The article analyzes and criticizes the assumptions of Peter Van Inwagen’s argument for the alleged contradiction of the foreknowledge of God and human freedom. The argument is based on the sine qua non condition of human freedom defined as access to possible worlds containing such a continuation of the present in which the agent implements a different action than will be realized de facto in the future. The condition also contains that in every possible continuation of the present state of (...) affairs, the same propositions about the ‘present past’ (the past before the present moment) are true as are true in the present state of affairs. The paper argues that Van Inwagen’s reasoning is inconclusive, it contains the type of mistake of confusing conditional impossibility with unconditional and presents a methodologically wrong method of solving a philosophical problem. It is because in the very construction of the problem determining the available solution. The article points to the possibility that the human freedom of some action is not excluded by the fact that specific past facts logically entail that this event will occur. (shrink)

The article addresses the problem of the culture-creating role of museums designed by Mieczysław Treter in the first years of the Second Polish Republic – an art historian from Lviv, the curator of the Museum of the Lubomirski family name in Lviv and the director of the State Art Collection in Warsaw. The publicist of this author is a testimony of how in the first years after Poland regained independence, attempts were made to develop a new way of thinking about (...) the culture-forming function, status and formula of Polish museums, adequate to the changed realities of life in a free state. It formulated the postulate of treating museums as an institution of Polish cultural policy, an institution supporting the rebuilding of an independent state and its status on the international arena. In the perspective of the perceived role of museum outlets, the way of thinking about culture understood as a constant update of historical values was revealed at the same time. The museum discourse of Treter also revealed the shortcomings of extra-banking thinking about culture, which on the threshold of independence – on the one hand – was to be harnessed in state-building processes, and on the other – to realize values developed in the years of national captivity. (shrink)

Autorka opisuje archiwum Melchiora Wańkowicza, przekazane przez jego córkę do Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie w 1974 roku. Badaczka koncentruje się na fotografiach, które reporter w dużej mierze wykonywał sam. W albumach, ułożonych przez niego lub jego żonę, autorka poszukuje informacji na temat prawdziwego charakteru „ojca reportażu polskiego” i jego losów, które zatarła nieco jego legenda. Zestawienie wybranych zdjęć z wypowiedziami pisarza i zajmujących się nim badaczy pozwala postrzegać je jako rodzaj swoistej ilustracji i dokumentacji życia pisarza. (...) Autorka wskazuje szerokie możliwości wykorzystania wskazanych fotografii i albumów w pracach biografów i badaczy twórczości pisarza, a także historyków, zainteresowanych burzliwym okresem w historii Polski, który Wańkowicz utrwalił nie tylko w literackich reportażach, ale i w fotografiach. (shrink)

The author attempts to answer, by describing the phenomena involved, the question as to whether nationalist ideals constitute a real threat to liberal democracy and whether, despite the popularity of nationalism, it is possible to create a post national, multicultural and cosmopolitically liberal world? Disputes around the concept of nationalism are set out, as exemplified by the views of Jacek Woroniecki and Jozef Maria Bocheński.

What does God know about future contingents? – according to some fourteenth-century English thinkers The paper is concerned with the problem of God’s knowledge aboutfuture contingents, which has raised many doubts connected with the incompatibility of certainty and necessity of God’s knowledge and contingency of future events, or, even more, with the incompatibility of God’s precognition causing necessary events with human’s free choice guaranteed by his free will. From the very beginning of the Middle Ages theologians tried to find solutions (...) to these questions, but—in my opinion—the most interesting ones were those expressed by John Duns Scotus. This paper presents mostly the theories of some English thinkers who were active at Oxford Universityin the 14th century and who criticized or agreed with Scotus’s ideas. They introduced new terminology and clarified particular problems initiating original logico-theological debates, in which the problem of God’s action with regard to His potentiaabsoluta et ordinataplayed the main role. Keywords: Middle Ages theologians, English thinkers, God’s knowledge, future contingents. (shrink)

Two questions are the starting point for the discussion contained in this article: (a) Does the future exist? (b) What is the future? A preliminary analysis of these questions leads to the conclusion that their solution needs to introduce three different principal modes of existence characterized for objects belonging to the time sphere of being. They are: real (actual) existence (i.e. existence of „now”), postreal existence (the past) and potential (prereal) existence. In accordance with this differentiation the answer to point (...) (a) is generally determined by the following theses: (1) The future exists in potentiality, (2) The future exists neither in reality nor in postreality. The notion of potential existence includes two categories of objects. The first one - objects which in fact will become real objects (present). They may be described as potential objects sensu stricto. The second category constists of the quasi-potential objects, that is the objects whose potentiality of becoming real (actual) ones will never come into existence. The differentiation of categories mentioned above makes possible to formulate three definitions of the future: (D1) The future is the domain of potential, or quasi-potential objects, (D2) The future is the domain of the potential objects, (D3) The future is the domain of quasi-potential objects. The definition (D3) is obviously inadequate, hence the solution of the problem, what is the future, may be reduced to the choice between definitions (D1) and (D2). The arguments of the paper convince us that the adequate definition of the future is the definition (D2). First - contrary to (D1) - it describes the future as ontologically homogeneous domain containing only objects which will become objects of the present and subsequently past objects. Second, when the future is defined by the competitive definition (D1) it is doubtful whether the language systems, referring to the time sphere of being, can fulfill the basic principles of the classical logig: the principle of contradiction and the principle of excluded middle. (shrink)

