Author: Herbut Józef Title: DIRECTIONS AND PROBLEMS IN THE PHILOSOPHY OF RELIGION (Filozofia religii: jej problematyka i jej odmiany) Source: Filo-Sofija year: 2011, vol:.15, number: 2011/4, pages: 911-917 Keywords: PHILOSOPHY OF RELIGION, ANALYTIC PHILOSOPHY OF RELIGION, PHENOMENOLOGY OF RELIGION, DEFINITION OF RELIGION, RELIGIOUS BELIEFS, RELIGIOUS LANGUAGE Discipline: PHILOSOPHY Language: POLISH Document type: ARTICLE Publication order reference (Primary author’s office address): E-mail: www:The main task of the philosophy of religion is to adequately define the concept of religion – it (...) should be comprehensive enough to cover all historically known forms of religion and restrictive enough to exclude any other cultural forms which are only similar to religion. How we understand the nature of religious beliefs (their propositional, volitional and emotional content) determines the method of philosophizing about religion. The religious doctrine plays a decisive role in religion, in one way or another motivating and justifying moral norms and worship practices. Traditionally oriented philosophers of religion have been chiefly interested in reasons for accepting a religious doctrine and in metaphysical problems; analytical philosophy of religion has brought into focus the semiotics of religious propositions. (shrink)

Jedyną, bezwzględnie dobrą rzeczą jest dobra wola. Jedyną rzeczą wartą zachodu, której od człowieka można oczekiwać, jest wysiłek podjęcia wszelkich starań, służących rozwinięciu predyspozycji do dobra, zawartych w ludzkiej naturze. Jedyną prawdziwą religią jest wiara moralna rozumiana jako „niezbędne zaufanie w Boską pomoc ze względu na wszel­kie dobro, które przy naszych najuczciwszych staraniach nie jest jednak w naszej mocy". Z pewnością jest wiele powodów, jakie usprawiedliwiają narzekania na jednostronność Kaniowskiej filozofii religii. Nie ulega jednak wątpliwości, że odrodzenie moralne człowieka (...) nie jest dla religii zadaniem marginalnym. Według Kanta jest to jedyne istotne zadanie religii, które, jak wierzą chrześcijanie, zostało pierwotnie zrealizowane w osobie Jezu­sa z Nazaretu. Czy chrześcijaństwo poniosłoby szkodę, gdyby uznać je za zadanie jedyne; czy uchybilibyśmy mu, uznając, że podczas realizacji tego zadania nie trzeba pokładać zaufania w - zawsze przecież wątpliwym - hi­storycznym objawieniu?Większa część refleksji na temat religii w pismach Kanta ma charakter czysto negatywny. Krytyka dowodów na istnienie Boga, polemika z trady­cyjnymi sposobami uprawiania spekulacji metafizycznej czy dyskusja na te­mat prawa do wypowiadania się w sprawach religii i interpretacji Pisma św. służą tylko dostarczeniu miejsca dla wiary moralnej. Kant konsekwentnie pokazuje, czym religia nie jest, i równie uporczywie powtarza, czym powinna być. Bez wątpienia w wielu wątkach filozofia re­ligii Immanuela Kanta jest kontynuacją oświeceniowej refleksji nad religią, choć na tle epoki zajmuje pozycję szczególną - w pismach królewieckiego filozofa koncentrują się bowiem najważniejsze problemy filozofii religii, uzyskując klasyczne rozwiązania. (shrink)

Przedmiotem dociekania jest filozofia religii pojmowana jako nauka o tak zwanych przekonaniach religijnych. Ponieważ pojęcie religii jest bardzo niejasne, filozofia religii nie ma dobrze określonego przedmiotu. Nie ma też określonej metody. Każde poważne osiągnięcie w tej dziedzinie stanowi bądź kryptoteologię, bądź kryptometafizykę. Studium przypadku stanowi analiza tezy „Bóg jest wszechmocny”. Okazuje się, że sens i sposób uzasadnienia tej tezy jest inny na gruncie teologii katolickiej i na gruncie metafizyki. Ponieważ nie widać miejsca na inny sposób (...) rozumienia i uzasadniania tez tego typu, nie ma miejsca na filozofię religii jako odrębną gałąź wiedzy. Uprawiając rzekomo filozofię religii, filozofowie tworzą — jak się wydaje — własne, prywatne religie, właściwie ogrywają role proroków. Przedmiotem ich analiz są w rzeczywistości takie prywatne religie. Wydaje się natomiast, że filozoficzna analiza pojęcia religii zasługiwałaby na miejsce wśród zagadnień filozoficznych. Religia w takim rozumieniu byłaby jednak raczej własnością ludzi niż przekonań. Byłaby to własność, przez którą człowiek jest religijny (wierny). (shrink)

