, ortaya çıkış süreçleri ve bu çerçevede üretilen fıkhî hükümler analitik bir bakış açısıyla irdelenmeye çalışılmıştır. Makalede sonuç olarak Ashabu’l-Hadis’e mensup âlimlerden İmâm Mâlik ve İmâm Şâfiî’nin konuyu sadece müşrikleri değil tüm gayr-i müslimleri içerecek şekilde ele aldıkları ve bu gruplarla kurulacak sosyal, ekonomik ve siyasi ilişkinin mahiyeti hakkında fıhkî hükümler koydukları görülmektedir. Bu hükümlerle, Müslüman düşünce geleneğinde gayr-i Müslimlerin özellikle sosyo-kültürel açıdan ötekileştirilmeleri meşrulaştırılmıştır. Bu bakış açısı Müslümanların birlikte yaşama kültürüne katkı sağlamalarını engellediği gibi insana saygıyı temel alan Kur’an’ın bakış açısı ile de çelişmektedir. Bu bağlamda Ashabu’r-Rey’in önemli temsilcilerinden biri olan Ebu Hanîfe’nin yasaklama emrini cahiliye döneminde yapılan hac fiili ile sınırlaması konuya ilişkin bakış açısında ciddi farklılıklara imkân tanımaktadır. Ebû Hanîfe’nin bu anlama biçimi, gayr-ı Müslimlere ilişkin olumsuz bir uygulamaya imkân vermediği gibi takipçisi Mâtürîdî tarafından geliştirilerek ahlakî bir boyutta ela alınmıştır. Süreç içerisinde söz konusu anlama biçimi, aynı düşünce geleneğine mensup olan Cassâs ve Ebû’l-Berekât en-Nesefî tarafından devam ettirilerek geliştirilmiştir. (shrink)

The problem of definition of knowledge has been discussed in the tradi-tion of kalām and philosophy. Especially with the inclusion of logic definition theory in the discipline of kalām, the definitions put forward were criticized by later thinkers. Shams al-Dīn al-Samarqandī (d. 722/1322), who was included in this discussion, which was mainly shaped around the question of whether knowledge is necessary (ḍarūrī) or acquired (kasbī), wrote the ideal definition and features in al-Meārif and commentary of Avicenna’s al-Ishārāt wa altanbīhāt. In (...) addition, Shams al-Dīn al-Samarqandī examined the problem of whether knowledge can be defined and -like Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210)- argued that the meaning of knowledge is very clear. In this context, Shams al-Dīn al-Samarqandī, who criticizes the definition of knowledge put forward by the Peripatetic tradition in particular Avicenna (d. 428/1037), determined the ont and non-existent definitions of knowledge and criticized them. This study deals with how the ideal definition theory, which Avicenna founded, was handled by Shams al-Dīn al-Samarqandī and the problem of definition of knowledge according to Shams al-Dīn al-Samarqandī. In addition, with this article, it has been argued that Shams al-Dīn al-Samarqandī did not define knowledge. In this direction, at the beginning of the article, the discussions on the definition of knowledge in the pre-Shams al-Dīn al-Samarqandī kalām tradition and the sides of the issue were examined. Then, in this article, in which the characteristics of the ideal definition according to Shams al-Dīn al-Samarqandī are determined, it is also examined whether he defines knowledge or not. (shrink)

The objective of this article is twofold. First, it investigates mereology in medieval Islamic theology, particularly the theologians’ claim that the whole is identical to its parts and accordingly that at least some attributes common to the parts must by extension be attributed of the whole. This claim was refuted by philosophers and, from the eleventh century onwards, an increasing number of theologians. Second, it offers a new interpretation of the standard theological proof from accidents for creation ex nihilo, to (...) which this problem was central. A wide range of early, classical and later theological and philosophical sources are consulted. (shrink)

Ebû Bekir Zekeriyyâ er-Râzî’nin Felsefî Görüşleri: İlâhiyyât (Metafizik) ve Tabîiyyât (Doğa Felsefesi), Turgut Akyüz, İstanbul: Ravza Yayınları, 2017, 255 s.

