In zijn jongste boek, Kritiek van de interpreterende rede, bekijkt Filip Buekens de centrale thema's in de taalfilosofie van Davidson. Vertrekkend vanuit de stelling dat spreken en verstaan een vorm van rationeel handelen is, wordt onderzocht hoe een theorie voor een taal (in de vorm van een Tarskiaanse waarheidstheorie) wordt geconstrueerd vanuit het standpunt van een 'radicale interpretator' die inzicht wil krijgen in het talig handelen van personen. In een uitgebreide vergelijking met de filosofie van Michael Dummett en (...) W.V. Quine worden de specifieke uitgangspunten van Davidson verhelderd. Daarbij gaat vooral aandacht naar de constitutieve principes die het verstaan van anderen en het begrijpelijk zijn voor anderen mogelijk maken. Davidson verbindt aan dit project belangrijke metafysische conclusies. Deze worden uitgebreid toegelicht. Zo bespreekt de auteur de anti-sceptische argumenten van Davidson, het probleem van de onbepaaldheid van de referentie-relatie en Davidson's afwijzing van het relativisme. In een laatste hoofdstuk wordt de filosofie van Davidson getoetst aan belangrijke taalfilosofische discussies die de jongste jaren gevoerd werden: essentialisme, het volgen van regels, het probleem van de lingu. (shrink)

Levinas' Heidegger-Kritik, der in seinem Totalité et Infini zweifellos grundlegende Bedeutung zukommt, stürzt zunächst in Verwirrung : der Begriff der Totalität, in dem nach Levinas Heideggers ontologisches Denken befangen bleibt, scheint nur ein solcher für das Sein des Seienden als solchen und im Ganzen zu sein, Levinas' Idee eines diese Totalität transzendierenden „Unendlichen” aber eher Heideggers Gedanken des Seins selbst nahezukommen ; der Unterschied zwischen Totalität und Unendlichem, den Levinas begründet, scheint fast ein Gleiches zu bedeuten wie die „ontologische Differenz” (...) bei Heidegger, hinwiederum aber bleibt für Levinas das Sein offenbar die bloße Totalität des Seienden, indessen es ein Seiendes par excellence, nämlich der Andere ist, das unendlich die Totalität übersteigt, auf die alle Ontologie das Sein des Seienden reduziert. Aber die reduktiven Tendenzen in Heideggers ontologischem Denken, auf die Levinas kritisch hinweist, sind in der Tat unverkennbar ; sie finden ihren schärfsten Ausdruck in Heideggers ausdrücklicher Zurückweisung der Ethik als einer eigenständigen philosophischen Aufgabe. Die zur Debatte stehenden Positionen lassen sich klären im Rückgang auf Husserl : dessen Denken scheint zwiegespalten zwischen der Reduktionsforderung, die hervorgeht aus dem Verlangen nach einem absolut Gegebenen als „adäquat” Gegebenem, und dem Festhalten an der Gegebenheit auch von solchem, was nie adäquat gegeben sein kann, als einer „originären”. Vielleicht trifft es zu, daß Heidegger bei all seiner Kritik am Begriff der Wahrheit als Adäquation doch aufs entschiedenste Husserls Tendenz zum Rückgang auf adäquate Gegebenheit, also die Tendenz der Reduktion vertieft hat, indessen Levinas -nach dem Vorgange von Merleau-Ponty -strenger auf dem eigenen Rechtsgrund des inadäquat Gegebenen als eines Ursprünglichen besteht. Hier geht es vor allem um die „Gegebenheit” des Anderen, die nach Levinas in primärer und originärer Weise ein moralisches Verhalten fordert -auch und gerade schon da, wo es sich „zunächst” um die „bloße Erkenntnis” des Anderen handelt. So ist es schließlich Levinas' Idee, daß überhaupt die Ethik die philosophische Funktion der notwendigen Selbstkritik aller Philosophie hat, in der diese ihre Geschlossenheit durch das Ausbleiben des Anderen unendlich in Frage zu stellen aufgefordert ist. Mag Levinas' Heidegger-Kritik in gewissem Sinne selbst sich auf einen Gedanken gründen, der Heideggers Idee der ontologischen Differenz verwandt ist, mögen ohne den Blick auf diese Idee die Streitfragen undeutlich bleiben, die jene Kritik aufwirft, es sind doch Fragen, die in ein Dunkel eindringen, das der „ontologischen” Aufhellung sich bislang entzogen hat. (shrink)