The article is a critical comment on the contemporary condition of the university and the reform of higher education introduced in Poland in 2018. The management culture imposed by the reform, focused on “scientific productivity” and bibliometrics, is in conflict with the university’s ethos of striving for truth and open discussion, constitutive for the community of learners and scientists. The author argues that attachment to these values is not only a matter of tradition, but a special task of the university (...) within the contemporary public sphere, torn by axiological conflicts, and disintegrating into a number of digital “tribes”. The university as an institution developed along with the culture of axiological pluralism and rational doubt, which is supported itself. However, these values cannot be maintained if the academic doxa adopts the assumptions of radical cognitive relativism. “Anti-relativistic cognitive minimum” and the assumption of relative translatability of languages are necessary if the university is to continue to play the socially important function of supporting critical dispositions and intellectual independence. (shrink)

28 maja 2019 roku na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu miało miejsce międzynarodowe sympozjum naukowe nt. "Jakie będzie chrześcijaństwo przyszłości? Doświadczenie religijne, kultura i racjonalność wiary w twórczości Romano Guardiniego".

Between 1945 and 2010 the Palace Museum in Wilanów and its legal predecessor incurred particular financial costs which could be expressed in money (in circula-tion), in nominal values. The aim of this article is to express the costs according to unchanged price measures: the American dollar, gold and rye. The conducted research shows that the overall costs borne by The Palace Museum in Wilanów between 1945 and 2010 were 297 mln zł (Polish currency), after counting which included money exchange and (...) denomination, or $124 mln (in USD). According to the average exchange rate in 2010, it gives the sum of 375 mln zł ($1 equals 3,02 zł). The costs measured in rye equalled 10.5 mln q (average price of rye in 2010 was 1 q = 42,12 zł). In the end, it gives the sum of 442 mln zł. As to world gold prices, the costs were 542,000 ounces of pure gold (in 2010 1 ounce of gold costs $1421,6). It gives $771 mln according to the average exchange rate in 2010 and 2329 mln zł ($1 = 3,02 zł). It can be a matter of discussion which one of these three measures shows the real value of the costs incurred since 1945. Fortunately, there is no question that a counting method which takes into consideration exchanged money and denomination ought not to be used in measuring nominal values. (shrink)

W ramach semantyk Kripkego dla języków modalnych wartość logiczna zdania może zmieniać się wraz ze zmianą parametru indeksu semantycznego. Oznacza to, że stosując tego typu semantykę do analizy zdań języka naturalnego, musimy wskazać indeks istotny dla analizy semantycznej. Zwykło się przyjmować, że odpowiedni indeks jest ustalany przez kontekst wypowiedzi. Pomysł ten został odrzucony przez semantyków analizujących języki temporalno-modalne w kontekście indeterminizmu, co wygenerowało problem ustalania indeksu. W artykule przedstawię argument owych semantyków, a następnie zarysuję kilka odpowiedzi na problem ustalania indeksu. (...) Ostatecznie będę argumentował, że przy pewnych założeniach metafizycznych i semantycznych można udzielić klasycznej odpowiedzi na problem ustalania indeksu również w kontekstach indeterministycznych. (shrink)

Book review: Adam Adamandy Kochański, Gottfried Wilhelm Leibniz, Korespondencja Adama Adamandego Kochańskiego i Gottfrieda Wilhelma Leibniza z lat 1670-1698, D. Sieńko, wyd. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa 2019, ss. 256.

Based on retrospection on the reappraisal of the past in Hungary since 1989, this text analyses the representation of the Communist era in the Magyar Nemzeti Múzeum, the Terror Háza Múzeum and the Hadtörténeti Múzeum Budapest. All three museums place the suppression of the Hungarian people at the centre of their narration, while depicting the Hungarian nation as a victim. The 1956 revolution is staged as a central turning point in the second half of the 20th century, which supplies the (...) narrative with a fresh set of martyrs. In this context, Imre Nagy not only takes the role of an icon with regard to the events of 1956, but his re-interment is also seen as a climax of the turnabout of 1989. (shrink)

Mimo iż przestrzenie miejskie nasycone są dziełami sztuki, pełniącymi ważne funkcje estetyczne, społeczne, edukacyjne, historyczne, obiekty te często są przez odbiorców niezauważane, nierozu­miane lub nieidentyfikowane jako sztuka. Autorka stawia tezę, że jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest brak profesjonalnych podpisów. Celem tekstu jest analiza tablic informacyjnych wybranych obiektów znajdujących się w Łodzi. Porównanie zebranych przykładów wskazuje na różnorodne braki w treści podpisów, ich nieczytelność, niewłaściwe umiejscowienie, a nawet zu­pełne pominięcie jakiegokolwiek tekstu informującego o danym dziele. Poddane analizie zostały dwadzieścia (...) dwa obiekty wykonane po II wojnie światowej, reprezentujące różne gatunki sztuki i typy przestrzeni. Artykuł kończą lista postulatów, których spełnienia wymaga prawidłowe oznaczanie dzieł sztuki (sporządzona na wzór dziesięciopunktowego przewodnika opracowanego przez Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie) oraz propozycja przykładowej tablicy (dotyczącej konkretnego muralu), która mogłaby stać się rozwiązaniem standardowym. (shrink)