Bu makale Fahreddin el-Râzî’nin metafizik yakîn anlayışını te’vîl teorisi açısından incelerken, onun metafizik yakîne ulaşma hususundaki optimistik tutumunu da ortaya çıkarmaktadır. Kuşkucuların lideri (şeyhü’l-müşekkikîn) olarak da bilinen Râzî’nin, kendisinden önceki felsefe ve kelam geleneklerini etraflıca kritik ederken yeni ve özgün bir anlayış ortaya koyup koymadığı tartışılmış, eleştirel düşüncesi kendisinden sonraki düşünürlerce tenkit edilmiş ve bu vesile ile Râzî hakkında çeşitli okuma biçimleri ortaya çıkmıştır. Bu okuma biçimleri arasında Râzî’yi, aklın kelamî bilgide yakîne ulaşamayacağı şeklinde bir (...) metafizik bilinmezci olarak değerlendirenler de olmuştur. Bu çalışma, Râzî’nin metafizik yakîn anlayışını te’vîl teorisi ile birlikte serimlemeye çalışmaktadır. Makalenin ilk ana bölümü metafizik yakîn ve te’vîl ilişkisi ekseninde -başka bir deyişle kelâmî bilgide akıl-nakil tartışmaları açısından- Râzî öncesi düşünceye dair -ipuçları niteliğinde- tarihsel bağlam vermektedir. İkinci ana kısım ise Râzî’nin metafizik bilgide akıl anlayışındaki ilkelerini istivâ’ kavramının te’vîli üzerinden belirginleştirmektedir. Bu makale, Râzî’nin te’vîl anlayışını bütünüyle ortaya koymayı amaçlamamaktadır. Ancak, te’vîl teorisinin temel bileşenlerinden birisi olan akliyyâtın nasıl metafizik yakîniyyâta dönüştüğünü analiz etmektedir. Muʻtezile, akliyyât üzerinden dönüştürdüğü metafizik yakîniyyâti, dini anlama ve yorumlamada kıstas haline getirmiştir. Öte yandan metafizik yakîniyyât anlayışlarındaki iddiaları, farklı din yorumlarına karşı müsamahasız bir tavra dönüşmüş, siyasi erkle birlikte baskıcı hale gelmiş ve Muʻtezile dışı kelam düşüncelerini akılcılık -daha radikal bir ifade ile rasyonelizm- karşısında eleştirel-tepkisel olmaya sevk etmiştir. Doğal bir sonuç olarak diğer doktrinlerin rasyonel gelişimi Muʻtezilî etki yüzünden yavaşlamıştır. Makalenin birinci kısmı, Râzî öncesi Eşʻarî düşünceyi, metafizik yakîniyyât ve nass yorumu açısından değerlendirirken, yorum ve akliyyât ilişkisine dair anlayışlarındaki dakikleşmeyi Muʻtezile’nin tarihsel varlığına ters orantılı olarak ele almaktadır. Ancak Râzî’ye kadar kararsız bir şekilde gerçekleşen dakikleşme süreci, Râzî ile birlikte nihayi formuna ulaşmaktadır. Râzî’nin te’vîl teorisinin temel prensiplerinden ilki, aklın nakle esas (el-ʿakl aṣlu’l-nakl) teşkil etmesidir. Akıl, naklin yalnız ispatı ve anlaşılması bakımından değil, aynı zamanda yorumlanması (te’vîl) açısından da temel belirleyici bir unsura dönüşmektedir. Bu makale, Râzî’nin ilmi hayatının sonlarına doğru, metafizik yakîniyyâta ulaşma noktasında pesimizme düşerek, metafizik bilinmezciliğe doğru yöneldiği şeklindeki anlama biçimlerine karşı, en son eserleri arasında olan ve tamamlanmamış Tefsîr’i üzerinden cevaplar aramaktadır. Râzî, değişik zamanlarda ele aldığı eserlerinde, “naklin zanniliği” hususundaki ısrarlı duruşunu vurgulamaktadır. Bu makale Râzî’nin naklin zanniliği noktasındaki ısrarlı duruşunun, “aklın asıllığı” ilkesindeki kararlılığı ile zorunlu bir paralellik gösterdiğininin altını çizerken, metafizik yakîniyyât açısından da hala optimistik olduğunu savunmaktadır. (shrink)