Artykuł jest tekstem dyskusyjnym. W dyskusji z tekstem poruszającym problemy semiotyczne (polisemia, nieostrość, zależność kontekstowa) omawiam i dyskutuję zarzuty kierowane pod adresem semiotyki jako narzędzia pozwalającego kształtować odpowiednie sprawności językowe, w kontekście postulatu krytycyzmu. Akceptuję opinie autorki tekstu o ograniczonych możliwościach w tym zakresie. W dyskusji z tekstami dotyczącymi filozofii religii bronię jej statusu jako uprawnionej subdyscypliny filozoficznej. Poddawane są także dyskusji szczegółowe kwestie z zakresu filozofii religii (m.in. problem wszechmocy). Bronię charakteru filozofii religii jako dyscypliny innej (...) niż teologia i nie dającej się zredukować do metafizyki. (shrink)

The article presents Richard Rorty’s religious metaphors in the context of the concept of civil religion derived from The Social Contract of Jean Jacques Rousseau and primarily used today for the sociological analysis of the relationship between religion and the state. It is paired with Rorty’s conception of pragmatism as romantic polytheism and its fundamental notions of romance, polytheism, and poetry. Parallels between social and religious institutions formulated by the American neo-pragmatist, such as priesthood and sanctuary, provide the details of (...) his proposition. The article opposes the interpretation of Jason Boffetti, who suggests that the use of religious language is a sign of a considerable change in Rorty’s standpoint. A characteristic feature of Rorty’s philosophy is its secularism. Therefore, there is a discrepancy between his vision of civil religion and that of other scholars. This discrepancy has its source in Rorty’s pragmatist position and underlines the political character of his philosophy. (shrink)

The article reviews the book Od filozofii refleksji do hermeneutyki. Francuska filozofia religii [De la philosophie reflexive à l'herméneutique. Philosophie française de la religion], edited by Joanna Barcik.

The article reviews the book Od filozofii refleksji do hermeneutyki. Francuska filozofia religii [De la philosophie reflexive à l'herméneutique. Philosophie française de la religion], edited by Joanna Barcik.

Rezultaty badan filozofów religii związanych z nurtem analitycznym są w naszym kraju mało znane, w każdym razie znacznie mniej, niż na to zasługują. Tłumaczenia prac zaliczanych już do klasyki w tej dziedzinie badan filozoficznych można policzyć na palcach jednej ręki. Są to następujące pozycje: Ludwig Wittgenstein, Uwagi o religii i etyce; John L. Mackie, Cud teizmu; John Hick, Argumenty za istnieniem Boga; Alvin C. Plantinga, Bóg, wolność, zło; Richard Swinburne, Spójność teizmu, oraz cenna antologia ważniejszych esejów wydana w (...) serii: Fragmenty filozofii analitycznej pod zbiorczym tytułem: Filozofia religii. Niedawno nakładem PWN, w cyklu publikacji z szeroko pojętego religioznawstwa, ukazał się przekład pierwszej pracy, którą można traktować jako elementarne wprowadzenie do zagadnień podejmowanych przez analityczną filozofię religii. (shrink)