-/- Medytacje filozoficzne, Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi, Warszawa 2015. -/- Publikacja współfinansowana przez Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie. -/- Zbiór tekstów powstałych na podstawie wykładów, które zostały wygłoszone w ramach cyklu "Medytacje filozoficzne w Łazienkach" w latach 2013-2015. -/- -/- Spis treści: -/- Cezary Wodziński, Premedytacja Krzysztof Pomian, O wyjątkowości człowieka Zygmunt Bauman, O miłości i nienawiści… Tropami Barbary Skargi Tadeusz Sławek, Ciemne liturgie. Język, historia i gest błogosławieństwa Lech Witkowski, Rozprawa z autorytetem: w strone autorytu (...) przejścia Władysław Stróżewski, Doświadczenie czasu, doświadczenie istnienia Juliusz Domański, „Pradawna waśń filozofów z poetami” a kłopoty z dziedzictwem antycznym Serhij Żadan, Wolność jako odpowiedzialność Marcin Poręba, Co to jest rzeczywistość? Szymon Wróbel, Co to jest historia filozofii? Magdalena Środa, Moralność życia publicznego Kostiantyn Tyszczenko, Po co językoznawstwu metateoria? (shrink)

Tematem artykułu jest etyczny problem klonowania ludzi. Zaprezentowane zostają w nim najważniejsze argumenty przeciwko klonowaniu obecne w powieści Kazuo Ishiguro Nie opuszczaj mnie. Wśród argumentów moralnych przeciwko klonowaniu ludzi przeanalizowane zostają: argument z instrumentalizacji oraz wewnętrznego życia klonów; z ograniczenia wolności jednostki oraz z jej unieszczęśliwienia; z prawa do posiadania wyjątkowej tożsamości i otwartej przyszłości; ze szkód psychicznych i rozchwiania tożsamości; z naturalnego prawa jednostki do relacji rodzinnych. Na koniec autor przeformułuje argument z mądrości odrazy na argument z mądrości (...) współczucia. (shrink)

Jak opisać współczesne Chiny? Gdzie szukać analogii dla ich dzisiejszego dynamicznego rozwoju? W komentarzach często powraca teza, że Państwo Środka wybrało własną, absolutnie unikalną drogę rozwoju. Inni wskazują na podobieństwa z ewolucją kapitalizmu w Europie Zachodniej - Chiny miałyby teraz przechodzić jej najbardziej brutalną XIX-wieczną fazę. Dopiero w przyszłości "naturalną" koleją rzeczy zapanuje tam demokracja i upowszechnią się instytucje państwa opiekuńczego. Slavoj Žižek proponuje jeszcze inną interpretację - błyskotliwą i pełną paradoksów. Być może rzeczywiście Chiny odtwarzają pewną fazę rozwoju (...) zachodniego kapitalizmu. Jest to jednak faza na tyle wczesna, że na ewentualną demokratyzację Państwa Środka będziemy musieli czekać jeszcze wiele lat. Bardziej prawdopodobne jest jednak to, że mamy dziś do czynienia z powtórką rewolucji kulturalnej z czasów Mao Tse-Tunga. Tak jak wtedy zachęca się obywateli, by podejmowali "spontaniczne" działania, które partia czujnie nadzoruje. Tym razem jednak ich celem jest budowa nowych, kapitalistycznych porządków. (shrink)

W graficznym projekcie okładki najnowszego numeru _Rocznika Filozoficznego Ignatianum _przedstawiono bramę wjazdową na zamek królewski na Wawelu, czyniąc z niej łuk triumfalny otwierający się ku drodze, rozpoznawalnej dla każdego człowieka czującego więź z dziedzictwem kulturowym świata Zachodu. Ta zdefiniowana droga to via Appia, zbudowana niegdyś z woli Appiusza Klaudiusza Ślepego, uchodząca za jeden z najstarszych traktów rzymskich. Nazywana przez samych Rzymian „królową dróg”, u człowieka wychowanego na wartościach, jakie niesie ze sobą cywilizacja Zachodu, jest nierozłącznie związana z Wiecznym Miastem. To (...) o nim pisał w sławnym epitafium Mikołaj Sęp-Szarzyński: „dziś w Rzymie zwyciężonym Rzym niezwyciężony”, dając wyraz narzucającej się świadomości łączenia tego, co przeszłe, z tym, czego doświadczamy jako obecne. To na tej drodze rozegrała się legendarna scena przywołana przez Henryka Sienkiewicza, w której pytanie: _Quo vadis, Domine? _[dokąd zmierzasz, Panie?] zadaje uciekający z Wiecznego Miasta apostoł Piotr spotkanemu na trakcie apijskim Chrystusowi. Siłę tego pytania rozumie każdy, kto w korzeniach klasycznych i chrześcijańskich potrafi dostrzec to wszystko, co dla kultury zachodniej jest najważniejsze nie tylko w przeszłości, ale również w przyszłości. (shrink)