In this article, I respond to critiques of my book Kant’s Radical Subjectivism: Perspectives on the Transcendental Deduction (London: Palgrave Macmillan, 2017). I address issues that are raised concerning objectivity, the nature of the object, the role of transcendental apperception and the imagination, and idealism. More in particular I respond to an objection against my reading of the necessary existence of things in themselves and their relation to appearances. I also briefly respond to a question that relates to the debate (...) on Kantian nonconceptualism, more in particular, the question whether Kant allows animals objective intentionality. Lastly, I respond to one objection against my reading of Hegel’s critique of Kant. (The copy uploaded here is an English translation of the original Dutch version that is published in the journal.). (shrink)

The debate following Berlin's famous lecture Two Concepts of Liberty circled around the opposition between negative and positive liberty. Berlin delivered his lecture during the period of the Cold War. Therefore it not only provoked a very technical debate within analytic philosophy on the concept of liberty but also contained an important butdebatable political message: those who endorse positive liberty should be conscious of the fact that the logic of positive liberty leads, if not necessarily at least easily to despotism, (...) paternalism and even totalitarianism. It is no unimportant question then to ask whether no conception of political society can be developed which, without denying pluralism and negative liberty, would show that virtue and law are part of freedom, that freedom entails the exercise of certain actions without this leading up to the imposition of one conception of the good. In this article there is shown in what sense the republican or neo-roman vision of civil liberty can fulfil this requirement. The analysis of the different components of the republican conception of freedom shows that republicanism distinguishes itself from liberalism not so much by the defence of different institutions but by a different legitimation of them which ultimately has its origin in taking serious the proper finality of political society, in taking serious, as the Ancients did, the political and not only social nature of man. (shrink)

Mit dem vorliegenden Beitrag sucht der Verf. eine Begründung für die auch von anderen Phänomenologen geteilte Meinung zu geben, daß einer entschiedenen Auswirkung der „wesentlich neuen” Intentionen der Phänomenologie die ihr von Husserls selbst gegebene transzendentalphilosophische Formulierung im Wege steht. Zum Zweck der Begründung dieser Meinung wird die Idee der Transzendentalphilosophie — den schwankenden Umschreibungen Husserls und schon Kants gegenüber - bestimmt als die einer Theorie der notwendigen Bedingungen der Möglichkeit des Gegebenseins von etwas überhaupt, verbunden mit der Idee des (...) Vorrangs einer solchen Theorie notwendiger Möglichkeitsbedingungen. Diese Bestimmung gestattet alsdann, Husserls transzendentalen Idealismus als einen solchen zu bestimmen, welcher das - seinerseits transzendental genannte -Bewußtsein als notwendige Möglichkeitsbedingung der Realität setzt, keineswegs etwa als deren zureichenden Grund. Damit unterscheidet sich ein so bestimmter transzendentaler Idealismus in scharfem Gegensatz von einem Idealismus wie dem Fichtes, welcher die Intelligenz als den zureichenden Grund der Realität nachzuweisen sucht. Doch damit nicht genug. Nach der Darlegung Fichtes wäre zu eben diesem Nachweis - der Intelligenz als zureichenden Grundes der Realität als erfordert, die Realität als notwendige Bedingung der Möglichkeit der Intelligenz selber auszuweisen. Der „kritische” Idealismus Fichtes verbindet sich somit mit einem fundamentalen Realismus. Die von Fichte charakterisierte philosophische Gegenposition zu der seinigen, die eines „dogmatischen” Materialismus, bestünde in der Behauptung der materiellen Realität als zureichenden Grundes der Intelligenz oder des Bewußtseins und erforderte den Nachweis des Bewußtseins als notwendiger Möglichkeitsbedingung der Realität. Einen solchen Materialismus hat in der Tat, unter der Bezeichnung eines „dialektischen”, Friedrich Engels vertreten, der ihn deutlich von einem bloß mechanischen Materialismus im geläufigen Sinne des modernen Wissenschaftspositivismus abgrenzt, welcher sich auf die Hervorhebung der in der materiellen Realität gelegenen notwendigen Möglichkeitsbedingungen auch des Bewußtseins beschränkt, indessen der „dialektische” Materialismus die Materie als den zureichenden Grund einer notwendigen Entwicklung, zuletzt auch von menschlicher Intelligenz behauptet. So impliziert der „dialektische” Materialismus - nach den Begriffen Fichtes - von sich aus einen fundamentalen Idealismus, und ein transzendentaler Idealismus wie der von Husserl vertretene droht zur bloßen Fundamentalbetrachtung für die evolutionistische Metaphysik eines „dialektischen” Materialismus zu degenerieren. Die transzendentalphilosophische Formulierung der Phänomenologie stellte sich so in den Dienst der Befestigung einer extremen Form des uns alle beherrschenden Objektivismus, den zu durchbrechen doch die maßgebliche Intention einer phänomenologischen Philosophie bleiben muß. Bezüglich der klassischen Debatte um Idealismus und Realismus oder Materialismus ergibt sich, daß sich die Vordergrundsgegensätze der Positionen von Bewußtsein oder Intelligenz und Realität oder Materie verwischen und das wahre Problem im Hintergrund dieser Debatten ein in ihnen bisher kaum ausdrücklich berührtes ist : das der Ambivilenz der Grundverhältnisse, welcher zufolge zureichende Gründe die ihrer notwendigen Möglichkeitsbedingungen, notwendige Möglichkeitsbedingungen die ihrer zureichenden Gründe sind. (shrink)