Inspiracją do napisania niniejszego artykułu były rozdziały V–VII książki Ryszarda Kleszcza Logika, metafilozofia, wszechmoc. Siedem studiów filozoficznych (2021), dotyczące tej części metafizyki, którą w terminologii scholastycznejokreślano jako filozofię Boga, a obecnie umiejscawia się ją w obrębie teologii filozoficznej lub filozofii religii. Koncentruję się na trzech pytaniach: 1) jak odróżnić badania w zakresie filozofii religii od badań w naukach o religii; 2) czy typowe dla znacznej liczby filozofów religii ograniczanie badań do monoteizmu w największych religiach świata, a (...) w kwestiach bardziej szczegółowych do chrześcijaństwa, można przekonująco uzasadnić bez ujawniania ich własnych przekonań w sprawie religii; 3) czy klasyczny teizm stanowi właściwą artykulację chrześcijańskiego znaczenia słowa „Bóg”. W odpowiedzi na pierwsze pytanie twierdzę, że filozofem religii jest ten, kto bezpośrednio lub pośrednio zajmuje pozytywne lub negatywne stanowisko w sprawie kognitywnego charakteru, a zwłaszcza prawdziwości (Kleszcz wolałby powiedzieć: „uzasadnienia”) wierzeń czy doświadczeń religijnych. Na drugie pytanie, inaczej niż Kleszcz, odpowiadam negatywnie: ujawnienie przez filozofa własnego stosunku do religii nie niweczy ideału obiektywności, natomiast promuje uczciwość wobec czytelników i eliminuje pewien rodzaj teoretycznej hipokryzji spotykany u zwolenników filozofii uprawianej w sposób rzekomo neutralny względem własnych przekonań. Moja odpowiedź na trzecie pytanie jest także negatywna. Potrzebna jest nam dzisiaj mniej zachowawcza, odważniejsza w swoich roszczeniach filozofia religii niż ta proponowana przez Ryszarda Kleszcza — taka mianowicie, która naśladuje sposób uprawiania filozofii przez dawnych mistrzów, np. przez św. Tomasza z Akwinu, polegający na poszukiwaniu filozoficznych podstaw dla chrześcijaństwa, a nie taka, która uznaje wyniki ich ustaleń, np. w kwestii natury Boga, za zasadniczo ostateczne, a korygowalne jedynie w drobnych szczegółach. (shrink)

Rezultaty badan filozofów religii związanych z nurtem analitycznym są w naszym kraju mało znane, w każdym razie znacznie mniej, niż na to zasługują. Tłumaczenia prac zaliczanych już do klasyki w tej dziedzinie badan filozoficznych można policzyć na palcach jednej ręki. Są to następujące pozycje: Ludwig Wittgenstein, Uwagi o religii i etyce; John L. Mackie, Cud teizmu; John Hick, Argumenty za istnieniem Boga; Alvin C. Plantinga, Bóg, wolność, zło; Richard Swinburne, Spójność teizmu, oraz cenna antologia ważniejszych esejów wydana w (...) serii: Fragmenty filozofii analitycznej pod zbiorczym tytułem: Filozofia religii. Niedawno nakładem PWN, w cyklu publikacji z szeroko pojętego religioznawstwa, ukazał się przekład pierwszej pracy, którą można traktować jako elementarne wprowadzenie do zagadnień podejmowanych przez analityczną filozofię religii. (shrink)

In my paper I'm going to present and evaluate position that science and religion (Christianity) do not contradict each other and that they rather answer different kinds of questions and solve different problems. Even if they both claim anything about the origin of Universe or human their claims are made from various, independent perspectives. Advocates of complementarity of science and religion state that science is a search for empirical data while religion refers to the domain of values and meaning. In (...) effect they are complementary to each other and their connection gives richer and consistent picture of reality. I agree that there are many problems and questions that are not common to scientific and religious domains, but I'm also going to show that meaning of many religious claims - also the crucial ones - is dependent upon existence of some facts in empirical world included to realm of science. I will also argue that the thesis of complementarity of science and religion is based on discredited neopositivistic picture of science as free from any philosophical commitments. (shrink)

Ogłoszenie papieskiej encykliki „Fides et ratio" ożywiło dawny spór o stosunek wiary i rozumu. Pewnym przyczynkiem do dyskusji precyzującym stanowisko, które zmierza de godzenia pozornej sprzeczności wymogów wiary i rozumu może być analiza dziewiętnastowiecznej polemiki Newmana z Lockiem. Filozofia religii obydwu myślicieli jest osadzona w szerszym teoriopoznawczym horyzoncie, co pozwala pokazać, iż rozwiązania dylematów wiary i rozumu należy szukać u samych podstaw ludzkiego bycia i poznania, w warstwie metafizycznej i epistemologicznej.

Ogłoszenie papieskiej encykliki „Fides et ratio" ożywiło dawny spór o stosunek wiary i rozumu. Pewnym przyczynkiem do dyskusji precyzującym stanowisko, które zmierza de godzenia pozornej sprzeczności wymogów wiary i rozumu może być analiza dziewiętnastowiecznej polemiki Newmana z Lockiem. Filozofia religii obydwu myślicieli jest osadzona w szerszym teoriopoznawczym horyzoncie, co pozwala pokazać, iż rozwiązania dylematów wiary i rozumu należy szukać u samych podstaw ludzkiego bycia i poznania, w warstwie metafizycznej i epistemologicznej.