To oni przywrócili pamięć o Norwidzie -- W poszukiwaniu formuły Norwidowskiego poematu. Trudny przypadek Szczesnej -- Norwid oczami młodzieży szkolnej, czyli jak pracujemy nad tekstami poety w jednym z warszawskich liceów -- "Tyś nie śmierci łup!" - Krasiński o Norwidzie -- "Nadzieja jest z prawdy" - o jednym cytacie z Norwida i jego znaczeniu w myśli Józefa Tischnera -- Kobiety-władczynie, czyli rzecz o Wandzie i Kleopatrze. Norwidowska "kwestia kobieca" w perspektywie feministycznej -- Literacka i filmowa przestrzeń Norwida (wstępny rekonesans) -- (...) Tak umiera poeta. Cyprian Kamil Norwid w Domu Św. Kazimierza -- Cyprian Kamil NOrwid na plakatach -- Warszawskim szlakiem Cypriana Kamila Norwida -- Rysunki i grafiki C.K. Norwida -- Dwór w Głuchach - Muzeum Norwida. Pałac w Dębinkach - nowo utworzone Muzeum Norwida -- Norwid w muzyce. Pieśni zadumy i nostalgii Krzysztofa Pendereckiego i opera-misterium Wanda Joanny Wnuk-Nazarowej. (shrink)

W artykule poruszono problem perspektyw rozwoju, a tym samym przyszłości filozofii tomistycznej na podstawie sytuacji w Polsce. Otóż taką szansę widzi się dla tej filozofii w badaniach bardziej partykularnych, znajdujących się poza głównym obiektem zainteresowań metafizyki ogólnej. Każdorazowo przybierają one postać metafizyk szczegółowych i stosowanych. Pierwsza z nazw nawiązuje do zawężonego pola badań, druga natomiast jest uzasadniona korzystaniem z dorobku innych nauk filozoficznych, bardziej podstawowych, włącznie z metafizyką ogólną. Metafizyki tego rodzaju stanowią szeroko pojęte studium tego, co jest najbardziej (...) fundamentalne nie dla bytu jako takiego, ale dla wszelkich podstawowych typów przedmiotów w sferze natury i kultury. Nie stanowią one jednak alternatywy dla metafizyki ogólnej, która bada rzeczywistość w wymiarze transcendentalnym, ponieważ korzystając z jej dorobku, zachowują z nią łączność oraz stanowią jej konieczne dopełnienie. Jako zaś typowe dyscypliny filozoficzne, dające możliwość rozwijania owych metafizyk, podano w artykule filozofię przyrody, antropologię filozoficzną oraz dwie formy filozofii ludzkiego działania, czyli religię i moralność. W ich przypadku wskazywano zarówno na tematy już podjęte przez wielu przedstawicieli myśli tomistycznej w Polsce oraz na te, jakie są możliwe do podjęcia. Realizacja tych form metafizyki odpowiada nie tylko strukturze rzeczywistości pluralistycznej i jednocześnie powiązanej ze sobą szeregiem zależności, ale też problemom aktualnym, nowym, wymagającym ujęcia gruntownego i całościowego, jakie stwarza dopiero perspektywa metafizyczna, rozpatrywana z pozycji filozofii tomistycznej. (shrink)

Współczesne dylematy filozofii i kultury powstały z inicjatywy pracowników Zakładu Filozofii Współczesnej, Myśli Społecznej i Ontologii UWM w Olsztynie. Jednak miały one stanowić przyczynek do zintegrowania badań nie tylko środowiska naukowego tegoż zakładu czy Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (jego kadry, doktorantów i absolwentów). Celem niniejszego projektu było bowiem zawiązanie ściślejszej współpracy pomiędzy naukowcami Wydziału Humanistycznego, która mogłaby w przyszłości zaowocować wyznaczeniem wspólnych celów, kierunków i ram badawczych czy choćby interdyscyplinarnymi spotkaniami, konferencjami i publikacjami. Przyjęliśmy, że wątkiem łączącym dociekania naukowe (...) w przestrzeni humanistyki jest jeden wspólny temat – kultura. I nie ma w tym nic odkrywczego, bowiem przedmiotem badań nauk humanistycznych jest człowiek – jej twórca, uczestnik i twór, dlatego też podstawowe w jego poznaniu okazuje się zrozumienie całokształtu jego duchowego i materialnego dorobku kulturowego. I tak filozofia (nie tylko filozofia kultury, ale i filozofia polityki, filozofia życia gospodarczego, historiozofia), literaturoznawstwo, estetyka, politologia, socjologia, historia i wiedza o stosunkach międzynarodowych stają się naukami o kulturze. (shrink)