Dit boekt brengt negen opstellen samen van Gentse filosofen en godsdienstwetenschappers. Etienne Vermeersch, Freddy Mortier, Johan Braeckman met Stefaan Blancke, Rik Pinxten, Patrick Loobuyck, Balagangadhara Rao met Sarah Claerhout, Benjamin Biebuyck, Nel Grillaert, en Danny Praet leveren, elk vanuit hun eigen interesses en expertises, kritische bijdragen over de complexe relatie tussen christendom en filosofie: wijsgerige kritiek op het christendom en christelijk gebruik van de filosofie. Vanuit het ruimere perspectief van de interactie tussen wijsbegeerte, wereldbeeld en wetenschappen bestrijken (...) de elf auteurs de volledige periode van het vroege christendom tot het hedendaagse fundamentalisme. Het boek bevat zowel historische als theoretische benaderingen. Drie bijdragen hebben het werk en de impact van Nietzsche tot thema, drie bespreken verschillende aspecten van het fundamentalisme. Thema’s zoals het geloof in een hiernamaals, de relatie tussen christenen en niet-christenen, de impact van het christendom op het westerse wereldbeeld en de benadering van andere culturen, en de radicale kritiek van filosofen op het theïsme en de christelijke moraal maken van deze bundel een uitzonderlijk rijke collectie die lezers met diverse interesses zal aanspreken. (shrink)

Een kleine politieke filosofie Moeten rokers vrij gelaten worden te roken in de horeca, of mag de staat hun dat verbieden? Is Laura Dekker vrij op zeilreis te gaan, of had de staat haar thuis moeten houden? Zijn allochtonen vrij hun eigen cultuur te behouden of moeten zij juist integreren? En zijn wij vrij om onze welvaart te vergroten ook als dat het klimaat grote schade toebrengt? Nadat onze vrijheid in de jaren zestig en zeventig enorm is toegenomen, beleven (...) we nu een periode waarin die vrijheid wordt herijkt. Het streven dat burgers vrij moeten zijn hun leven naar eigen goeddunken in te richten botst nu met de roep om 'grenzen aan de vrijheid'. Deze strijd om de vrijheid vormt het hart van vele controversiële politieke kwesties die het afgelopen decennium het publieke debat beheersten. In Het huis van de vrijheid bespreekt Rutger Claassen deze kwesties met een filosofische blik. Hij neemt stelling tegen eenzijdige opvattingen van vrijheid en verdedigt haar als het ideaal van de autonome burger. Dat ideaal vraagt er echter wel om vrijheid in samenhang te zien met andere politieke idealen, zoals welzijn, veiligheid, gelijkheid, democratie en gemeenschap. Claassen laat zien dat het vrijheidsideaal - ondanks alle kritiek - onmisbaar is, maar hij schetst ook hoe het komt dat het zo gemakkelijk voor totaal verschillende politieke programma's kan worden misbruikt. (shrink)