Although Karl Jaspers was not a practicing Christian, a religion has always been a very important part of his considerations. The philosopher rejected the truth of revelation, but believed that faith can be very important part of human life. What we call “philosophy of religion” in Jaspers thought is not reflection about religious revelation, but consist of inquires about faith in that revelation. Author tried to ascertain if on the ground of Jaspers’s philosophy, religion, not being true in scientific sense, (...) can be true in other sense and if so – what sense of truth would it be. In wider perspective the question is: what “the truth of religion” means? Author shows similarities and dissimilarities between religious faith and Jaspers' concept of philosophical faith. (shrink)

Celem artykułu jest przeanalizowanie specyficznego rozumienia współczesnego ateizmu, który 1) powstał we francuskim środowisku filozoficznym w XX i XXI wieku; 2) łączy w sobie krytykę religii (mniej czy bardziej radykalną) z pozytywną propozycją zastąpienia tradycyjnej duchowości religijnej duchowością ateistyczną. Celem badań nad taką duchowością jest weryfikacja następujących hipotez badawczych: 1) „nowa duchowość” jest propozycją alternatywną dla tradycyjnych „duchowości religijnych”, adresowaną do ludzi o przekonaniach ateistycznych; 2) nowa „świecka duchowość” w wielu aspektach jest zbieżna z duchowością religijną, zasadnicza różnica pojawia (...) się w kwestiach rozumienia nieśmiertelności człowieka i sposobu przezwyciężania lęku przed śmiercią; 3) „duchowość ateistyczna”, jako uzupełnienie krytyki postaw religijnych, może przyczynić się do konwersji osób tradycyjnie religijnych i przyjęcia przez nich duchowości, która nie odwołuje się do osobowej Transcendencji. Badania zostaną przeprowadzone na podstawie krytycznej analizy tekstów czterech francuskich myślicieli: M. Onfray’a, L. Ferry’ego, M. Gaucheta i A. Comte-Sponville’a. French atheist sprituality The purpose of the article is the analysis of a specific understanding of contemporary atheism, which 1) arose in the French philosophical circles in the 20th and 21st century; 2) combines a critique of religion (more or less radical) with a positive proposal of replacing traditional religious spirituality with an atheist spirituality. The goal of this research is to verify the following hypotheses: 1) a “new spirituality” is an proposal alternative to traditional “religious spiritualities”, addressing atheits; 2) this new “secular spirituality” is in many aspects similar to religious spirituality, with its difference being the new ways of understanding immortality and the ways of overcoming the fear of death; 3) “atheist spirituality”, as a support for the criticque of religious positions, may encourage traditionally religious people to accept a spirituality that requires no relation to personalized Transcendence.Research will be conducted on the base of a critical analysis of the sources of four French thinkers: M. Onfray, L. Ferry, M. Gauchet and A. Comte-Sponville. (shrink)

Przypadek i Opatrzność Boża. Uwagi metodologiczne z Pascalem w dalszym tle Wedle autora tego artykułu, analityczna filozofia religii nie powinna być zamknięta dla innych sfer kultury i ignorować lub lekceważyć osiągnięć innych, zarówno przeszłych, jak i współczesnych prądów filozoficznych. Filozof analityczny, w tym analityczny filozof religii, może zatem szukać inspiracji również poza sferą filozofii analitycznej. Jednocześnie nie oznacza to, że filozof analityczny ma lekceważyć nauki przyrodnicze lub nie troszczyć się o precyzję języka i właściwe argumenty. Troska o (...) precyzję językową i stosowanie odpowiedniej argumentacji ma kluczowe znaczenie dla tożsamości filozofii analitycznej. Ten artykuł, biorąc pod uwagę wskazane nastawienie metafilozoficzne, poświęcony jest krytycznej dyskusji na temat niektórych problemów poruszonych przez prof. Dariusza Łukasiewicza, w jego wybitnej pracy w dziedzinie filozofii religii, noszącej tytuł Opatrzność Boża, wolność, przypadek. Studium z analitycznej filozofii religii. (shrink)