Przedmowa Problematyka związana z zależnościami przyczynowymi, ich modelowaniem i odkrywa¬niem, po długiej nieobecności w filozofii i metodologii nauk, budzi współcześnie duże zainteresowanie. Wiąże się to przede wszystkim z dynamicznym rozwojem, zwłaszcza od lat 1990., technik obli¬czeniowych. Wypracowane w tym czasie sieci bayesowskie uznaje się za matematyczny język przyczynowości. Pozwalają one na daleko idącą auto¬matyzację wnioskowań, co jest także zachętą do podjęcia prób algorytmiza¬cji odkrywania przyczyn. Na potrzeby badań naukowych, które pozwalają na przeprowadzenie eksperymentu z randomizacją, standardowe metody ustalania zależności przyczynowych (...) opracowano na początku XX wieku. Zupełnie inaczej sprawa przedstawia się w przypadku badań nieeksperymentalnych, gdzie podobne rozwiązania pozostają kwestią przyszłości. Zadaniem tej książki jest podanie warunków, które powinny być spełnione przez te rozwiązania, oraz sformułowanie proceduralnego kryterium zależności przy¬czynowych jako szczegółowej realizacji tych warunków. Pociąga ono waż¬kie konsekwencje dla filozofii i metodologii nauk, które ujawnia – podany w Części II – zarys me-todolo¬gii proceduralnej. W literaturze przedmiotu brakuje w miarę wszechstronnego i systema¬tycznego omówie¬nia najnowszych filozoficznych i metodologicznych dys¬kusji na temat przy¬czynowości, co niech będzie wytłumaczeniem, dlaczego w niektórych punktach obecnej książki szczegółowo referuję trudno dos¬tępne teksty źró¬dłowe. Przymiotnik „proceduralny” używam tu w znaczeniu węższym niż Huw Price (w którego pracach właściwszy byłby termin „kryterialny”) dla podkre¬ślenia – zgodnie z łacińskim źródłosłowem procedo – że dla ustalenia przy¬czyny niezbędne jest podjęcie przez uczonych określonych interakcji z ba¬daną rzeczywistością. Zalążki zamysłu prezentowanego w tej książce przedstawiłem podczas warsztatów filozoficznych „Philosophy and Probability” w roku 2002, zor¬ganizowanych przez Instytut Filozofii Uniwersytetu w Konstancji. Wdzięczny jestem uczestnikom tych warsztatów za uwagi, a przede wszyst¬kim następującym osobom: Luc Bovens, Brandon Fitelson, Alan Hájek, Stephan Hartmann oraz Jon Williamson. Podczas międzynarodowej konferencji „Analytical Pragmatism”, zorgani¬zowanej w Lublinie w roku 2003 przez Wydział Filo¬zofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, odniosłem swoją koncepcję do prac Nancy Cartwright. Szczególnie inspirujący okazał się komentarz Huw Price’a do mojego referatu i przeprowadzona z nim dysku¬sja. Ujęcie koncepcji metodologii proceduralnej na szerszym tle współ-czes¬nego nurtu empirystycznego w filozofii nauki przedstawiłem w roku 2004 podczas konferencji „5th Quadrennial Fellows Conference”, zorgani¬zowanej przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Centrum Filozofii Nauki w Pittsburghu. Szczególnie pomocne w dalszych moich pra¬cach były uwagi Jamesa Bogena, Janet Kourany, Jamesa Lennoxa, Johna Nortona, Thomasa Bonka, Jana Woleńskiego i Johna Worralla, za które wyra¬żam swoją wdzięczność. Korpus książki powstał podczas mojego stażu w Centrum Filozofii Nauki w Pittsburghu, który odbyłem jako stypendysta Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w roku akademickim 2004-2005. Uczestniczyłem w tym czasie w życiu naukowym Centrum i w pracach badawczych zespołu z Instytutu Filozofii Uniwersytetu Carnegie-Mellon w Pittsburghu kierowanego przez Clarka Glymoura. Na jego ręce składam podziękowanie za wiele po¬mocnych uwag do moich wy¬stąpień oraz tekstów i za dyskusje przede wszystkim z nim samym i z jego najbliższymi współpracownikami: Peterem Spirtesem oraz Richardem Scheinesem, a także pozostałymi członkami tego zes¬połu, doktorantami i uczestnikami seminarium badawczego „Causality in the Social Sciences”. Za wieloletnie wsparcie, wielopłaszczyznowe inspiracje towarzyszące pi¬saniu tej książki, a także liczne pomocne uwagi do jej wcześniejszych wersji dziękuję przede wszystkim Księdzu Profesorowi Andrzejowi Bronkowi oraz Księdzu Profesorowi Józefowi Herbutowi, współprowadzącemu seminarium doktorskie w Katedrze Metodologii Nauk Katolickiego Uniwersytetu Lubel¬skiego im. Jana Pawła II, jak również pozostałym uczestnikom tego semina¬rium. Dziękuję mojej Żonie, dr Annie Kawalec za wiele wysiłku włożonego w ulepszenie redakcji – językowej i merytorycznej – obecnej książki. Książkę tę można czytać na kilka sposobów. Czytelnikom zainteresowa¬nym przede wszystkim prowadzeniem badań empirycznych polecałbym rozpoczęcie od Rozdziału 2. i kontynuację pozostałych rozdziałów Części I, a następnie Dodatków. Czytelnikom zainteresowanym problemami filozo¬fii i metodologii nauk polecałbym rozpoczęcie lektury książki od Części II i uzupełniającą lekturę Rozdziału 2., a następnie Wprowadzenia i Zakończenia. Czytelnikom mniej zainteresowanym zagadnieniami teoretycznymi pole¬całbym zapoznanie się z fascynującymi dziejami odkrycia przyczyn cholery przez Johna Snowa, które rekonstruuję w Rozdziale 1. W dalszej części nato¬miast polecałbym przejście do Wprowadzenia i Zakończenia, które w mniej specjalistyczny sposób przybliżają proponowane tu rozstrzygnięcia. Tekst książki nie był dotąd publikowany. Wyjątkiem są pewne fragmenty Rozdziału 8. oraz 9., które w zmienionej postaci ukazały się w Rocznikach Filozoficznych (Kawalec 2004). -/- Lublin, luty 2006 r. (shrink)