In deze tijd van secularisering is het begrijpelijk dat men de filosofie van de religie vaak wil beperken tot een kritiek van de religie en tot de kritische bespreking van de bekende godsbewijzen. 0Dit handboek kiest voor een andere aanpak. De filosofie van de religie is geen monolithische discipline. Filosofie van de religie is soms een binnen-religieuze aangelegenheid waarin de filosofie wordt ingezet als een hulpwetenschap voor de theologie, soms gaat het om een zuiver rationele (...) aangelegenheid, soms domineert een naturalistische blik en soms poogt men vooral de betekenis van het religieuze te verhelderen. Al deze modellen van filosofie van de religie komen hieraan bod en worden in hun historische ontwikkeling besproken. Daarom vertrekt dit handboek niet van de 'gedachte God' van metafysici en wetenschappers ('des philosophes et des savants', Pascal), maar veeleer van de geleefde religie ('la religion vécue', 'lived religion') om na te gaan hoe het religieuze in de praktijk functioneert en wat de betekenis ervan is: "Wat betekent het religieus te zijn?" is een belangrijker vraag dan "Is religie waar?". (shrink)

Kritik der Repräsentation ist eine Einführung in die Theorie der Überzeugungen und der Wissenskulturen, der Erkenntnis und des Wissens. Sie warnt davor, angesichts des neurowissenschaftlichen Naturalismus zu resignieren, und plädiert für eine "kopernikanische Wende der Objektivität". Aufklärung über Repräsentation beruht auf der Klärung dessen, was Einstellungen, Meinungen und Überzeugungen sind und ob sie als wahr gerechtfertigt werden können. Daher steht die Rolle der freien richterlichen Überzeugung im Recht ebenso zur Debatte wie die Bedeutung von Überzeugungen in naturwissenschaftlichen Experimentalkulturen. Weil Ansprüche (...) auf die eine Wahrheit Kennzeichen totalitärer Herrschaft und Politik sind, schließt das Buch mit der Frage nach dem Zusammenhang von Wissen, Urteilsfähigkeit, Recht und Demokratie. (shrink)

Zoals bekend is de verhouding tussen filosofie en politiek problematisch. De veroordeling van Socrates door de polis maakte diepe indruk op zijn leerling Plato. Mede om dit soort misstappen te voorkomen ontwierp deze een ideale staat waarin filosofen koningen moesten worden. Vanuit dit idee probeerde hij ook Dionysus, de heerser van Syracus, tot een wijsgerig verantwoorde politiek te brengen. De mislukking van dit Siciliaans avontuur heeft velen na hem ervan overtuigd dat filosofen zich beter niet in kunnen laten met (...) politieke besluitvorming. Immers, Plato’s poging om Dionysus tot een wijsgerig verantwoorde politiek te brengen strandde jammerlijk. Maar, filosofen zijn natuurlijk hardleers en de aantrekkingskracht van het rijk der mensen en dingen op hen, die zich zo thuisvoelen in het rijk der ideeën valt niet altijd te loochenen. Hoewel voor Plato de politieke arena van alledag wezenlijk ongeschikt bleek te zijn voor filosofische uiteenzettingen, heeft toch zijn leerling en collega Aristoteles zich nog korte tijd met het onderwijs aan de jonge Alexander de Grote bemoeid – hoewel Aristoteles’ ambities al bescheidener waren dan van Plato. Het verhaal wil zelfs, dat Alexander op diens veldtochten een exemplaar van het werk van Homerus met aantekeningen van Aristoteles erin bij zich droeg. Na de dood van Alexander werd de anti-Macedonische atmosfeer in Athene voor Aristoteles zodanig bedreigend dat hij de stad verliet, om te voorkomen ‘dat de polis zich ten tweede male aan de filosofie bezondigde.’ Wie wel in het lot van Sokrates heeft moeten delen, is Thomas More, de auteur van het in 1516 verschenen ‘Utopia’. More weigerde Henry VIII als hoofd van de kerk te erkennen en moest dat met zijn dood bekopen. Dit vonnis vloeide dus niet direct voort uit het boek waarmee More zo bekend zou worden. Wellicht had More geleerd van de eerdere moeizame betrekkingen tussen filosofie en politiek en had hij daarom besloten om zich over ‘Ou-topia’ of ‘Nus-quama’ te buigen: over niet-plaats of nergens. Het in dialoogvorm opgetekende reisverhaal gaf op indirecte wijze kritiek op het Engeland van zijn tijd. Waarschijnlijk nog belangrijker dan het vermijden van risico’s door het schrijven over een niet reëel bestaande samenleving was het voordeel dat More op die manier een geheel ander beeld van een samenleving kon opstellen en beschrijven – ongehinderd door contingente omstandigheden, praktische bezwaren of politieke obstakels. More sloot de dialoog in ‘Utopia’ af met een korte overweging, waarin de auteur zegt zich nauwelijks te kunnen voorstellen dat deze samenleving ergens gerealiseerd zou kunnen worden. Vele lezers hebben deze overweging echter niet gezien of serieus genomen, zodat er al snel een ernstig meningsverschil over het genre van de utopie ontstond: vormde een utopie een blauwdruk voor een ideale samenleving die zonder meer ingevoerd zou moeten worden, of moest de utopie veeleer gelezen worden als een mengvorm van kritiek en ideaal – kritiek op de bestaande samenleving en richtinggevend ideaal voor nastrevenswaardige veranderingen van de huidige samenleving? (shrink)