W maju 1998 roku odbyła się w Monachium międzynarodowa konferencja poświęcona zagadnieniu racjonalności teizmu. Temat to szeroko dyskutowany w ostatnich czasach, stąd wydawać by się mogło, że zorganizowanie jeszcze jednej sesji, która przyciągnęłaby uwagę środowiska filozofów religii, będzie przedsięwzięciem wyjątkowo trudnym. Tymczasem monachijska debata zasłużyła sobie na miano wydarzenia. O jej atrakcyjności zadecydował fakt, że została pomyślana jako próba ożywienia dialogu pomiędzy filozofami nawiązującymi do tradycji kontynentalnej z przedstawicielami filozofii analitycznej. Tego rodzaju ekumeniczne inicjatywy nalezą w tej dziedzinie do (...) rzadkości. Ten swoisty izolacjonizm ma wiele przyczyn, a kością niezgody jest między innymi stosunek do Kanta. Postkantowska kontynentalna filozofia religii, kładąca nacisk na epistemologię i fenomenologię doświadczenia religijnego, postrzega anglosaski renesans badań nad klasycznymi problemami teodycealnymi jako nawrót do przedkrytycznego dogmatyzmu. Z kolei niektórzy analityczni filozofowie religii zdają się uprawiać swą dyscyplinę w taki sposób, jak gdyby kopernikański przewrót Kanta uważali za niebyły, a czasem nazywają expressis verbis epoką nowożytną okresem błędów i wypaczeń. Epistemologiczne zagadnienie racjonalności religii należy do kręgu zainteresowań obydwu wymienionych tradycji, stad możliwe jest tu połączenie wysiłków w celu uporządkowania tematyki i oceny aktualnego stanu refleksji. (shrink)

W maju 1998 roku odbyła się w Monachium międzynarodowa konferencja poświęcona zagadnieniu racjonalności teizmu. Temat to szeroko dyskutowany w ostatnich czasach, stąd wydawać by się mogło, że zorganizowanie jeszcze jednej sesji, która przyciągnęłaby uwagę środowiska filozofów religii, będzie przedsięwzięciem wyjątkowo trudnym. Tymczasem monachijska debata zasłużyła sobie na miano wydarzenia. O jej atrakcyjności zadecydował fakt, że została pomyślana jako próba ożywienia dialogu pomiędzy filozofami nawiązującymi do tradycji kontynentalnej z przedstawicielami filozofii analitycznej. Tego rodzaju ekumeniczne inicjatywy nalezą w tej dziedzinie do (...) rzadkości. Ten swoisty izolacjonizm ma wiele przyczyn, a kością niezgody jest między innymi stosunek do Kanta. Postkantowska kontynentalna filozofia religii, kładąca nacisk na epistemologię i fenomenologię doświadczenia religijnego, postrzega anglosaski renesans badań nad klasycznymi problemami teodycealnymi jako nawrót do przedkrytycznego dogmatyzmu. Z kolei niektórzy analityczni filozofowie religii zdają się uprawiać swą dyscyplinę w taki sposób, jak gdyby kopernikański przewrót Kanta uważali za niebyły, a czasem nazywają expressis verbis epoką nowożytną okresem błędów i wypaczeń. Epistemologiczne zagadnienie racjonalności religii należy do kręgu zainteresowań obydwu wymienionych tradycji, stad możliwe jest tu połączenie wysiłków w celu uporządkowania tematyki i oceny aktualnego stanu refleksji. (shrink)

The immediate inspiration for this text is Tomasz Polak's book "System kościelny czyli przewagi pana K" (The Church System or the Advantages of Mr. K). The author analyses in detail how the "system" works, claiming that it has taken over the church from the very beginning of its existence, absorbing the original vitality of the community. The conclusion he reaches is that the "system" is unreformable. In this article I compare T. Polak's basic thought with what Tomasz Węcławski wrote years (...) ago about the church. I emphasize that this is the same person who changed his name due to life circumstances. I try to analyze how far the thinking, the way of argumentation, and finally the formulated conclusions have changed. The key word for these considerations is "phantasm." In this light, the question of God "with me, in me, and over me" dies in the face of the workings of the "church system." The phantasm prevails over man and his living relationship to God. "The Church System or the Advantages of Mr. K", is a very sad story about an individual, even though told in an expert and difficult language. Religion, faith, which someone makes the determinant and meaning of life, is something that from the beginning is doomed to drift towards an unshakeable phantasm, something that, in fact, will never come true, except in the most intimate and private dimension. (shrink)