Ważnym elementem współczesnej dyskusji pomiędzy realizmem i antyrealizmem naukowym jest próba nadania realistycznej interpretacji historycznemu faktowi zmiany teorii w nauce. Fakt ten według L. Laudana podważa nie tylko najważniejszy argument na rzecz realizmu naukowego, ale i najważniejsze tezy tego stanowiska. Argumentem kwestionowanym przez Laudana jest twierdzenie H. Putnama, że ogromny sukces nauki w przewidywaniu zjawisk i rozwijaniu nowych technologii świadczy przynajmniej o aproksymacyjnej prawdziwości teorii naukowych. Laudan wykazuje jednak fakty z historii nauki, gdy odnoszące sukces teorie okazywały się z biegiem (...) czasu fałszywe. Powiązany z tym argument przeciwko realizmowi, zwany pesymistyczną indukcją (PI), głosi, iż skoro przeszłe teorie, które odniosły sukces, okazywały się fałszywe z perspektywy nowszych, to także obecne odnoszące sukces teorie mogą okazać się w przyszłości fałszywe. Podważa to tezę odnośnie związku sukcesu teorii z jej aproksymacyjną prawdziwością. Ważnym wyzwaniem dla realizmu naukowego staje się zatem uzgodnienie jego tez z faktem zmiany teorii w nauce. Najbardziej znaczących rozwiązań tego problemu dostarcza realizm strukturalny zaproponowany przez J. Worralla i semirealizm A. Chakrawarttiego. Oba stanowiska przyjmują tę samą strategię obrony realizmu, zwaną divide et impera, uznającą, że nie całe teorie, lecz tylko ich fragmenty bezpośrednio związane z sukcesem spełniają tezy realizmu. Realizm naukowy w tych sformułowaniach zostaje w znacznym stopniu ograniczony i osłabiony. Celem artykułu jest przedstawienie tych rozwiązań i pokazanie z jednej strony realistycznych odpowiedzi na argument PI, jakich dostarczają te stanowiska, z drugiej ograniczeń, jakie z nich wynikają dla realizmu naukowego. Osłabiona wersja realizmu, jaką one proponują, również nie jest wolna od istotnych trudności, na jakie musi odpowiedzieć zarówno realizm strukturalny, jak i semirealizm. Identyfikacja tych trudności może stanowić wskazówkę dla dalszego rozwoju stanowiska realistycznego. (shrink)

Wydaje się, że filozofia rzadko miała związek z muzyką - Rousseau, Nietzsche czy Adorno to wyjątki. A jednak w mitologii i tradycji greckiej związki takie były bardzo wyraźne: koźlonogi Pan, który zdradził Apollinowi tajemnicę wieszczenia, był muzycznym wirtuozem; ucieleśniający mądrość Sylen uczył Dionizosa śpiewu i tańca; Apollo, stanąwszy na czele korowodu szalonych muz, uczynił je przewodniczkami poetów; sami zaś poeci posiadali umiejętność rozumienia ludzkiej natury oraz dar przepowiadania przyszłości i uosabiali natchnioną mądrość. Przynajmniej więc w pewnym stopniu filozofia wywodzi (...) się z muzyki. Koneksje te zaś potwierdza osoba Gilles’a Deleuze’a, którego nomadologia oraz takie kategorie, jak „kłącze”, „refren”, „powtórzenie” czy „deterytorializacja”, stały się istotnymi wyznacznikami dla współczesnej eksperymentalnej muzyki elektronicznej. (shrink)

Aksjologia jest w filozofii Heideggera opozycją ontologii. Artykuł rozważa ten antagonizm, określa status wartości w fenomenologicznej redukcji do bycia i – za Heideggerem – demistyfikuje aksjologiczny język współczesności. Stanowi jednocześnie próbę wyodrębnienia porządku etycznego – i z tej persperktywy – traktuje o różnorako rozpoznawanym kryzysie teraźniejszości. Fenomenologia Heideggera jest odpowiedzią na dualizm podmiotowy, przedmiotowy, wyrażony w nowożytnym stosunku do myśli bytu. To “rozdwojenie bycia” jest dla filozofa największym zagrożeniem przyszłości. Antropocentryzm w czasie “światoobrazu” przybrał bowiem postać technicznej dominacji nad (...) przyrodą. Odnalezienie i zrozumienie zapomnianych podstaw to droga jaką proponuje Heidegger. Droga do anihilacji dualizmu i do równoprawnego wspołistnienia. (shrink)

“Poland 2050” Report is a publication of a distinctive sort. While the idea of producingthis report has a long history, it began to take shape about two years ago. It isbased on the two tenets. The first, raised at numerous conferences held in the past underthe auspices of the “Poland 2000 Plus” Committee, is the conviction that economicgrowth does not transpose automatically into societal (or more broadly “civilizational”)advancement. Indeed, the preliminary analysis has indicated that the two processes are,in fact, divergent. (...) While there have been convergent processes evident in Poland’s andthe EU’s economic domains, no such convergence is significantly evident in the case ofsocietal progress. This gave rise to the vision set forth in this Report, formulated as“minimizing Poland’s developmental gap with respect to the more advanced EU states.”The second tenet upon which this Report is based is even more important. Numerousanalyses carried out by the Committee indicate that quantitative changes cannot bepredicted four decades in advance with great likelihood. And so, we did not base ourReport on existing quantitative trends, but rather on analysis of the pathways that willmake it possible to minimize Poland’s developmental gap with respect to the advancedEU states. The Report also strives to highlight threats that exist in the social and “civilizational”sphere.The Report was based on the materials published in the three volumes of the publicationWizja przyszłości Polski – Studia i Analizy [A Vision of Poland’s Future—Studies and Analyses], vol. 1: Społeczeństwo i państwo [Society and State], vol. 2: Gospodarkai środowisko [Economy and Environment], and vol. 3: Ekspertyzy [ExpertStudies]. (shrink)