The debate on the possibility of attaining metaphysical knowledge by the method of reasoning began with the ancient Greek philosophers and continues to this day. This article aims to examine how Râzî argues for the possibility of attaining metaphysical knowledge through the method of reasoning. He first argues that existence has two parts, the sensed and the thought, in order to demonstrate that metaphysical knowledge can be obtained through the method of reasoning. Then he tries to prove that existence (...) is not limited to the material. After presenting evidence for the existence of things other than the sensible in existence that can be perceived with the intellect, he tries to discuss our devices to relate to this sphere of existence in a comparative manner. In this comparison, two possible devices for attaining metaphysical knowledge emerge: the theoretical intellect and the purified soul. After revealing the positive and negative aspects of both in this comparison, he argues that the most reliable device is the theoretical intellect and the technique is the method of reasoning Râzî gives various answers to those who object to the possibility of obtaining metaphysical knowledge through the method of reasoning. Râzî tries to put forward the grounds on which the groups who object to the method of reasoning are based. He then evaluates their justifications in terms of accuracy and consistency. Thus, he tests both the relevance of each group's objection to the subject and its consistency with the group's other beliefs. He then presents the justifications for his own opinion on the method of reasoning and the consistency of this method with his other beliefs. Following this method, Râzî first divides those who object to the method of reasoning into two categories according to whether or not they accept a metaphysical sphere of existence. According to this division, those who object to the method because they do not accept a metaphysical sphere of existence are the Sophists, Sumeniyya, Mujasimah, Dhahriyya, and Hashawiyya. Although this group does not accept a metaphysical sphere of existence, they are divided into two classes: those who believe in God and those who do not. According to Râzî, the group that accepts the metaphysical sphere of existence but objects to the method of reasoning is the Talimiyya. They claim that metaphysical knowledge can only be attained through the teaching of an innocent instructor, not by the method of reasoning. The different approaches of these groups are the reason why Râzî sometimes emphasizes accuracy, sometimes consistency, and sometimes proving the metaphysical domain of existence in his answers to those who object to the method of reasoning. (shrink)

A clear understanding of terminology is crucial in any academic field. When it is clear that complex interdisciplinary concepts are interpreted differently depending on the academic field, geographical setting or cultural values, it is time to take action. Given this, the Glossary for Academic Integrity, newly developed by the European Network for Academic Integrity project, served as the basis for compiling a comprehensive taxonomy of terms related to academic integrity. Following a rigorous coding exercise, the taxonomy was partitioned into three (...) constituent components – Integrity, Misconduct and Neutral terms. A review of relevant literature sources is included, and the strengths and weaknesses of existing taxonomies are discussed in relation to this new offering. During the creation of these artefacts the authors identified and resolved many differences between their individual interpretative understandings of concepts/terms and the viewpoints of others. It is anticipated that the freely-available glossary and taxonomy will be explored and valued by researchers, teachers, students and the general public alike. (shrink)

The critical issues facing the human community population growth, sustained development, threats to the environment, the arms race, the ethical/philosophical challenges in light of advances in science and technology, and our very survival as a species require a multidisciplinary approach grounded in a clear understanding of human behavior. Fifty-one scholars from 11 countries representing 19 disciplines met at Delphi, Greece, to discuss and debate why we do what we do to ourselves and our world. Out of this vigorous exchange emerged (...) the Delphi Society for long-term study of patterns of human behavior. This book offers a unique international perspective on global human problems. (shrink)

This study aims to examine and compare female and male Kurdish EFL students’ level and type of motivation based on L2 motivational self-system components and to identify their dominant type of motivation. The participants of this study were 118 students were randomly selected as the participants of this study from different cities of Erbil governorate in Kurdistan region of Iraq. A Learners questionnaire used following the application of semi-structured interview sessions with learners who participated in the study. The data obtained (...) from the questionnaire were analyzed through SPSS software, and the interview results were interpreted and analyzed through content analysis. The findings of this study revealed that both male and female Kurdish EFL students generally have high levels of motivation and the attitudes of both groups of learners were found to be generally positive towards English language and its learning. The most frequent motivational strategies, ways of motivating and arranging for them a suitable culture and recommended by the teachers in this study are helpful, especially for teacher educators in teacher training programs, so that they can get aware of the most used strategies by Kurdish EFL teachers in high school to be the leadership for this purpose, and try to improve and correct them, and try to teach them the most effective strategies and ways of raising motivation in the students. (shrink)

Donald Davidson denied convention any interesting role in the philosophical theory of meaning: Conventions are neither necessary nor sufficient to account for communication by language. This anticonventionalism is part of Davidson's more general individualism about meaning. According to Davidson, notions such as that of a shared language, shared practices of use, and the attendant notions of standard meaning and linguistic mistake, are as uninteresting to the philosophical theory of meaning as that of convention. The chapter starts with a sketch of (...) the meaning theoretical background for Davidson's anticonventionalism, arguing that Davidson ultimately motivates both anti‐conventionalism and individualism by the social or public nature of language. After quickly taking up Davidson's arguments against attempts to conventionally link semantics to nonsemantic purposes, the chapter then focuses on his attack on the idea that literal meaning is conventional meaning and the surrounding discussion. (shrink)