Dondeyne, A. Pluriformiteit en eenheid van de filosofie.--Peperzak, A. Wegwijzers naar een dialogiek?--Boer, T. de. De eindigheid van de mens en de oneindigheid van de waarheid.--Hollak, J. Wijsgerige reflecties over de scheppingsidee : St. Thomas, Hegel en de Grieken.--Plat, J. Kants kritiek op de rationele psychologie.--Melsen, A. van. Wijsgerige antropologie en de ontwikkeling van natuurwetenschap en techniek.--Buytendijk, F. Het pathisch aspect van de eindigheid.--Struyker Boudier, H. 's Bergbeklimmers einder.

Ter gelegenheid van het afscheid van prof. dr. W.J. van der Dussen als hoogleraar cultuurgeschiedenis en filosofie aan de Open Universiteit Nederlanden zijn in deze bundel verspreide opstellen van zijn hand opgenomen. De bijdragen hebben betrekking op de filosofie, de geschiedenis en geschiedfilosofie, maar ook de cultuurfilosofie en -kritiek. De bundel bevat tevens enkele artikelen over de Engelse filosoof R.G. Collingwood: Van der Dussen is internationaal bekend vanwege zijn onderzoek naar diens theorieën en heeft enkele herziene uitgaven (...) van Collingwoods geschiedfilosofische werken verzorgd. (shrink)

Meer dan een halve eeuw domineerde John Stuart Mills Principles of Political Economy het denken over economie. Met Alfred Marshalls Principles of Economics kwam een einde aan deze hegemonie. Voorzover zijn economisch gedachtegoed al niet in de vergetelheid raakte, kreeg de beoordeling van Mill als economist al snel een minder positieve toonzetting. De kritiek werd mede ingegeven door misverstanden opgeroepen door pogingen Mills opvattingen over economie los te weken van zijn sociale filosofie. Naast kwalificaties als weinig origineel en (...) onvoldoende consistent, werd hem aangerekend dat hij de Ricardiaanse economie bleef uitdragen ondanks een groeiende kloof tussen theorie en maatschappelijke werkelijkheid. Samenvattend is dan ook wel eens opgemerkt dat ‘economen Mill gewoonlijk afschilderen als onsamenhangend, eclectisch of dwaas’. (shrink)

Emancipatie is goed, identiteitspolitiek is fout, zo luidt de strekking van het recente boek van politiek filosoof Gijs van Oenen, getiteld Culturele veldslagen: Filosofie van de culture wars. Kritiek op identiteitspolitiek - vooral die in de woke vorm – is vandaag de dag niks bijzonders. Ook de analyse van Van Oenen dat er net zo goed een identiteitspolitiek van rechts als van links bestaat is niet nieuw, evenmin als zijn ‘oplossing’ namelijk liberalisme en de rechtsstaat – beide treffen (...) we bijvoorbeeld aan bij Anthony Appiah’s The Lies That Bind: Rethinking Identity (2019). Nieuw is wel dat Van Oenen - die zich als links intellectueel afficheert – hierbij etiketten gebruikt die momenteel gangbaar zijn in de hoek van alt right. De termen ‘cultuurmarxisme’ en ‘culture wars’ - zie de titel van zijn boek - worden door hem als neutraal gepresenteerd, maar het is de vraag wat hij daarmee binnen haalt. (shrink)

J.A.A. van Doorn, De intellectueel als ideoloog. Kritiek van de politieke intelligentsia (Amersfoort 1994); Angela Verbeek, Wikken en wegen. Een hedendaagse inleiding in de ethiek (Best 1994); S. Hogervorst, Staat en welzijn. Het belang van een vernieuwde conceptie van de Minimale Staat (Assen 1995).