“Poland 2050” Report is a publication of a distinctive sort. While the idea of producingthis report has a long history, it began to take shape about two years ago. It isbased on the two tenets. The first, raised at numerous conferences held in the past underthe auspices of the “Poland 2000 Plus” Committee, is the conviction that economicgrowth does not transpose automatically into societal (or more broadly “civilizational”)advancement. Indeed, the preliminary analysis has indicated that the two processes are,in fact, divergent. (...) While there have been convergent processes evident in Poland’s andthe EU’s economic domains, no such convergence is significantly evident in the case ofsocietal progress. This gave rise to the vision set forth in this Report, formulated as“minimizing Poland’s developmental gap with respect to the more advanced EU states.”The second tenet upon which this Report is based is even more important. Numerousanalyses carried out by the Committee indicate that quantitative changes cannot bepredicted four decades in advance with great likelihood. And so, we did not base ourReport on existing quantitative trends, but rather on analysis of the pathways that willmake it possible to minimize Poland’s developmental gap with respect to the advancedEU states. The Report also strives to highlight threats that exist in the social and “civilizational”sphere.The Report was based on the materials published in the three volumes of the publicationWizja przyszłości Polski – Studia i Analizy [A Vision of Poland’s Future—Studies and Analyses], vol. 1: Społeczeństwo i państwo [Society and State], vol. 2: Gospodarkai środowisko [Economy and Environment], and vol. 3: Ekspertyzy [ExpertStudies]. (shrink)

Analizując porównawczo poglądy Cieszkowskiego i młodoheglistów, autor zwraca uwagę zarówno na istniejące między nimi podobieństwa, jak i różnice. Mimo wspólnego źródła, którym była krytycznie asymilowana filozofia Hegla, odrębność stanowiska Cieszkowskiego zaznacza się szczególnie, jeśli idzie o filozofię historii oraz stosunek do religii. Jest on mniej radykalny od młodszych uczniów Hegla, w zakresie środków przebudowy społeczeństwa, za to jego wizja tej przebudowy ma charakter globalny, do czego przyczyniła się inspiracja płynąca od francuskich reformatorów społecznych. Jeżeli weźmiemy pod uwagę ideę filozofii czynu (...) i włączenie do schematu historiozoficznego przyszłości, priorytet Cieszkowskiego nie ulega wątpliwości. (shrink)

W artykule przyglądam się twierdzeniu, jakoby feminizm był tęsknotą za wczesnym dzieciństwem, które jawi się jako utracony raj, miejsce utopijnie wyjęte poza ramy relacji panujących w kulturze patriarchalnej i opresji z nimi związanych, a więc także przestrzeń bezpieczeństwa, swobody, radości, spontaniczności i wszechmocy. Przedstawiam dwie możliwości rozumienia powyższej tezy. Po pierwsze, nawiązując do tradycji psychoanalitycznej, S. de Beauvoir oraz S. Bordo, kreślę perspektywę utopijnej tęsknoty za własnym dzieciństwem i neutralnością podmiotu poza relacjami władzy, które owocują pozornym buntem. Po drugie, odwołując (...) się do pojęcia „stawania się-dzieckiem”, zaczerpniętego z filozofii G. Deleuze’a i F. Guattariego, i patrząc nań z perspektywy feministycznej, pokazuję możliwość rozumienia figury dziecka jako enfant terrible feminizmu, cennego z punktu widzenia feminizmu przyszłości. (shrink)

Książka wybitnego znawcy problematyki filozofii, socjologii i politologii profesora i akademika Włodzimierza Kokluchina zwraca uwagę przede wszystkim czymś, co określić można mianem „pozaczasowości", a co polega na tym, że mimo swego uwikłania w konkretną rzeczywistość początku XXI wieku ogarnia ona prawidłowości rządzące polityką w procesie jej przemian w czasie. Odniesienia do konkretnych sytuacji maja tu na ogół charakter egzemplifikacji i służy głównie ukonkretnieniu rozważań dotyczących problemów poza tą konkretność wykraczających. Owa „pozaczasowość" odnosi się zresztą w równym stopniu do przeszłości, jak (...) i do przyszłości, w równym bowiem stopniu Autorowi udaje się ująć politykę jako proces wyrastający z przeszłości, jak i jako proces, który rozwijając się kształtował będzie rzeczywistość społeczną bliższej i dalszej przyszłości. Traktując politykę w ten właśnie sposób Włodzimierz Kokluchin nie traci z pola widzenia faktu, iż sama ta polityka jest czymś, co wciąż wymaga dookreślania i poznawania - jest tworem kształtowanym między innymi poprzez refleksję nad nią. (shrink)