H. L. A Hart complained about the ambiguity of legal positivism, and proposed a definition that refers to particular explications of the concept of law, to certain theories of legal interpretation, to particular views on the moral problem of a duty to obey the law, and to a sceptical position with regard to the meta-ethical issue of the possibility of moral knowledge. It is said to be restricted to the Thesis of Separation — the contention that there is no necessary (...) connection between law and morals. In this chapter, the Separation Thesis is discussed even further, and has three shortcomings identified: first, that it has been vacillating between object-level contentions about moral qualities of the law; that the precise logical relation between both levels has never been properly accounted for; and that the question of necessary relations between morality and law hinges crucially on the presupposition that the very concept of law itself does not unravel into different sets of convenient stipulations from different epistemological angles, each of which renders the question of such necessary relations trivial. The Separation Thesis is also identified as having two versions: the Fallibility Law and the Neutrality Law. (shrink)

In this article, we present an argumentative approach to normative reasoning. Special attention is paid to deontic conflicts, contrary-to-duty and specificity cases, which are modelled by means of argumentative attacks. For this, we adopt a recently proposed framework for logical argumentation in which arguments are generated by a sequent calculus of a given base logic of Argument & Computation ), and use standard deontic logic as our base logic. Argumentative attacks are realized by elimination rules that allow to discharge specific (...) sequents. We demonstrate the usefulness of our approach by means of various well-known benchmark examples, and show that this approach is rich enough to capture a variety of paradigms for handling conflicting norms such as reasoning with maximally consistent sets, prioritized norms and deontic formalisms based on I/O logic. (shrink)

We translate unconstrained and constrained input/output logics as introduced by Makinson and van der Torre to modal logics, using adaptive logics for the constrained case. The resulting reformulation has some additional benefits. First, we obtain a proof-theoretic characterization of input/output logics. Second, we demonstrate that our framework naturally gives rise to useful variants and allows to express important notions that go beyond the expressive means of input/output logics, such as violations and sanctions.

According to the received view the later Wittgenstein subscribed to the thesis that speaking a language requires being guided by rules (thesis RG). In this paper we question the received view. On its most intuitive reading, we argue, (RG) is very much at odds with central tenets of the later Wittgenstein. Giving up on this reading, however, threatens to deprive the notion of rule-following of any real substance. Consequently, the rule-following considerations cannot charitably be read as a deep and subtle (...) defense of (RG) against the threat of paradox, as proponents of the received view are wont to do. Instead, we argue, the rule-following considerations provide Wittgenstein's deep and subtle reasons for rejecting the very idea that speaking a language involves rule-guidance. Although Wittgenstein subscribed to (RG) during his middle period writings, his later remarks on rules, far from being a clarification and elaboration of his earlier views, are directed against the claim of the middle period that speaking a language is an essentially rule-guided activity. (shrink)

Lou Goble proposed powerful conditional deontic logics (CDPM) that are able to deal with deontic conflicts by means of restricting the inheritance principle. One of the central problems for dyadic deontic logics is to properly treat the restricted applicability of the principle “strengthening the antecedent”. In most cases it is desirable to derive from an obligation A under condition B, that A is also obliged under condition B and C. However, there are important counterexamples. Goble proposed a weakened rational monotonicity (...) principle to tackle this problem. This solution is suboptimal as it is for some examples counter-intuitive or even leads to explosion. The paper identifies also other problems of Goble’s systems. For instance, to make optimal use of the restricted inheritance principle, in many cases the user has to manually add certain statements to the premises. An adaptive logic framework based on CDPM is proposed which is able to tackle these problems. It allows for certain rules to be applied as much as possible. In this way counter-intuitive consequences as well as explosion can be prohibited and no user interference is required. Furthermore, for non-conflicting premise sets the adaptive logics are equivalent to Goble’s dyadic version of standard deontic logic. (shrink)

Donald Davidson famously held that only beliefs provide reasons for belief. Perceptual experiences, he held, are not even propositional attitudes, and thus doubly disqualified from being reason providers. John McDowell and others have tried to restore the intuitive reason-providing role of experience by suggesting that experiences do have contents. However, on McDowell’s account, experiences provide ‘reasons’ in a sense very different from the Davidsonian. In this paper, I argue that there is a better way of rescuing the reason-providing role of (...) experience: Construed as a (special) kind of belief, experience provides reasons for belief in precisely the Davidsonian sense. Moreover, the doxastic account of experience I suggest integrates naturally both with the Davidsonian picture of content determination and, consequently, with Davidsonian anti-skepticism. (shrink)

The publication includes an essay by the late Bohumil Fiser "The policy from the perspective of a naturalist," which examines the relationship between natural and social laws in the past and present. The publication also contains a legal essay by Zdeněk Koudelka "Repeal of Constitutional Law by the Constitutional Court", which deals with the events of the abolition of the constitutional law on the reduction of the term of office of deputies in 2009.