Music occupies a special place in George Steiner’s thinking: “Three areas: the essence and name of God, higher mathematics and music (what is the connection between them?) are located at the limits of language” (Steiner, Errata). The seemingly rhetorical question in parentheses turns out to be a source of deep controversy, the essence of which is revealed in historical-genealogical reflection. Steiner attempts to incorporate Romantic metaphysics within the traditional scholastic symbiosis of Biblical creationism and Pythagoreanism, which reveals his philosophy of (...) music to be entangled in a range of contradictions. On the one hand, a critical reading of Steiner's works uncovers the difficulties posed by the attempt to reconcile pre- and post-Enlightenment culture; on the other hand, the still unused opportunities offered by Romanticism and its modernist continuations are clearly visible. Musical aesthetics, rooted in the idea of infinity, plays a crucial role in these divagations. (shrink)

Referat stanowi próbę rekonstrukcji poglądów moralnych i etycznych Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, skrystalizowanych w okresie pobytu w Królewcu, gdzie był studentem tamtejszej Albertyny i uczniem Kanta. Ważnym składnikiem duchowej formacji młodego Mrongowiusza stał się religijny nurt pietyzmu, wywierający w ówczesnych czasach jeszcze znaczny wpływ na atmosferę życia umysłowego zarówno Królewca jak i Albertyny. Wpływ ten widoczny jest także w późniejszych głoszonych przez pastora Mrongowiusza kazaniach. Natomiast fakt dokonanego u schyłku życia przekładu na język polski i publikacji w Gdańsku notatek z królewieckich (...) wykładów wydanych jako „Rozprawa filozoficzna o religii i moralności” Kanta świadczy o wierności gdańskiego kaznodziei wobec nauki moralnej swego najsłynniejszego nauczyciela i zamiarze przekazania jej rodakom jako rodzaj duchowego testamentu. (shrink)

Stosunek polskiej filozofii katolickiej do Augusta Cieszkowskiego był ambiwalentny. Z jednej strony, uważano go za wybitnego filozofa polskiego, żarliwie religijnego i inspirowanego tradycją chrześcijańską, z drugiej strony, jego myśl budziła liczne zastrzeżenia doktrynalne (ewolucyjna perspektywa religii, możliwość realizacji Królestwa Bożego na ziemi, wątki panteizujące, ograniczanie wolnej woli, uzurpowanie sobie prawa do absolutyzmu poznawczego, jeśli chodzi o "Boże plany", uznanie Boga przed stworzeniem świata za nierozwiniętą jeszcze Możność, "elitarna" koncepcja nieśmiertelności jednostkowej za zasługi). Z dzisiejszej perspektywy filozofia Cieszkowskiego budzi (...) opór ze względu na próbę "totalizacji" rzeczywistości i eksponowanie utopijnego modelu ustroju teokratycznego. (shrink)

Analizując porównawczo poglądy Cieszkowskiego i młodoheglistów, autor zwraca uwagę zarówno na istniejące między nimi podobieństwa, jak i różnice. Mimo wspólnego źródła, którym była krytycznie asymilowana filozofia Hegla, odrębność stanowiska Cieszkowskiego zaznacza się szczególnie, jeśli idzie o filozofię historii oraz stosunek do religii. Jest on mniej radykalny od młodszych uczniów Hegla, w zakresie środków przebudowy społeczeństwa, za to jego wizja tej przebudowy ma charakter globalny, do czego przyczyniła się inspiracja płynąca od francuskich reformatorów społecznych. Jeżeli weźmiemy pod uwagę ideę (...) filozofii czynu i włączenie do schematu historiozoficznego przyszłości, priorytet Cieszkowskiego nie ulega wątpliwości. (shrink)