Książka wybitnego znawcy problematyki filozofii, socjologii i politologii profesora i akademika Włodzimierza Kokluchina zwraca uwagę przede wszystkim czymś, co określić można mianem „pozaczasowości", a co polega na tym, że mimo swego uwikłania w konkretną rzeczywistość początku XXI wieku ogarnia ona prawidłowości rządzące polityką w procesie jej przemian w czasie. Odniesienia do konkretnych sytuacji maja tu na ogół charakter egzemplifikacji i służy głównie ukonkretnieniu rozważań dotyczących problemów poza tą konkretność wykraczających. Owa „pozaczasowość" odnosi się zresztą w równym stopniu do przeszłości, jak (...) i do przyszłości, w równym bowiem stopniu Autorowi udaje się ująć politykę jako proces wyrastający z przeszłości, jak i jako proces, który rozwijając się kształtował będzie rzeczywistość społeczną bliższej i dalszej przyszłości. Traktując politykę w ten właśnie sposób Włodzimierz Kokluchin nie traci z pola widzenia faktu, iż sama ta polityka jest czymś, co wciąż wymaga dookreślania i poznawania - jest tworem kształtowanym między innymi poprzez refleksję nad nią. (shrink)

W katalogu zagadnień podejmowanych w ramach ekofilozofii (określanej także mianem filozofii ekologicznej) szczególnie doniosłe znaczenie przypisać należy dwóm wypełnianym przez nią zadaniom. Pierwsze zadanie (retrospektywne) zmierza do ukazania tego zespołu uwarunkowań kulturowych, światopoglądowych, filozoficznych, które szczególnie w dobie nowożytnej generowały myślenie utylitarne, pozytywistyczno-technokratyczne. Jego praktyczne konsekwencje okazały się bardzo niebezpieczne dla życia na Ziemi. Drugie zadanie (prospektywne) wnosi swój znaczący wkład w dzieło budowania nowego myślenia o relacjach człowieka ze światem przyrody, uświadamia potrzebę lepszego zrozumienia wspólnoty losów obu tych światów, (...) dotyczy działań, mających na celu projektowanie wizji przyszłości i konstruowanie modelu cywilizacji, zorientowanej na potrzeby ekologiczne. Wyniki dociekań ekofilozofii stanowią niekwestionowany wkład w dzieło budowania podstaw najpierw idei ekorozwoju, a obecnie zrównoważonego rozwoju. W niniejszym artykule przedstawiona została charakterystyka obu wspomnianych zadań. Ponadto przedstawiono argumentację uzasadniającą tezy formułowane przez ekofilozofię oraz wypracowane przez nią założenia, znajdujące się u podstaw skonkretyzowanych działań praktycznych na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego, uwzględniającego i respektującego potrzeby i interesy świata przyrodniczego. ------------------------- Zgłoszono: 24/11/2022. Zrecenzowano: 06/03/2023. Zaakceptowano do publikacji: 30/03/2023. (shrink)

Celem artykułu jest próba uchwycenia różnic oraz podobieństw odnoszących się do cywilizacji zachodniej, które zawarte są w myśli francuskiej filozof politycznej Chantal Delsol oraz w eko-filozofii Henryka Skolimowskiego. Polski filozof na bazie radykalnej krytyki cywilizacji Zachodu zbudował własną koncepcję filozoficzną będącą swoistym remedium na współczesny kryzys. Chantal Delsol natomiast bardzo wnikliwie wypunktowała słabości i niedomagania cywilizacji Zachodu. W pierwszej części tekstu zaprezentowano koncepcje obojga badaczy. W drugiej i trzeciej części autor omawia podobieństwa i różnice pomiędzy sposobem postrzegania cywilizacji Zachodu przez (...) analizowanych myślicieli, a także postulaty ewentualnych rozwiązań aktualnego kryzysu, który – w świetle tekstów obojga uczonych – ma przede wszystkim charakter duchowy i wywodzi się z braku ujęć o charakterze integralnym i empatycznym. W artykule podjęta została próba scharakteryzowania niektórych diagnoz i prognoz obojga wymienionych autorów, które dotyczą zarówno aktualnej sytuacji cywilizacji Zachodu, jak i jej przyszłości. W artykule zastosowano metodę porównawczą oraz metodę analizy krytycznej. (shrink)

W artykule rozważam następujący problem: czy powinniśmy przykładać taką samą wagę do interesów i dobrobytu ludzi istniejących w przyszłości, jak do interesów i dobrobytu jednostek żyjących obecnie? Staram się wykazać, że traktowanie wymiaru czasowego analogicznie do przestrzennego jest problematyczne, zarówno jeśli chodzi o wymogi moralne, jak i o zasady sprawiedliwości, którymi powinny kierować się instytucje społeczne. Analizuję problem społecznej stopy dyskontowej, a także wskazuję na ograniczenia, jakie napotyka w związku z nim konsekwencjalistyczny rachunek zysków i strat w kontekście sprawiedliwości (...) międzypokoleniowej. (shrink)

Od grudnia 2012 roku do stycznia 201 3 Fundacja „SocLab" i Fundacja „Ortus" zrealizowały badanie oceniaj¸a}ce działania na rzecz budowy stałych instytucji typu medialab. Projekt był współfinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przeprowadzono ankiety wśród osób uczestnicz¸a}cych w warsztatach medialabowych Fundacji „Ortus" w latach 2010-2012 i deklaruj¸acych chȩć udziału w takich warsztatach w przyszłości. Badanie objȩło 52 osoby: 34 uczestników i 18 nie-uczestników.

Artykuł omawia genezę człowieka, istotę natury ludzkiej oraz wizję przyszłości ludzkości. W syntetyczny sposób przedstawia główne etapy procesu antropogenezy. Opisuje dwoistą naturę współczesnego człowieka. Artykuł odnosi się do pojawienia się Sztucznej Ogólnej Inteligencji jako wyzwania dla ludzkości.