Wskażmy na początku trzy zasadnicze powody, które zainspirowały toruńskie środowisko filozoficzne do organizacji na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu spotkania znawców i badaczy spuścizny twórczej Henryka Elzenberga. Pierwszy to wzgląd o charakterze rocznicowym. Mijająca w tym roku 120 rocznica urodzin i 40 rocznica śmierci Elzenberga jest właściwą chwilą stwarzającą najlepszą sposobność uczczenia pamięci wybitnego polskiego filozofa i humanisty, przywołania i podkreślenia jego dokonań w zakresie filozofii, aksjologii, etyki, estetyki, filozofii kultury i literatury. Drugi - jeśli tak rzec można - ma (...) charakter lokalny. Wiele lat dojrzałego życia i znaczna część biografii twórczej Elzenberga przypada na toruński okres jego działalności. Obok Tadeusza Czeżowskiego tworzył w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika środowisko filozoficzne, w wydatnym stopniu kształtując jego oblicze duchowe i intelektualną kulturę. Wykłady i seminaria prowadzone w murach uczelni oraz tzw. privatissima odbywające się w domu Profesora cieszyły się niesłabnącym powodzeniem nie tylko u adeptów filozofii, ale także osób różnych zainteresowań i profesji naukowych. Mogli oni podziwiać rozległość wykształcenia i zainteresowań Profesora, jego niezwykle bogatą osobowość i finezyjną kulturę intelektualną. Szacunek budziła dociekliwość badawcza filozofa głęboko penetrująca podejmowane tematy, a szczególnie umiejętność pobudzania do twórczego myślenia i wspólnego dochodzenia do prawdy. Toruński okres w życiu Elzenberga był także - jak można to chyba bez przesady powiedzieć - zwieńczeniem drogi jego intelektualnego rozwoju i aktywności twórczej. Wszystko to stawia przed kolejnym pokoleniem filozofów związanych z toruńską uczelnią zaszczytne zobowiązania i powinności wobec osoby i dorobku Profesora. Trzeci powód jest bardziej ogólnej natury.Dzieło filozofa niewątpliwie należy do najznakomitszych osiągnięć polskiej humanistyki i powinno, naszym zdaniem, znaleźć bardziej poczesne miejsce w świadomości ludzi wykształconych, wyraźniej zaistnieć w rodzimym życiu intelektualnym. Mimo wzrastającego zainteresowania twórczością Elzenberga, istnieje w dalszym ciągu dysproporcja pomiędzy znaczeniem jego dokonań na polu aksjologii,etyki filozofii kultury, krytyki literackiej i literatury a miejscem,jakie zajmuje ona w pamięci i świadomości zbiorowej. Dlatego należy podejmować takie inicjatywy, aby najbardziej wartościowe tradycje rodzimej kultury intelektualnej nie stawały się jedynie pomnikami przeszłości, ale stanowiły przede wszystkim żywy składnik współczesnej kultury Dotychczasowe spotkania konferencyjne charakteryzowała wieloaspektowość podejścia do spuścizny filozofa. Jej badacze, dzieląc się wynikami swoich dociekań,przedstawili dowolnie wybrane tematy, koncentrując się na ich opisywaniu, wyjaśnianiu czy interpretowaniu. Wybór tematyki uzależniony był od kierunku zainteresowań i predylekcji badacza.Zaprezentowano mniej lub bardziej bogaty zestaw problemów odnoszących się do różnych aspektów myśli twórczej filozofa.Otrzymywaliśmy w efekcie analizy wybranych zagadnień z bardzo bogatego obszaru zainteresowań filozofa, począwszy od teorii wartości poprzez tematy etyczne, estetyczne, historyczno filozoficzne, aż po te z zakresu filozofii kultury, literatury, krytyki literackiej, religii i mistyki. Podejmowano także wiele innych bardziej szczegółowych i drobniejszych kwestii odnajdywanych w pismach filozofa, a zwłaszcza tych inspirowanych, imponującą bogactwem tematycznym, refleksją zobiektywizowaną na kartach Kłopotu z istnieniem.Przykładem takie wieloaspektowego odniesienia się do myśli twórczej autora Kłopotu z istnieniem była konferencja zorganizowana przez toruńskie środowisko filozoficzne w 1997 roku pod tytułem Henryk Elzenberg. Dziedzictwo idei. Filozofia - aksjologia - kultura.Tytuł bez wątpienia sugeruje, że intencją organizatorów było zakreślenie w miarę pełnej panoramy zagadnień podejmowanych przez filozofa wraz z ich analizą. (shrink)

The paper discusses the basic assumptions proposed by John Dewey in his pragmatist ethics, posing at the same time a question whether pragmatist ethics satisfies the basic conditions of the ethical theory. The central category and criterion assumed in pragmatist ethics is a habit. Only good habits ensure good action. Habits are shaped by the milieu, and any attempts to change them entail a change in the conditions of the milieu. Permanent modification of habits is written in the basic goal (...) of moral action, i.e. development. Dewey rejects the theory of ethics comprehended as an order of moral norms and evaluations settled in advance. The theory proposed by him does not satisfy the conditions that a standard ethical theory is supposed to meet. This does not mean that it cannot be called a theory. It is Dewey\'s programme to give up traditional tasks assigned to an ethical theory. (shrink)